ΤΑ ΜΕΡΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ... ΠΙΟ ΧΑΛΑΡΑ

ΤΑ ΔΕΚΑ ΜΕΡΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ– από εκπαιδευτικές πηγές

Οι δάσκαλοι στο σχολείο μάς παιδεύουν: «βρες το ουσιαστικό, βρες την αντωνυμία, βρες το ρήμα, το υποκείμενο, το…»

Ας τα ξεχωρίσουμε.

Για να αναλύσουμε μια πρόταση, έχουμε 3 βοηθούς: τη Γραμματική, το Συντακτικό και το Λεξικό. Με άλλα λόγια αναλύουμε τη σημασία των λέξεων, τη μορφή τους και τις σχέσεις τους με τις άλλες λέξεις της πρότασης.

Η κυρά Γραμματική λέει ότι έχουμε 10 μέρη του λόγου, τα 6 πρώτα κλίνονται (αλλάζουν μορφή) τα άλλα 4 (ευτυχώς) όχι.

Άρθρο
Ουσιαστικό
Επίθετο
Αντωνυμία
Ρήμα
Μετοχή
-------------
Επίρρημα
Σύνδεσμος
Πρόθεση
Επιφώνημα

Πώς τα ξεχωρίζουμε;

Τα Άρθρα τα μαθαίνουμε απέξω και ανακατωτά.

Ως αόριστο άρθρο χρησιμοποιείται στον ενικό αριθμό και το αριθμητικό ένας, μία, ένα.

Τα ουσιαστικά χωρίζονται σε τρία γένη, αρσενικό (ο πατέρας) θηλυκό (η μητέρα), ουδέτερο (το παιδί) και κλίνονται σε ονομαστική, γενική, αιτιατική κ.τ.λ. (ο πατέρας – του πατέρα –τον πατέρα… η μητέρα –της μητέρας –την μητέρα… το παιδί –του παιδιού –το παιδί…)

Κανένα ουσιαστικό δεν μπορεί να είναι και στα τρία γένη και έτσι ξεχωρίζουμε τα ουσιαστικά από τα επίθετα (ο ψηλός, η ψηλή, το ψηλό) και τις αντωνυμίες (εκείνος, εκείνη, εκείνο). Συνήθως, το ουσιαστικό συνοδεύεται από άρθρο.

Τα επίθετα κλίνονται και στα τρία γένη και έτσι ξεχωρίζονται πολύ εύκολα: ο καλός, η καλή, το καλό – ο διεθνής, η διεθνής, το διεθνές
Τις πιο πολλές φορές μέσα στην πρόταση συνοδεύουν κάποιο ουσιαστικό.

Οι αντωνυμίες είναι οι λέξεις που μιλάνε για κάποιο ουσιαστικό που δε θέλουμε να πούμε το όνομά του.
Άλλες αντωνυμίες δείχνουν κάποιον ή κάτι (δεικτικές): αυτός, αυτή, αυτό – εκείνος, εκείνη εκείνο…
Άλλες ρωτάνε για κάποιον ή κάτι (ερωτηματικές): ποιος; ποια; ποιο; πόσος; πόση; πόσο;
Άλλες αναφέρονται σε κάποιον ή κάτι (αναφορικές): ο οποίος, η οποία, το οποίο…
Άλλες δείχνουν εμένα, ή εσένα κτλ (προσωπικές): εγώ, εσύ, εμείς, εσείς…

Το ρήμα το εντοπίζουμε εύκολα: είναι αυτό που δείχνει ότι κάνουμε κάτι ή παθαίνουμε κάτιή βρισκόμαστε σε μία κατάσταση.
(εγώ) ζωγραφίζω (εσύ) ζωγραφίζεις
(εγώ) ζωγραφίζομαι (εσύ) ζωγραφίζεσαι

(εγώ) κοιμάμαι, (εσύ) κοιμάσαι

Η μετοχή είναι ακόμη πιο εύκολη: τελειώνει σε –οντας ή –ώντας, ή –μενος, μενη, -μενο, ή –μένος, μένη, -μένο.

Τα άλλα 4 μέρη του λόγου είναι πιο εύκολα, γιατί δεν κλίνονται.

Επίρρημα: λεξούλες παρόμοιες με αυτές: «εδώ, εκεί, τώρα, αύριο, βεβαίως, μαζί, χώρια» είναι επιρρήματα. Δηλώνουν χώρο, χρόνο κ.ά. Προσπαθήστε να τις κλίνετε! Δεν κλίνονται!

Σύνδεσμος: και, για, να, όταν, αλλά… Μερικοί σύνδεσμοι συνδέουν ίδια πράγματα μέσα στην πρόταση και μερικοί σύνδεσμοι βρίσκονται στην αρχή μιας (δευτερεύουσας) πρότασης, σαν να την τραβάν από το χέρι. Ούτε αυτές οι λέξεις κλίνονται.

Πρόθεση: μπαίνει μπροστά από ένα ουσιαστικό: με, σε, για, προς, από, αντί….

Επιφώνημα: Αχ, ωχ…

Για να δούμε τι καταλάβαμε! Κάντε γραμματική ανάλυση των λέξεων:

«Πω πω! Κοίτα το φως! Μπαίνει από εκείνο το σπασμένο παράθυρο και φωτίζει το γραφείο μου εδώ! Τώρα είναι πολύ φωτεινό!»

