Πέμπτη 17 Σεπτεμβρίου 2015

ΠΕΙΘΩ+ΔΟΚΙΜΙΟ- ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ

                         ΕΚΦΡΑΣΗ – ΕΚΘΕΣΗ  Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ


ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο : ΠΕΙΘΩ

Στην επικοινωνία με τους άλλους ανθρώπους συχνά προσπαθούμε να μεταδώσουμε πληροφορίες, να ερμηνεύσουμε ένα φαινόμενο/γεγονός, να αναλύσουμε μια έννοια, να υποστηρίξουμε μια άποψη και ορισμένες φορές να πείσουμε το δέκτη ότι οι απόψεις μας είναι οι σωστές, ώστε να τις υιοθετήσει ή να ενεργήσει σύμφωνα με αυτές.

Σε όλες τις περιστάσεις επεισέρχεται η οπτική γωνία του πομπού, η οποία άλλοτε απλώς διαφαίνεται, άλλοτε υπολανθάνει στο έμμεσο σχόλιο που κάνει για τα γεγονότα ή στον τρόπο με τον οποίο αναλύει μια έννοια και άλλοτε εκφράζεται ρητά.

Άρα ένα πρώτο βήμα για να αντιμετωπίζει κριτικά ο δέκτης το μήνυμα που προσλαμβάνει είναι να προσπαθεί να διακρίνει την οπτική γωνία και το σκοπό του πομπού. Στην περίπτωση μάλιστα που ο πομπός έχει ως κύριο στόχο του την πειθώ, ο δέκτης προσπαθεί να ελέγξει τη συλλογιστική πορεία που ακολουθεί ο πομπός, το κύρος των επιχειρημάτων και την αξιοπιστία των τεκμηρίων που χρησιμοποιεί. Συγχρόνως προσπαθεί να εντοπίσει και να ελέγξει τους τρόπους και τα μέσα πειθούς που χρησιμοποιεί ο πομπός.

Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, οι βασικοί τρόποι πειθούς είναι οι εξής:
Α) η επίκληση στη λογική, οπότε επιστρατεύουμε ως μέσα τα επιχειρήματα και τα τεκμήρια
Β) η πρόκληση συναισθημάτων του δέκτη, οπότε καταφεύγουμε σε διάφορες τεχνικές, για να επηρεάσουμε συναισθηματικά το δέκτη
Γ) η επίκληση στην αυθεντία και η επίκληση στο ήθος του ομιλητή, οπότε μεταχειριζόμαστε ποικίλα μέσα, για να παρουσιαστούμε στα μάτια του δέκτη αξιόπιστοι.

ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ
Επιχειρήματα είναι λογικές προτάσεις που συνήθως διευθετούνται σε κλιμακωτή σειρά για την απόδειξη μιας θέσης. Σύμφωνα με τον αυστηρότερο ορισμό της λογικής, επιχείρημα είναι μια σειρά προτάσεων/κρίσεων με την εξής χαρακτηριστική δομή: μία ή περισσότερες προτάσεις (προκείμενες) χρησιμεύουν ως βάση δια την αποδοχή μιας άλλης πρότασης (συμπέρασμα), η οποία ακολουθεί λογικά τις προκείμενες. Η διαδικασία ή η μέθοδος με την οποία ο νους καταστρώνει ένα επιχείρημα λέγεται συλλογισμός.

Τεκμήρια είναι συγκεκριμένα στοιχεία που αναφέρονται σε μια ορισμένη εμπειρία: παραδείγματα, αλήθειες, γεγονότα, αυθεντίες, στατιστικά στοιχεία κτλ., και χρησιμοποιούνται από τον πομπό, για να υποστηρίξει τη θέση του.

Είδη συλλογισμών:
Α) Παραγωγικός: στον παραγωγικό συλλογισμό ξεκινούμε από κάτι γενικό και αφηρημένο (μια αρχή, έναν ορισμό, έναν κανόνα κτλ.), που θεωρείται ότι έχει αποδειγμένη ισχύ ή ότι αποτελεί εύλογη υπόθεση και καταλήγουμε σε κάτι ειδικό – στον καθορισμό ή τη διευκρίνιση μιας συγκεκριμένης πρότασης.
Β) Επαγωγικός: στον επαγωγικό συλλογισμό ακολουθούμε πορεία αντίστροφη προς τον παραγωγικό: ξεκινούμε από το ειδικό και το συγκεκριμένο και καταλήγουμε στο γενικό και αφηρημένο, δηλ. από τις επιμέρους περιπτώσεις στον κανόνα, στο νόμο που τις διέπει. Στον επαγωγικό συλλογισμό οδηγούμαστε στο συμπέρασμα συνήθως πιθανολογικά, με την πεποίθηση ή την προσδοκία ότι αυτό που ισχύει για κάποιο μέρος/τμήμα που μελετήσαμε, θα ισχύει και για τα υπόλοιπα τμήματα του συνόλου.
Γ) Αναλογικός: στον αναλογικό συλλογισμό από τα επιμέρους συμπεραίνουμε πάλι για τα επιμέρους. Ο αναλογικός συλλογισμός στην περίπτωση αυτή είναι συχνά πολύ ασθενής ως προς το βαθμό πιθανότητας. Για το λόγο αυτό στην αναλογία πρέπει να καταλήγουμε με προσοχή σε ένα συμπέρασμα.

Η παραπάνω διαίρεση των συλλογισμών γίνεται με βάση την πορεία που ακολουθεί ο νους, για να φθάσει στο συμπέρασμα. Αν η διαίρεση γίνεται με βάση το είδος των προτάσεων που αποτελούν τις προκείμενες, διακρίνουμε τους συλλογισμούς σε:
1) κατηγορικούς, όταν οι προκείμενες είναι κατηγορικές προτάσεις.
2) υποθετικούς, όταν η μία προκείμενη ή και οι δύο είναι υποθετικές προτάσεις
3) διαζευκτικούς, όταν μία έστω προκείμενη είναι διαζευκτική πρόταση.

Οι συλλογισμοί της λογικής και τα συλλογιστικά επιχειρήματα των κειμένων παρουσιάζουν ομοιότητες μεταξύ τους, αλλά δεν πρέπει να συγχέονται. Οι συλλογισμοί της λογικής έχουν μορφή καθαρά τυπική, στεγνή, σύντομη και περιέχουν μόνο προτάσεις-κρίσεις. Τα επιχειρήματα σε ένα κείμενο έχουν ανάπτυξη, σύνταξη και διατύπωση πολυποίκιλη. Αρκετές φορές, μάλιστα, είναι δύσκολο να εντοπιστούν με ακρίβεια οι προκείμενες που οδηγούν στο συμπέρασμα με τη μορφή του τυπικού συλλογισμού. Εκείνο που πρέπει να εντοπίζεται είναι η συλλογιστική πορεία του συγγραφέα, για να ελέγχεται και η αποδεικτική αξία των επιχειρημάτων του.

Εγκυρότητα, αλήθεια, ορθότητα ενός επιχειρήματος:
Ένα επιχείρημα θεωρείται έγκυρο, όταν οι προκείμενες οδηγούν με λογική αναγκαιότητα σε ένα βέβαιο συμπέρασμα. Η εγκυρότητα του επιχειρήματος εξαρτάται από τη λογική του μορφή και συγκεκριμένα αφορά τη σχέση, σύμφωνα με καθορισμένους κανόνες, μεταξύ των προκείμενων και του συμπεράσματος.
Η αλήθεια του επιχειρήματος εξαρτάται από το περιεχόμενό του και συγκεκριμένα αφορά τη (νοηματική) σχέση προκείμενων και συμπεράσματος με την πραγματικότητα. Αν οι προκείμενες και το συμπέρασμα ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, τότε τις θεωρούμε αληθείς κρίσεις/προτάσεις. Άρα εγκυρότητα και αλήθεια σε ένα επιχείρημα είναι δύο έννοιες διαφορετικές, που δεν πρέπει να συγχέονται.
Για να θεωρηθεί ένα επιχείρημα ή ένας συλλογισμός λογικώς ορθός, πρέπει να είναι συγχρόνως έγκυρος και οι προκείμενες του αληθείς. Ο συλλογισμός που δίνει ορθό συμπέρασμα λέγεται απόδειξη.