Πιο αναλυτικά, για τους πιο «ψαγμένους»>

1. Τα άκλιτα

Επιρρήματα

Α )Τοπικά : μέσα, έξω, πάνω, κάτω, δεξιά, αριστερά, ψηλά, χαμηλά, εδώ, εκεί, πουθενά, εμπρός, πίσω, δίπλα, μακριά, κοντά, πλάι, απέναντι, ανάμεσα, γύρω, παντού, …

 Β )Χρονικά: τώρα, αμέσως, σε λίγο, αργότερα, συνέχεια, συνεχώς, πάντα, ποτέ, σήμερα, αύριο…

 Γ )Τροπικά: ωραία, άσχημα, κακά, καλά, ευτυχώς, δυστυχώς, απότομα, ξαφνικά, σιγά, ήρεμα….

 Δ ) Ποσοτικά : πολύ, λίγο, ελάχιστα, καθόλου, τόσο, περισσότερο, λιγότερο, περίπου, σχεδόν, διόλου, αρκετά .

 Ε ) Βεβαιωτικά: βέβαια, βεβαίως, ασφαλώς, ναι, μάλιστα .

ΣΤ ) Αρνητικά : όχι, μη(ν), δε(ν), όχι βέβαια .

Ζ ) Διστακτικά : ίσως, πιθανόν, άραγε, τάχα, τάχατε, δήθεν

Προθέσεις

Μονοσύλλαβες: με, σε, για, συν, ως, προς, προ, εκ, εν, εις

Δισύλλαβες : ανά, αντί, από, διά, χωρίς, επί, κατά, παρά, περί, υπέρ, υπό, χωρίς .

Σύνδεσμοι

Α )Αιτιολογικοί: αφού, γιατί, επειδή

Β ) Αντιθετικοί: αλλά, αν και, ενώ, μα, μολονότι, μόνο, όμως, παρά, ωστόσο

Γ ) Διαχωριστικοί : είτε, ή

Δ ) Διστακτικοί : μη(ν), μήπως

Ε ) Ειδικοί: ότι, που, πως

ΣΤ ) επεξηγηματικός : δηλαδή

Ζ ) Συγκριτικός : παρά

Η ) Συμπερασματικοί : άρα, επομένως, λοιπόν, ώστε

Θ ) Συμπλεκτικοί: και (κι), μηδέ, μήτε, ουδέ, ούτε

Ι ) Τελικοί: να, για να

ΙΑ ) Υποθετικοί : άμα, αν (εάν), σαν

ΙΒ ) Χρονικοί : άμα, αφού, αφότου, ενώ, καθώς, κάθε που, μόλις, όποτε, όσο που, όταν, πριν, προτού, σαν, ωσότου, ώσπου

Επιφωνήματα>Εύγε! Μπράβο! Χα χα! Μακάρι! Άμποτε! Είθε! Οχ! Αχ! Όχου! Αλίμονο! Αλί! Ποπό! Μπα! Χμ! Άιντε! Αλτ! Στο! Μαρς! Α! Ο! Ε! Ου! Ουφ! Πα πα πα!

2. Τα κλιτά

Άρθρα>Α) οριστικό άρθρο: ο, η, τοΒ) αόριστο άρθρο: ένας, μία ένα

Ουσιαστικά>πρόσωπο, ζώο, πράγμα, ενέργεια, κατάσταση, ιδιότητα

Επίθετα>Οι λέξεις που μας δείχνουν τι λογής είναι το κάθε ουσιαστικό που συνοδεύουν και έχουν τρία γένη

 (Π.χ. Ο καλός^{(επίθετο)} μαθητής^{(ουσιαστικό)} ή Ο μαθητής^{(ουσιαστικό)} είναι καλός^{(επίθετο)}).

Αντωνυμίες>Είναι οι κλιτές λέξεις που αντικαθιστούν ονόματα (ονοματικές φράσεις) και κάνουν την ίδια δουλειά με αυτές.

είναι οχτώ ειδών:

1) Προσωπικές ; εγώ, εσύ αυτός,

μου, σου, του, με, σε, το (ν ) , τη (ν) (αδύναμος τύπος)

2) Κτητικές : δικός, δική , δικό μου, σου, του

3) Αυτοπαθής : ο εαυτός μου, ο εαυτός σου, ο εαυτός του

4) Οριστικές ; ο ίδιος, η ίδια, το ίδιο,

μόνο, μόνη, μόνο

5) Δεικτικές : αυτός, -ή, -ό.

εκείνος, -η, -ο,

τούτος, -η, -ο, τέτοιος, -α,-ο

6) Αναφορικές: ο οποίος, -α,-ο, που, ό,τι

7) Ερωτηματικές: ποιος, -α,-ο,

πόσος, -η,-ο (τίνος;)

8) Αόριστες : ένας, μία ένας,

κάποιος, -α, -ο

κάθε, καθένας, καθεμία, καθένα

κανένας, καμία, κανένα

μερικοί, μερικές, μερικά

κάμποσος, κάμποση, κάμποσο,

άλλος, άλλη, άλλο

τίποτα, κάθε, καθετί

Ρήματα >είναι οι λέξεις που φανερώνουν ότι κάτι κάνω ή κάτι παθαίνω ή βρίσκομαι σε μία κατάστασηπ.χ. παίζω, λερώνομαι, κοιμάμαι

Έχουν 2 συζυγίες (α΄συζυγία σε –ω, -ομαι – β΄συζυγία σε -ώ -ιέμαι, -ούμαι, ώμαι)

Έχουν χρόνους

Έχουν εγκλίσεις Οριστική, Υποτακτική προστακτική

Έχουν απαρέμφατο

Μετοχή >Ενεργητικής φωνής σε –οντας και –ώντας (παίζοντας, τραγουδώντας)

Παθητικής φωνής σε –μένος, μένη, μένο (κλαμένος, βαμμένος)

Πηγή ελαφρά τροποποιημένη> εκπαιδευτικά μπλογκ