Για να αξιολογήσουμε την αποδεικτική ισχύ των επιχειρημάτων μας ή να ανασκευάσουμε τα επιχειρήματα άλλου, ελέγχουμε:
Α) αν οι προκείμενες είναι αληθείς, δηλ. αν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα
Β) αν το συμπέρασμα απορρέει με λογική αναγκαιότητα από τις προκείμενες, οπότε το επιχείρημα θεωρείται έγκυρο.
Ιδιαίτερη σημασία για την αξιολόγηση ενός επιχειρήματος έχει να διακρίνουμε αν οι κρίσεις που αποτελούν τις προκείμενες είναι γενικά αποδεκτές αλήθειες ή προσωπικές γνώμες. Ένα επιχείρημα που βασίζεται μόνο σε γνώμες δεν έχει απόλυτη ισχύ.

Για την αξιολόγηση επαγωγικών συλλογισμών έχουμε υπόψη ότι μόνο η τέλεια επαγωγή οδηγεί σε βέβαιο συμπέρασμα, ενώ η ατελής καταλήγει με ένα λογικό άλμα στο συμπέρασμα, το οποίο γι’ αυτό έχει πιθανολογικό χαρακτήρα.
Ειδικά για την αξιολόγηση καθενός από τα τρία είδη του επαγωγικού συλλογισμού (γενίκευση, αίτιο-αποτέλεσμα, αναλογία):
1) εφόσον πρόκειται για συλλογισμό με γενίκευση, προσέχουμε αν η γενίκευση στηρίζεται σε επαρκή στοιχεία και επομένως είναι επιτρεπτή ή αν αντίθετα πρόκειται για μια επισφαλή και βεβιασμένη γενίκευση.
2) εφόσον πρόκειται για συλλογισμό με αίτιο-αποτέλεσμα, αναρωτιόμαστε:
-αν η αιτιώδης σχέση είναι λογική ή μόνο χρονολογική,
-μήπως γίνεται υπεραπλούστευση της σχέσης μεταξύ αιτίου-αποτελέσματος, δηλ. μήπως μια γενικότερη αιτία προβάλλεται ως η μοναδική
-αν η αιτία είναι αναγκαία ή/και επαρκής για να προκληθεί το αποτέλεσμα.  *
3) εφόσον πρόκειται για συλλογισμό με αναλογία, αναρωτιόμαστε:
-αν είναι κυριολεκτική ή μεταφορική η αναλογία που χρησιμοποιείται.
-Αν είναι μεταφορική, έχει την αποδεικτική αξία ενός λογικού επιχειρήματος;
-Αν είναι κυριολεκτική, είναι οι ομοιότητες που επισημαίνονται ανάμεσα στα συγκρινόμενα αντικείμενα επαρκείς σε αριθμό και σχετικές με το θεμα/συμπέρασμα; μήπως η αναλογία εξωθείται πέρα από το επιτρεπόμενο όριο;

* Η σχέση αιτίου-αποτελέσματος μπορεί να παρουσιαστεί στο συλλογισμό μας με μία από τις παρακάτω μορφές:
1) Η αιτία είναι συγχρόνως αναγκαία (δηλ. το αποτέλεσμα δεν προκύπτει χωρίς αυτήν) και επαρκής (δηλ. αρκεί μόνο αυτή για να προκληθεί το αποτέλεσμα)
2) Η αιτία είναι αναγκαία αλλά δεν είναι επαρκής
3) Η αιτία είναι επαρκής αλλά δεν είναι αναγκαία

Συχνά ορισμένα συλλογιστικά σχήματα, ενώ αντιβαίνουν στον ορθό λόγο & δεν έχουν αποδεικτική αξία, μπορούν εν τούτοις να επηρεάσουν το δέκτη του μηνύματος & να τον παραπλανήσουν, επειδή εξωτερικά παρουσιάζουν πολλές ομοιότητες με τους έγκυρους συλλογισμούς. Τα συλλογιστικά τμήματα αυτά, που λέγονται παραλογισμοί, μπορεί να οφείλονται είτε σε λογικά σφάλματα είτε σε πρόθεση εξαπάτησης. Στην τελευταία περίπτωση ο παραλογισμός ονομάζεται σόφισμα.


ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ ΤΟΥ ΔΕΚΤΗ

Συχνά η πειθώ έχει στόχο να προκαλέσει μια απόφαση/ενέργεια. Στην περίπτωση αυτή δεν αρκεί η επίκληση στη λογική του δέκτη, με την αποδεικτική ισχύ της επιχειρηματολογίας, αλλά χρειάζεται επιπλέον να προκληθούν στο δέκτη εκείνα τα συναισθήματα που θα τον παρακινήσουν στην προσδοκώμενη απόφαση. Ο Αριστοτέλης στη «Ρητορική» του συζητάει το θέμα & διδάσκει το ρήτορα πώς να διεγείρει ορισμένα συναισθήματα («πάθη») όπως οργή, πραότητα, αγάπη, μίσος, φόβο, εμπιστοσύνη, οίκτο, αγανάκτηση, φθόνο, ντροπή κλπ. Ορίζει επίσης 3 παραμέτρους, τις οποίες πρέπει να λαμβάνει υπόψη του ο ρήτορας σχετικά με το συναίσθημα: 1)σε ποια διάθεση πρέπει να βρίσκεται το ακροατήριο, για να κυριευθεί από το συγκεκριμένο συναίσθημα, 2) προς ποιους το απευθύνει, 3) ποια αίτια το προκαλούν.
Συνηθισμένα μέσα για την πρόκληση των παραπάνω συναισθημάτων με στόχο την πειθώ είναι η περιγραφή και η αφήγηση.
Μερικές φορές γίνεται κατάχρηση αυτής της τακτικής («επίκλησης στο συναίσθημα») από αδίστακτους ρήτορες, που εκμεταλλεύονται τα συναισθήματα, προκαταλήψεις, όνειρα, προσδοκίες του κοινού ανθρώπου για να πετύχουν το σκοπό τους.
Ισχυρά μέσα, κατάλληλα σε ορισμένες περιστάσεις για τη συγκινησιακή διέγερση του ακροατηρίου, είναι το χιούμορ κι η ειρωνεία που στρέφονται εναντίον των θέσεων του αντιπάλου. Είναι ιδιαίτερα ισχυρά μέσα γιατί, καθώς ο δέκτης συμμερίζεται πρόθυμα το χιούμορ/ειρωνεία του πομπού , αποκτά ευνοϊκή διάθεση απέναντί του. Ωστόσο η κατάχρηση των μέσων αυτών μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις για τον ίδιο τον πομπό.

ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΠΟΜΠΟΥ
Για να είναι αποτελεσματική η πειθώ, είναι απαραίτητο να κερδίσει ο πομπός με το λόγο του την εμπιστοσύνη του δέκτη. Εννοείται ότι η εντύπωση για την αξιοπιστία του πομπού πρέπει να απορρέει από τον ίδιο το λόγο κι όχι από την εικόνα που τυχόν έχει σχηματίζει προηγουμένως ο δέκτης γι’ αυτόν.
Ορισμένες φορές αυτός που επιχειρηματολογεί, αντί να ανασκευάσει τα επιχειρήματα του αντιπάλου, κάνει μια προσωπική επίθεση εναντίον του, δηλ. ασκεί κριτική στο χαρακτήρα του και στην ιδιωτική του ζωή.
Πολλές φορές ο πομπός για να ενισχύσει την αξιοπιστία ενός επιχειρήματος επικαλείται κάποια αυθεντία η οποία συμμερίζεται τη συγκεκριμένη θέση και συχνά παραθέτει ανάλογα αποσπάσματα. Ειδικά στον επιστημονικό λόγο η παράθεση τέτοιων αποσπασμάτων είναι αναμενόμενη και ως ένα βαθμό θεμιτή. Με τον τρόπο αυτό ο συγγραφέας δείχνει ότι κατέχει τη σχετική βιβλιογραφία και ότι βασίζεται σε αξιόπιστες πηγές. Μερικές φορές όμως γίνεται κατάχρηση της επίκλησης στην αυθεντία, για να καλύψει ο πομπός την έλλειψη επιχειρημάτων. Υπάρχει μάλιστα η περίπτωση να επικαλείται δημοφιλή πρόσωπα τα οποία είναι αυθεντίες στον τομέα τους, αλλά δεν είναι ειδικοί στο θέμα που πραγματεύεται ο πομπός.


Η ΠΕΙΘΩ ΣΤΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Διαφήμιση είναι η δημιουργία πρωτότυπου μηνύματος το οποίο αναφέρεται σε κάποιο υλικό ή πνευματικό παράγωγο/προϊόν και η προβολή του με τελικό σκοπό την παρακίνηση του αποδέκτη να «αγοράσει» το διαφημιζόμενο προϊόν.
Σύμφωνα με τον παραπάνω ορισμό η διαφήμιση συνιστά μια πράξη επικοινωνίας.


Μορφές διαφημιστικών μηνυμάτων:
1)μήνυμα που αναπτύσσεται με άμεσο τρόπο (χωρίς προλόγους και περιττές εξηγήσεις)
2) αφηγηματικό μήνυμα (χρησιμοποιείται η αφήγηση μιας ιστορίας για την επίδειξη του προϊόντος)
3) μήνυμα μονολόγου-διαλόγου (μονόλογος-διάλογος με τη μορφή μαρτυρίας κάποιου ειδικού ή ενός καταναλωτή)
4) μήνυμα που επεξηγεί την εικόνα
5) μήνυμα που στηρίζεται σε τεχνάσματα/ ευρήματα (ιδιαίτερη χρήση της γλώσσας με λογοπαίγνια, μεταφορές, παρομοιώσεις, σπάνιες και εξεζητημένες λέξεις/φράσεις, χρήση του χιούμορ, της υπερβολής, της έκπληξης κλπ.)
6) μήνυμα που προσφέρει επιχειρήματα.

Η διαφημιστική πειθώ συχνά χρησιμοποιεί τα παρακάτω μέσα/ τεχνικές:
-συνειρμό ιδεών
-αναλυτική περιγραφή και επίδειξη των ιδιοτήτων του προϊόντος
-επίκληση στην αυθεντία
-επίκληση στο συναίσθημα (περισσότερο διαδεδομένη τεχνική)
-επίκληση στη λογική (επιχειρήματα υπέρ του προϊόντος, σοφιστικά τεχνάσματα)
-λανθάνοντα αξιολογικό χαρακτηρισμό (λανθάνουσα αξιολόγηση που λειτουργεί δεσμευτικά για το δέκτη)

Λεκτικός πληθωρισμός= πλεονασμός και επιτήδευση στη χρήση των λεκτικών στοιχείων με αποτέλεσμα την ακυριολεξία και την ασάφεια

Το διαφημιστικό μήνυμα είναι πολυσήμαντο και τις περισσότερες φορές δε διακρίνεται καθαρά αλλά υπολανθάνει, περνά μέσα από συμβολισμούς.

Οι τεχνικές της διαφημιστικής πειθούς συχνά χρησιμοποιούνται από το κράτος ή από διάφορους οργανισμούς και ενώσεις στο πλαίσιο μιας εκστρατείας, με στόχο το συμφέρον του κοινωνικού συνόλου.

Η ΠΕΙΘΩ ΣΤΟ ΔΙΚΑΝΙΚΟ ΛΟΓΟ
Το είδος του δικανικού λόγου αναπτύσσεται στα δικαστήρια, όπου δικηγόροι και δικαστές προσπαθούν να αποσαφηνίσουν τα διαφιλονικούμενα θέματα και να βρουν την αλήθεια. Στην προσπάθεια τους αυτή οργανώνουν το λόγο τους (προφορικό ή γραπτό) ώστε να γίνονται πειστικοί. Έτσι χρησιμοποιούν, ανάλογα με το ρόλο τους σε μια δίκη, τους τρόπους της πειθούς: επίκληση στη λογική, στο συναίσθημα και στο ήθος του πομπού.
Η ΠΕΙΘΩ ΣΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΛΟΓΟ
Με τον πολιτικό λόγο ο πομπός επιθυμεί να πείσει το δέκτη να πάρει κάποιες αποφάσεις ή να προβεί σε κάποια ενέργεια. Η δέκτης λοιπόν πρέπει να πεισθεί ότι η απόφασή του είναι σύμφωνη με τα δικά του προσωπικά συμφέροντα & τα συμφέροντα του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου στο οποίο ανήκει. Έτσι ο πολιτικός λόγος χαρακτηρίζεται βέβαια από λογική επιχειρηματολογία, αλλά συχνά και από έντονη συναισθηματική φόρτιση και ρητορεία. Επειδή ο πολιτικός λόγος συνδέεται με την εξουσία, ορισμένες φορές στοχεύει στην παραπλάνηση ή στον εκφοβισμό του ακροατηρίου, έτσι ώστε να εξασφαλιστεί η άκριτη αποδοχή από το δέκτη (ακροατήριο) των σκοπών και των αποφάσεων του πομπού. Στις περιπτώσεις αυτές η αποδεικτική ισχύς των επιχειρημάτων αντικαθίσταται από αυταπόδεικτες έννοιες ή από λέξεις με τέτοια ηθική διάσταση («έθνος», «λαός», «εθνική σωτηρία» κτλ.), που εμποδίζουν το λογικό έλεγχο και παγιδεύουν το δέκτη. Όταν ο πολιτικός λόγος παίρνει αυτή τη μορφή, με την παραποίηση των εννοιών και τη στρέβλωση των αξιών, γίνεται προπαγάνδα.

Χαρακτηριστικά πολιτικού λόγου:
Περιεχόμενο: 
-λέξεις με ειδικό αξιολογικό βάρος και μεγάλη συναισθηματική φόρτιση
-εξιδανίκευση επιδιωκόμενων σκοπών – υποσχέσεις
-σωτηριολογία / καταστροφολογία
-συνθήματα
Έκφραση:
-τυποποίηση γλώσσας – ειδικό λεξιλόγιο («ξύλινος λόγος»)
-συγκινησιακή χρήση γλώσσας
-επαναλήψεις
-έμφαση – στόμφος
-απλή γλώσσα
-σύντομες προτάσεις – μικροπερίοδος λόγος


Η ΠΕΙΘΩ ΣΤΟΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΛΟΓΟ
Ο επιστημονικός λόγος είναι λόγος περιγραφικός, ερμηνευτικός, αποδεικτικός. Αυτό σημαίνει ότι ο επιστήμονας τον χρησιμοποιεί στην προσπάθειά του να περιγράψει, να ερμηνεύσει, να πείσει. Άρα ο πολιτικός λόγος οφείλει να είναι απρόσωπος και αντικειμενικός. Άλλωστε στην επιστήμη επικρατεί η λογική χρήση της γλώσσας και όχι η συγκινησιακή

Χαρακτηριστικά επιστημονικού λόγου:
-ειδική ορολογία
-πυκνός λόγος – μακροπερίοδος (υποτακτική σύνδεση)
-επιστημονική εξήγηση – λογική αιτιολόγηση των απόψεων


ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΔΟΚΙΜΙΟ

Δοκίμιο είναι ένα είδος γραπτού λόγου με τον οποίο έχουν ασχοληθεί διακεκριμένοι άνθρωποι των γραμμάτων, των τεχνών και της επιστήμης.
Η λέξη προέρχεται από τη γαλλική essai και σημαίνει μιαν απόπειρα να προσεγγίσει κανείς, σε αρκετό βαθμό, ένα θέμα κριτικής, επιστήμης, τέχνης, ηθών κτλ. με γνώση και καλλιέπεια, χωρίς όμως να το εξαντλεί – γιατί τούτο θα απαιτούσε συστηματική και διεξοδική διερεύνηση, δηλ. μια πραγματεία.
Στην πραγματεία έχουμε όγκο σελίδων, βάρος εννοιών, περίπλοκη, κουραστική γραφή. Στο δοκίμιο όμως όχι, γιατί πρέπει να είναι σύντομο, ευσύνοπτο, εύληπτο και καλογραμμένο.
Το δοκίμιο και η πραγματεία διαφέρουν ως προς την έκταση και ως προς το κοινό στο οποίο απευθύνονται.

Το δοκίμιο λοιπόν είναι ένα είδος πεζού λόγου με μέση συνήθως έκταση, σε αντιδιαστολή προς τις τυπικές, πλήρεις και εξαντλητικές μελέτες. Ο δοκιμιογράφος άλλοτε εκφράζει τις παρατηρήσεις, τις σκέψεις και τα συναισθήματά του για τη ζωή ή περιπλανιέται ελεύθερα στο χώρο των ιδεών και άλλοτε προσπαθεί να αναλύσει και να ερμηνεύσει, εκλαϊκεύοντας πολλές φορές, θέματα αισθητικής, ηθικής, κοινωνικής, πολιτικής κτλ. τάξης, ακόμη και επιστημονικά, με σκοπό να πληροφορήσει, να διδάξει, να τέρψει και ενδεχομένως να πείσει.
Αυτές οι ιδιότητες του δοκιμίου και η ποικιλία των μορφών του δείχνουν πόσο ρευστά είναι τα όριά του και πόσο επισφαλής είναι κάθε προσπάθεια να περιχαρακωθεί μέσα σε έναν ορισμό. Το βέβαιο είναι ότι έχει ασαφή χαρακτήρα και άλλοτε προσεγγίζει τη λογοτεχνία και άλλοτε την επιστήμη ή τη φιλοσοφία.

Πατέρας του δοκιμίου θεωρείται ο Μονταίνι.
Ο Χιουμ είναι ο εισηγητής του είδους του δοκιμίου στην Αγγλία.

Η ΠΕΙΘΩ ΣΤΟ ΔΟΚΙΜΙΟ
Στο δοκίμιο που έχει αποδεικτικό χαρακτήρα ο δοκιμιογράφος προσεγγίζει ένα θέμα που τον ενδιαφέρει, εκθέτει, διασαφηνίζει και υποστηρίζει τις ιδέες του, χρησιμοποιώντας επιχειρήματα, τεκμήρια και παραδείγματα. Δηλ. επιχειρεί να ερμηνεύσει ένα φαινόμενο και καταλήγει σε κάποιες προτάσεις για την αντιμετώπιση ενός προβλήματος. Άρα έχει την πρόθεση να περάσει στον αναγνώστη κάποιες προσωπικές απόψεις και να τον πείσει. Άλλωστε σε κάθε δοκίμιο, ακόμη και σε αυτά που δεν έχουν αποδεικτικό χαρακτήρα, μπορούμε να διακρίνουμε μιαν απόπειρα πειθούς, αφού το δοκίμιο αποτελεί ένα είδος ιδεολογικής κατάθεσης του συγγραφέα για διάφορα θέματα.
Η πειθώ στο δοκίμιο όμως δεν αποτελεί μια προσπάθεια εύκολου και άμεσου επηρεασμού του αναγνώστη/ ακροατή,, όπως συμβαίνει στη ρητορική. Το δοκίμιο έχει σαν πρώτο και τελικό σκοπό να βαθαίνει τη δυνατότητα του προβληματισμού μας, όπως υποστηρίζει ο Γ. Δάλλας. Με αυτή την έννοια το δοκίμιο είναι ένα είδος διδακτικό, δηλ. το δοκίμιο μας ενημερώνει, μας πληροφορεί, πλουτίζει τις γνώσεις μας, οξύνει την κρίση μας, καλλιεργεί την ευαισθησία μας. Άρα δεν πρέπει να εξομοιώνουμε ένα δοκίμιο, π.χ. του Σεφέρη ή του Παπανούτσου, με μια διδασκαλία ή διδαχή, π.χ. του Μηνιάτη ή του Κοσμά του Αιτωλού, στις οποίες υπάρχει καθαρά σωφρονιστική πρόθεση.
Αλλά όχι μόνο ο διδακτισμός, αλλά και ο δογματισμός φαίνεται ότι δεν ταιριάζει στο δοκίμιο. Ο ίδιος ο όρος «δοκίμιο/δικιμή» σημαίνει ότι τίποτα δεν είναι τετελεσμένο, αλά ότι όλα βρίσκονται σε εξέλιξη, πράγμα που αποκλείει κάθε δογματισμό και επιτρέπει αλλαγή στις κατευθύνσεις και απόψεις μας.
Επομένως όχι οριστικά συμπεράσματα, αλλά προβληματισμοί, στοχασμοί, θέσεις και στάσεις, που όχι μόνο δεν εξαντλούν το θέμα αλά και ενδέχεται αργότερα να μεταβληθούν, αποτελούν την ύλη του δοκιμίου.




Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου