Κυριακή 26 Μαρτίου 2017

'ΤΙ ΕΠΑΙΞΑ ΣΤΟ ΛΑΥΡΙΟ', ΣΑΒΒΟΠΟΥΛΟΣ, Β' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΔΗΜΟΥΛΑ, 'ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ', Α ΛΥΚΕΙΟΥ


Κική Δημουλά/ ΕΝΙΣΧΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ/ πηγή

 

Oι ακόλουθες επισημάνσεις καλύπτουν ερμηνευτικά σε σχετικά ικανοποιητικό βαθμό το ποίημα. Εννοείται πως υπάρχει ερμηνευτικό εύρος σαφώς μεγαλύτερο.

 

Ορισμένα γενικά χαρακτηριστικά

 

  • Η απώλεια. Στα ποιήματά της υπάρχει πάντα η αίσθηση μιας έλλειψης, της ματαίωσης, της απώλειας. Συναισθήματα που αποτελούν την αιτία της συγγραφής. Η ποίηση δηλαδή έρχεται ως λυτρωτική εκδήλωση να καλύψει το κενό. Η απώλεια αυτή προσωποποιείται στο πρόσωπο του χαμένου συντρόφου της στη ζωή, του ποιητή Άθου Δημουλά/ αυτή ισχύει ΜΟΝΟ ΣΤΟ ΓΑΣ ΟΜΦΑΛΟΣ ΕΙΔΙΚΑ ΓΙΑ ΑΘΩ. Βέβαια, ορισμένοι μελετητές διευρύνουν την έννοια της απώλειας και σε άλλα πεδία> απώλεια ελευθερίας, ανεξαρτησίας, ερωτικών επιλογών, απωθημένοι έρωτες, δυνατότητες, νιότη κ.ά.
  • Η έκφραση προσωπικών συναισθημάτων. Πρωταγωνίστρια της ποίησής της είναι η ίδια. Υπάρχει ένα ποιητικό εγώ που αφηγείται, σκέφτεται , διαλέγεται με αντικείμενα, έννοιες , θυμάται. Προσπαθεί, όμως, να «σβήσει» τα ίχνη του ποιητικού εγώ (συνειδητή επιλογή και μοντέρνα ποίηση, Β΄Μεταπολεμική Γενιά/ καθολικότητα, πανανθρώπινο).
  • Αφηρημένες έννοιες- Προσωποποίηση. Οι έννοιες παίρνουν τη θέση υποκειμένων, κινούνται, αισθάνονται, πάσχουν, συμπεριφέρονται ως δρώντα πρόσωπα. Η Δημουλά καταφέρνει να δημιουργεί ένταση μέσα από αφηρημένες έννοιες.
  • Υπαρξιακή αγωνία. Η αίσθηση της απώλειας του άλλου μετατοπίζεται στο ποιητικό εγώ και γενεσιουργείται αγωνία για την απώλεια του χρόνου, για τα αποτελέσματα της φθοράς, για τη σημασία της ίδια της ύπαρξης.
  • Γλωσσική τόλμη. Ουσιαστικά στη θέση επιθέτων, ρήματα με αιφνιδιαστικά αντικείμενα, μεταφορές τολμηρές, αμφισημίες, παράθεση αντίθετων ή ομόηχων λέξεων, ηθελημένη αμέλεια στη σύνταξη. Μικτή γλώσσα, καθημερινή με λέξεις καθαρεύουσας, αργκό, τεχνολογίας νεολογισμούς ( τις περισσότερες φορές με τόνο ειρωνικό).
  • Ποίηση της καθημερινότητας. Καθημερινές στιγμές και βιώματα, κυρίως πληγές, μεταφράζονται σε ποιήματα.

 

Πληθυντικός αριθμός

 

Το ποίημα. Με άξονα τον πληθυντικό αριθμό, η ποιήτρια προσπαθεί να ορίσει 4 ουσιαστικά, 4 αφηρημένες έννοιες. Οι ορισμοί της, βέβαια, είναι υποκειμενικοί, προϋποθέτουν και αντικειμενικές γλωσσικές συσχετίσεις (γραμματικούς κανόνες), αλλά στοχεύουν να τις ανατρέψουν.

Τίτλος.  Προκαλεί από μόνος του έκπληξη. Ένα ποίημα (η ποίηση μπορεί να θεωρηθεί και η ανατροπή της γραμματικής κανονικότητας αλλά και της ίδιας της) προσπαθεί να ορίσει μια γραμματική έννοια. Στόχος της ποιήτριας, βέβαια, είναι η γραμματική της ψυχής. Θα προσπαθήσει να προβάλει στις λέξεις και στη χρήση τους βιώματα, συναισθήματα. Στόχος της είναι η ανατροπή των γραμματικών κανόνων που θα εκφράσει και την ανατροπή που έχει επέλθει στη ζωή της με την απώλεια του αγαπημένου της προσώπου. Ήδη με αυτήν την απώλεια ο πληθυντικός αριθμός ανατρέπεται σε ενικό, καλύτερα σε «μοναχικό» αριθμό.

Ο έρωτας.

Όνομα ουσιαστικόν, πολύ ουσιαστικόν: πρώτη αμφισημία. Η ποιήτρια ξεκινά με το τυπικό γραμματικό γνώρισμα της λέξης/γραμματική τεχνολόγηση,  για να έρθει μετά να την ανατρέψει, αξιοποιώντας την αμφισημία της, τη συμβολική/ συνυποδηλωτική /ποιητική χρήση. Το «ουσιαστικό», τη δεύτερη φορά, σημαίνει «πραγματικό», «σημαντικό», «αληθινό». Μάλιστα, με το επίθετο «πολύ», το οποίο δε θα μπορούσε να προσδιορίζει το ουσιαστικό ως γραμματικό όρο, δίνεται το μέγεθος της σημασίας του έρωτα στη ζωή της ποιήτριας.

Ενικού αριθμού: Aς θυμηθούμε: «μονάχος πορεύεται κανείς στον έρωτα» από τη σονάτα του σεληνόφωτος. Δεύτερη αμφισημία. Το «ενικός» δηλώνει τη μοναχικότητα . Ο έρωτας βιώνεται ατομικά, ο άλλος είναι το αντικείμενο του έρωτα. Το συναίσθημα, το βίωμα είναι προσωπική υπόθεση του καθενός.

Γένους ούτε θηλυκού ούτε αρσενικού: 3η αμφισημία. Εδώ η γραμματική εγκαταλείπεται. Το γένος παίρνει τη σημασία ενός ιδιαίτερου χαρακτηριστικού. Και, πράγματι, ο έρωτας δεν είναι μόνο ίδιον της γυναίκας ή του άνδρα. Έχει μόνο ένα χαρακτηριστικό, μεταβάλλει τα υποκείμενα σε ευάλωτα , ανυπεράσπιστα. Παρασύρει κάθε άμυνα, λογική, αντίσταση. Καταδυναστεύει. Το επίθετο «ανυπεράσπιστος» που χαρακτηρίζει τους ερωτευμένους περνάει στο ίδιο το συναίσθημα. (κρυφή υπαλλαγή)

Πληθυντικός αριθμός: η γραμματική έννοια που συνέχει τις 4 αφηρημένες έννοιες. Ξεκινάμε με τον έρωτα, που έχει πληθυντικό αριθμό, όσοι και οι ανυπεράσπιστοι εραστές. Το αίσθημα είναι μεν ατομικό, αλλά είναι πανανθρώπινο και πάντοτε «ευάλωτο». Ο έρωτας είναι ίσως η πιο ευάλωτη κατάσταση του ανθρώπου.

Ο φόβος

Όνομα ουσιαστικόν: έχοντας ήδη γίνει η αναφορά στον έρωτα, το «ουσιαστικόν» τώρα σημαίνει σε δεύτερο επίπεδο το «σημαντικό». Ο φόβος αναπληρώνει το συναίσθημα του έρωτα μετά την απώλεια του άλλου. 

Στην αρχή ενικός αριθμός και μετά πληθυντικός: Κύρια ιδιότητα του φόβου, να δρα πολλαπλασιαστικά. Ο φόβος της μοναξιάς γίνεται υπαρξιακός φόβος, υπαρξιακό άγχος. Γίνονται φοβίες, που κύριο χαρακτηριστικό τους είναι η απουσία λογικής εξήγησης.

Για όλα από δω και πέρα : η φράση θα επαναληφθεί και στο τέλος του ποιήματος, δίνοντας μια συνέχεια στο συναίσθημα και επιτείνοντας τη «σκοτεινή ατμόσφαιρα». Η γενίκευση και η επανάληψη, «οι φόβοι. Οι φόβοι», τονίζουν τη σημασία της λέξης «φοβία»: παράλογος φόβος, συναισθηματική εμμονή  που συνδέεται με αγωνία και ένταση.

Η μνήμη

Κύριο: ένας ακόμα γραμματικός όρος που χρησιμοποιείται με άλλη σημασία. Το «κύριο» σημαίνει το « βασικό», όπως και το «ουσιαστικό». Μπορούμε να του δώσουμε και μια δεύτερη αμφισημία. Καθώς το κύριο όνομα στη γραμματική συνδέεται με συγκεκριμένα ονόματα (π.χ. Παναγιώτης κ.τ.λ.), μπορούμε να πούμε ότι και η μνήμη, στην περίπτωση της ποιήτριας, συνδέεται αποκλειστικά με ένα πρόσωπο.

Η μνήμη: η μνήμη είναι το λυτρωτικό καταφύγιο για όσους ζουν μέσα στους φόβους και η μόνη ευχαρίστηση για όσους έχουν χάσει την ευτυχία. Ταυτόχρονα, όμως, και πηγή πόνου. Η μνήμη υπενθυμίζει  τον έρωτα, το χαμένο παράδεισο, κάνει πιο έντονη τη θλίψη του τώρα. Γι’ αυτό, βέβαια, και συσχετίζεται με τη θλίψη, το «κύριο όνομα των θλίψεων»

 

 

Ενικού αριθμού μόνο ενικού: η μνήμη είναι μόνο ενικού αριθμού, όπως και τα κύρια ονόματα. Ειδικά, μπορεί να ειπωθεί πως η μνήμη που συσχετίζεται με ένα πρόσωπο, το αγαπημένο πρόσωπο, καταφέρνει να ενώσει όλες τις προηγούμενες στιγμές , να τους δώσει το ίδιο στίγμα, το στίγμα του αγαπημένου προσώπου.

Το ότι, όμως, είναι ενικού αριθμού δεν την κάνει πιο υποφερτή από τους φόβους, γιατί είναι άκλιτη και επαναλαμβανόμενη.

Άκλιτη: μια ακόμα αμφισημία. Η μνήμη δεν έχει πτώσεις, δεν έχει διαβαθμίσεις, δεν «πέφτει». Παραμένει σε πτώση «ονομαστική» (πάλι μας οδηγεί στο όνομα- πρόσωπο), άκλιτη και επαναλαμβανόμενη.

Βέβαια, και η λέξη «μνήμες» έχει διαφορετική σημασία, δηλώνει τις αναμνήσεις, ενώ η μνήμη είναι νοητική λειτουργία.

 

Η νύχτα

Προσδιορίζεται μόνο γραμματικά. Όνομα, γένος, αριθμός. Ήδη, όμως, έχουμε γνωρίσει το παιχνίδι της ανατροπής. Έτσι, στον τελευταίο στίχο η λέξη « νύχτες» παίρνει άλλο χρώμα, μετωνυμικά γίνεται το σκοτάδι, τα δυστυχισμένα βράδια, που το ποιητικό υποκείμενο θα βιώνει πιο δραματικά τους φόβους και τις μνήμες της ευτυχίας και του έρωτα.

Από δω και πέρα: η αίσθηση της απώλειας παρουσιάζεται τελεσίδικη.       

 ..........................................................
 
Κική Δημουλά
 
ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
 
ΕΝΙΣΧΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ
 
Στόχοι διδακτικοί (βιβλίο καθηγητή):
 1) Γνωριμία με τη γυναικεία γραφή μιας από τις πλέον ποιοτικές σύγχρονες εκφράσεις της.
2) Η ανάδειξη της ξεχωριστής θεματικής που γεννά η γυναικεία οπτική, καθώς δίνει ένα στίγμα φορτισμένο από τα ιδιαίτερα βιώματα και τη ξεχωριστή ιδιοσυγκρασία του φύλου της.
3) Η γνωριμία με τη σύγχρονη έκφραση του νεοελληνικού λυρισμού η οποία μάλιστα χαιρετίστηκε και ως ανανέωσή του.
4) Η ανάδειξη μιας πρωτότυπης ποιητικής τεχνικής στην οποία κυριαρχούν τα σχήματα λόγου.
5) Η εξοικείωση με μια ποίηση που αντλεί το υλικό της απ’ την καθημερινότητα για να εξακτινώσει τελικώς της αναζητήσεις της στο βάθος της ανθρώπινης ύπαρξης.
 
ΔΗΜΟΥΛΑ:                    Εκπρόσωπος υπαρξιακής ποίησης, ανανέωση νεοελληνικού λυρισμού. Β΄ μεταπολεμική γενιά. Έζησε μια μεταβατική εποχή διάψευσης των προσδοκιών κι έντονων πολιτικοκοινωνικών διεργασιών, στις οποίες, όπως και άλλοι καλλιτέχνες, αρνείται να ενταχθεί. Στους ποιητές αυτής της περιόδου κυριαρχούν το κριτικό πνεύμα, ο σκεπτικισμός, η πεζολογία, η κυριολεξία, τα λιγότερα σχήματα λόγου, τα οποία δίνονται με τραχύτητα και σκληρότητα, και η συνειρμική αλληλουχία.
ΣΥΛΛΟΓΗ:                     «Το λίγο του κόσμου» 1971 κέρδισε το Β΄ κρατικό βραβείο ποίησης (1972). Με αυτή τη συλλογή εισερχόμαστε στη δεύτερη περίοδο της ποίησής της ¨ ωριμότητα. Ο Ανδρέας Καραντώνης έχει πει για αυτή τη συλλογή: «Ο κόσμος τούτος δεν είναι καλά πλασμένος… Αλλά μια που είμαστε αναγκασμένοι να τον ζούμε όπως μας έχει δοθεί, βρίσκουμε με τη Δημουλά μια κάποια ανακούφιση, όταν μπορούμε να ξεσκεπάσουμε την αναξιότητα και το μάταιό του.»
ΘΕΜΑΤΑ:                       Στέρηση, φθορά, απώλεια, θάνατος, συναισθηματική ματαίωση, υπαρξιακή αγωνία. Ό,τι της στερεί η πραγματικότητα το αναπληρώνει στην ποίησή της με τη νοσταλγία και την επικοινωνία με το «εσύ» που απουσιάζει.
ΠΟΙΗΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ:      Πυκνός, ελλειπτικός, υπαινικτικός- κρυπτικός (εννοεί περισσότερα από όσα εκφράζει)
ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΓΛΩΣΣΑΣ: Ανάμειξη δημοτικής και καθαρεύουσας, απουσία ρηματικών τύπων, αμφισημία και πολυσημία λέξεων, εναλλαγή μεταφορικής και κυριολεκτικής σημασίας τους, χρήση επιθέτων ως ουσιαστικών, πολλαπλότητα γενών, νεολογισμοί, απροσδόκητα ζεύγη, σχήματα λόγου, όπως προσωποποίηση αφηρημένων εννοιών, ειρωνεία, λογοπαίγνια κ.ά.
 
ΠΟΙΗΤΙΚΗ:  Η ποιητική της Δημουλά καθορίζεται με βάση τη γυναικεία της ψυχολογία και την ιδιαιτερότητα της ιδιοσυγκρασίας της, μιας ιδιοσυγκρασίας που εξοικειώνεται με τις έννοιες της απουσίας, του κενού, του θανάτου και του δέους που αυτές προκαλούν (οι έννοιες αυτές αποτελούν και βασικά της θέματα ή μοτίβα). Παράλληλα, σημαντικά στοιχεία στην ποιητική της φυσιογνωμία είναι η ονειρική λογική και η γλωσσική της «αναρχία». Έτσι, ανατρέπει δομές, ανακατασκευάζει λέξεις, χρησιμοποιεί ελλιπή και ασυμπλήρωτα νοήματα, προσωποποιεί αφηρημένες έννοιες και απρόσωπα αντικείμενα, δίνει επίθετα αντί για αφηρημένες έννοιες κ.ά. Γενικά, χρησιμοποιεί τον υπερρεαλισμό με ένα δικό της τρόπο. Βασικές έννοιες της ποιητικής της είναι η μνήμη και η λήθη, το κενό, ο θάνατος, η φθορά, ο φόβος και η απουσία (κυρίαρχο γνώρισμα της ποίησής της, ειδικά της ώριμης περιόδου).
 
ü  Τα τέσσερα ουσιαστικά που εξετάζονται αποτελούν βασικά θέματα της ποίησής της. Απουσιάζουν οι ρηματικοί τύποι- «αρρηματικός» λόγος. Το ρήμα έχει εγκλίσεις και διαθέσεις, αυτά όμως δηλώνουν δράση που εδώ απουσιάζει. Άλλωστε, η ποιητικότητα ενεργοποιεί ελεύθερα όλες τις «διαθέσεις.» Κυριαρχεί η «στατικότητα της θλίψης.» Αισθητοποιείται η «ακινησία της μοναξιάς.» Τα ρήματα, επίσης, διαθέτουν χρονικές βαθμίδες, αλλά το περιεχόμενο των 4 βασικών ουσιαστικών της ζωής είναι διαχρονικό. Έτσι, η φωνή του αφηγητή ακούγεται απρόσωπη και ανώνυμη. Το ποιητικό υποκείμενο εσκεμμένα «σβήνεται» (αναγωγή από το ατομικό στο καθολικό, από το προσωπικό στο πανανθρώπινο και διαχρονικό) Και στις τέσσερις στροφές ακολουθείται η τυπική σειρά των χαρακτηριστικών με τα οποία αναγνωρίζουμε γραμματικώς την κλιτή λέξη (τεχνολόγηση).
 
ΕΡΩΤΑΣ:                        Ενωτική, εξισωτική δύναμη έρωτα ¨ Έρνεστ Χεμινγουέη (υπαρξιστής) «Σ’ αγαπώ τόσο που θα ’θελα να ήμουν ο εαυτός σου». Καμύ: «Η αγάπη είναι στολισμένη με ψευδαισθήσεις του αιωνίου». Το ευάλωτο του έρωτα: διάψευση, πίκρα. Η απογοήτευση για τους ανυπεράσπιστους εραστές γίνεται πόνος (βασικό μοτίβο υπαρξισμού). Ο πληθυντικός αριθμός είναι μια κραυγή διαμαρτυρίας σε έναν κόσμο που έχει ως απαράβατο κανόνα το πνίξιμο όλων  των ανυπεράσπιστων «γενών» και ειδικά του πιο τρωτού γένους απ’ όλα, του έρωτα. Δεν της αρέσουν οι γενικεύσεις αλλά το πρόβλημα είναι μεγάλο à κρίση ανθρώπινων σχέσεων.
 
2η στροφή:        Οι φόβοι αφορούν το κυρίαρχο τυραννικό αίσθημα της μεταπολεμικής υπαρξιακής λογοτεχνίας (φόβος απέναντι σε ταχύτητα, ρυθμούς ζωής / ζωή σε σύγχρονες μεγαλουπόλεις / αβεβαιότητα, ανεπάρκεια ανθρώπων σε σύγχρονη εποχή, μοναξιά, ασυνεννοησία, αλλοτρίωση / φόβος απέναντι στο «σύστημα» (βλ. δικτατορία).
 
3η στροφή:        Άκλιτη: φιλοπαίγμων διάθεση ποιήτριας. Ξαφνιάζει «παίζοντας» με την ομόηχη λέξη «άκλητη». Η μνήμη είναι ακάλεστη, ξαφνική βλ. σχ. βιβλίου σελ. 94. Εδώ η μνήμη προσωποποιημένη φτάνει απρόσκλητη σαν επισκέπτης στην ποιήτρια.
 
4η στροφή:        Νύχτα – ενικός αριθμός:
1)   Η πιο βασανιστική ώρα για το μοναχικό άτομο, η ώρα που γίνεται ο απολογισμός της μέρας και της ζωής.
2)   Μεταφορικά: η συναισθηματική κατάσταση: σιωπή, αδιέξοδο, θλίψη, μελαγχολία κ.ά.
3)   Η νύχτα ως περασμένη ηλικία. Πονεμένη αυτογνωσία: ο άνθρωπος δεν μπορεί να ξαναφτιάξει τη ζωή του, το μόνο που μένει είναι η μνήμη του έρωτα, της ευτυχίας.
4)   Νύξ : κόρη του Χάους και του Ερέβους. Στους Ορφικούς θεωρείται ότι γεννήθηκε απ’  τον έρωτα.
 
Οι νύχτες – πληθυντικός αριθμός:
Γενικεύεται το βίωμα à όχι μόνο ατομική μοίρα αλλά η τραγική μοίρα της εποχής μας. Πόνος μοναχικού ανθρώπου αλλά και ανάλογων ιστοριών (πληθυντικός αριθμός) που έζησαν τον έρωτα της ζωής τους και τελικά τον έχασαν. Έχουμε ξανά σύνδεση με τη μυθολογία: οι Ερινύες (τύψεις) ως εκπροσώπηση του φόβου γεννήθηκαν απ’ τη Γη και το Σκότος (νύχτα).
 
ü  Το ποιητικό υποκείμενο δε φαίνεται πουθενά. Ωστόσο, μπορεί να εννοηθεί η ίδια η ποιήτρια ή οποιοσδήποτε άλλος έχει νιώσει τον πόνο της ερωτικής απώλειας. Η φωνή του αφηγητή ακούγεται εντελώς απρόσωπη (ίσως σε κάποια σημεία να μπορούμε να καταλάβουμε ότι πρόκειται για γυναίκα)
 
ü  ΚΑΙ ΤΑ 4 ΒΑΣΙΚΑ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΣΤΟ ΠΟΙΗΜΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΖΩΗ ΑΛΛΗΛΟΔΙΑΠΛΕΚΟΝΤΑΙ: Π.χ. ο έρωτας τελειώνει, το αγαπημένο «εσύ» χάνεται, εγκαθιδρύεται ο φόβος που πολλαπλασιάζεται- γιγαντώνεται με το πέρασμα του χρόνου. Όλα τα θετικά και τα αρνητικά που αποκόμισε κανείς από τον έρωτα και την απώλειά του εναποθηκεύονται στην πανίσχυρη μνήμη, τη γλυκόπικρη, και ανακαλούνται διαρκώς, κυρίως προκαλώντας θλίψη για το αμετάκλητο της απώλειας. Τέλος, τη νύχτα ανθίζει ο έρωτας, αλλά, μετά το τέλος του, τότε γιγαντώνονται οι φόβοι και τότε η μνήμη λειτουργεί πιο έντονα.
 
Αφηγηματικός τρόπος: αφήγηση
Εστίαση: εσωτερική
 
 
 
 
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΟΙΗΣΗΣ ΔΗΜΟΥΛΑ ΣΤΟ ΠΟΙΗΜΑ
-Βιωματική ποίηση
-Αίσθηση του τραγικού
-Προσωποποίηση εννοιών
-Σιβυλλική ποίηση – γρίφος
-Χαμηλόφωνη ποίηση, εξομολογητικός τόνος
-Εσωτερική οργάνωση του ποιητικού λόγου
-Αίσθηση χρόνου που φεύγει
-Μεταφορική χρήση της γλώσσας – απροσδόκητα ζεύγη λέξεων
-Ιδιότυπη γλώσσα, αμφισημία λέξεων
-Συναισθηματικό δίδαγμα
-Επίδραση από τα διδάγματα της υπαρξιστικής φιλοσοφίας
-Μετάβαση από το συγκεκριμένο στο αφηρημένο και από το προσωπικό στο καθολικό.
 
ΑΟΡΙΣΤΙΑ ΧΡΟΝΟΥ – ΧΩΡΟΥ – ΠΡΟΣΩΠΩΝ
 
Δίνει γενική διάσταση στο χρόνο και στο χώρο, καθολικότητα και διαχρονικότητα στο ανθρώπινο βίωμα/δράμα.
Νίκος Δήμου: έρωτας (μη ον), φόβος (του μη όντος), μνήμη (το μη ον γίνεται ον), νύχτα (το ον γίνεται μη ον).
 
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΜΟΝΤΕΡΝΑΣ ΠΟΙΗΣΗΣ στον «πληθυντικο αριθμο»
 
  1. Ελλειπτικός λόγος-κρυπτικός
  2. Προσωποποίηση αφηρημένων εννοιών και οικείωσή τους από τη Δ.
  3. Ολιγόστιχο ποίημα
  4. Ελεύθερος στίχος
  5. Συνηθισμένο θέμα ιδωμένο με πρωτότυπο τρόπο
  6. Συμβολισμοί
  7. Μεταφορική γλώσσα και απροσδόκητα ζεύγη λέξεων
  8. Βιωματικότητα
  9. Η ανατροπή. Δήθεν γραμματική τεχνολόγηση
10.    Υπαρξισμός- Σουρεαλισμός
ΚΚ+ΤΚ 
 
 

 

Δευτέρα 6 Μαρτίου 2017

'ΤΕΧΝΗ', ΕΝΙΣΧΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ


Κύρια σηµεία που µπορείτε να έχετε υπόψη σας για ένα θέµα σχετικό µε την ΤΕΧΝΗ- ενισχυτικό υλικό

 

Προσδιορισµός της έννοιας: η αποκάλυψη του ωραίου, η ικανότητα του

ανθρώπου να αποκρυσταλλώνει τα συναισθήµατά του σε καλλιτεχνικές µορφές

- η φαντασιακή ή νοητική έκφραση από την οποία απορρέει ένα σύστηµα έργων

που εξυπηρετεί την κοινωνική πρακτική ή ανταποκρίνεται σε αισθητικές αξιώσεις

- η ικανότητα του δηµιουργού να προκαλεί αισθητική συγκίνηση µε την εκτέλεση

έργων που πραγµατώνουν την ιδέα του ωραίου, του καλού - τέχνη είναι η

ψυχική-εσωτερική ανάγκη του ανθρώπου να αναζητάει και να αποκαλύπτει το

ωραίο, να εξωτερικεύει τα συναισθήµατά του και τις ιδέες του και να εκφράζει την

εποχή του - η τέχνη είναι ανθρώπινο, κοινωνικό για την ακρίβεια, δηµιούργηµα

µε σκοπούς και δράση κοινωνικούς, υπόκειται σε µια ορισµένη, αλλά

ακατάπαυστα εξελισσόµενη τεχνική και δέχεται κρίση αξίας ανάλογα µε ένα

ορισµένο κάθε τόσο ορισµό του ωραίου, που αλλάζει κατά τους καιρούς και τους

τόπους.

 

∆ιάκριση Τέχνης – Τεχνικής

 

Η τέχνη διακρίνεται από αισθητικότητα, δηλ. από την αντίληψη και την αγάπη

του ωραίου, είναι η έκφραση του φανταστικού και φαντασιωσικού ≠ η Τεχνική

είναι το σύνολο των µεθόδων µε τις οποίες εκτελείται κάποιο τεχνικό έργο,

στοχεύει στην ικανοποίηση πρακτικών αναγκών της ζωής µε τη µετατροπή των

πρώτων υλών σε υλικά αγαθά.

 

Μορφές της έννοιας

 

Καλές τέχνες: περιληπτική ονοµασία των τεχνών που στοχεύουν στην

πραγµατοποίηση της οµορφιάς (ποίηση, µουσική, χορός, ζωγραφική, γλυπτική,

αρχιτεκτονική).

Α. Πλαστικές / εικαστικές / στατικές ή τέχνες του χώρου : (αυτές που

αποτείνονται στην όραση) η αρχιτεκτονική, η γλυπτική, η ζωγραφική και οι

διακοσµητικές τέχνες (ταπητουργία, υαλουργία, κεραµική, βιβλιοδετική, κ.ά.).

 

Β. Μουσικές / τονικές ή τέχνες του χρόνου : (όσες πραγµατώνονται µε το λόγο,

τον ήχο) η ποίηση , η µουσική.

Γ .Μιµικές / κινητικές : όρχηση, θέατρο και στις µέρες µας ο κινηµατογράφος.

 

Η γένεση της τέχνης

 

􀁂 Μια άποψη θεωρεί πως η τέχνη είναι άρρηκτα συνδεδεµένη µε τη θρησκεία

(και πρώτα-πρώτα µε τη µαγεία) αφού αρχικά η κοινωνική ζωή δεν ξεχώριζε

από αυτή. Τα πρώτα πράγµατα που θέλησε ο άνθρωπος να κατασκευάσει

καλλιτεχνικά ήταν τα αντικείµενα λατρείας (το αρχαίο δράµα έχει την προέλευσή

του στη λατρεία του θεού ∆ιονύσου).

􀁂 Σταδιακά η τέχνη αποκόπτεται από τη µαγεία, κατόπιν από τη θρησκεία και

εκφράζει σπουδαίες πλευρές της κοινωνικής ζωής, δηλαδή τη θρησκεία, τον

πόλεµο, την εργασία, τη σχέση µε τη φύση, τον έρωτα, την οικογένεια. Η

πρωτόγονη τέχνη κατευθύνει την πρακτική δραστηριότητα των ανθρώπων

(ζωγραφιές ζώων µε οδηγίες για το κυνήγι, χοροί-αναπαραστάσεις του

µαζέµατος της τροφής, του ψαρέµατος, του κυνηγιού, χοροί προετοιµασίας για

τον πόλεµο).

Με την τέχνη προσπάθησε ο άνθρωπος να ερµηνεύσει βιωµατικά τα φυσικά

και κοινωνικά φαινόµενα αλλά και να λυτρωθεί από τις υπαρξιακές του αγωνίες

(γέννηση, θάνατος προέλευση του κόσµου).

􀁂 Η τέχνη ικανοποιούσε την ανάγκη κάθε κοινωνικής οµάδας να αποκτήσει

ενιαία συνείδηση των ηθικοπολιτικών αξιών που ρύθµιζαν τη συλλογική ζωή και

εξασφάλιζαν την οµοιογένεια και τη συνοχή του κοινωνικού συνόλου.

 

Θεωρίες για τη σκοπιµότητα της τέχνης

 

􀂶“Η τέχνη για την τέχνη” : η τέχνη δεν µπορεί να υπηρετεί άλλη αξία, παρά µόνο την αξία του ωραίου, εκεί που ο σκοπός της τέχνης παύει να είναι το ωραίο, εκεί παύει να αποτελεί τέχνη.

 

 

 

 

επιχειρήµατα

- Ο Γ. Σεφέρης τονίζει µε έµφαση πως “δεν είναι βολετό να δουλεύει κανείς δύο

αφεντάδες”.

- Η τέχνη είναι αυτόνοµη, αποτελεί αυθύπαρκτη αξία που “µολύνεται” από την

επαφή µε την καθηµερινότητα.

χαρακτηριστικά

- επιδίωξη άψογου αισθητικά αποτελέσµατος

- προσήλωση στη µορφή

- ουδέτερη θέση - αδιαφορία του καλλιτέχνη για το κοινό και τα µεγάλα

κοινωνικοπολιτικά προβλήµατα του καιρού και του τόπου του.

κριτική

- το καλλιτεχνικό έργο αποτελεί έκφραση της ατοµικότητας και της ψυχολογίας

του καλλιτέχνη - ωστόσο, η τέχνη δεν είναι ανεξάρτητη εφ’ όσον ο καλλιτέχνης

αποτελεί κοµµάτι αναπόσπαστο του κοινωνικού συνόλου στο οποίο ζει και δεν

µπορεί παρά να αντανακλά έστω και έµµεσα την περιρρέουσα ατµόσφαιρα 􀂽

δεν µπορούµε να αποκλείσουµε τους κοινωνικούς ή πολιτικούς συσχετισµούς µε

το καλλιτεχνικό δηµιούργηµα - η θεωρία “η τέχνη για την τέχνη” εκφράζει µια

στάση υπεροψίας και περιφρόνησης του πλήθους , ο αριστοκρατισµός σαν

στάση ζωής είναι µια µορφή προδοσίας της κοινωνικής ευθύνης του δηµιουργού.

 

􀂶“Στρατευµένη τέχνη” :η τέχνη πρέπει να υπηρετεί σκοπούς, ιδέες ή ιδεολογίες - η

στράτευση της τέχνης γενικότερα αναφέρεται σε κάθε λογής σκοπούς (κοινωνικούς,

θρησκευτικούς...).

επιχειρήµατα

-το καλλιτεχνικό δηµιούργηµα που δεν αναφέρεται στα προβλήµατα της ζωής

είναι άχρηστο.

- το δόγµα “η τέχνη για την τέχνη” αποµονώνει την τέχνη από το κοινωνικό

σύνολο και την ίδια τη ζωή.

κριτική

- το να είναι ο καλλιτέχνης φορέας µιας ιδεολογίας, µιας πίστης την οποία να

εκφράζει µέσα από τα έργα του, είναι απολύτως αποδεκτό εφ’ όσον διατηρεί την

πνευµατική και κοινωνική ελευθερία του και πληροί τους κανόνες της αισθητικής

(άλλωστε µε την πλατιά έννοια του όρου, δηλ. ως υπηρέτηση υψηλών στόχων, η

τέχνη όλων των εποχών µπορεί να θεωρηθεί στρατευµένη 􀁉 µια βυζαντινή

αγιογραφία ή ένα κλέφτικο τραγούδι ήταν για την εποχή τους “στρατευµένα” -

όταν όµως ο καλλιτέχνης εξαναγκάζεται να υπηρετήσει µία συγκεκριµένη

σκοπιµότητα , τότε η τέχνη µετατρέπεται σε φτηνή προπαγάνδα, στείρα

πολιτικολογία, συνθηµατολογία.

 

Η σηµασία της τέχνης

 

- Ικανοποιεί την εσωτερική ανάγκη του ανθρώπου για προσωπική δηµιουργία,

για συµβολική αναπαράσταση της πραγµατικότητας.

- Απελευθερώνει τον ψυχικό µας κόσµο εκφράζοντας συναισθήµατα, διασφαλίζει

τις ψυχικές ευαισθησίες, προκαλεί ισχυρά συναισθήµατα, γεννά αισθητική

συγκίνηση.

- Συντελεί στην ψυχική αποφόρτιση (“κάθαρση”) και εκτόνωση τόσο του

δηµιουργού όσο και του κοινού, προσφέρει γαλήνη και ευδαιµονία.

- Απελευθερώνει από άγχη, αγωνίες, προβλήµατα, λυτρώνει από πάθη,

απαλύνει τον ανθρώπινο πόνο, παρηγορεί, αποδεσµεύει από πιέσεις,

αποµακρύνει τον άνθρωπο από την πεζή καθηµερινότητα.

- Συµβάλλει στην πνευµατική καλλιέργεια και την ολοκλήρωση της

προσωπικότητας του ατόµου.

- ∆ιαπαιδαγωγεί αναπτύσσοντας τις αιώνιες αισθητικές αξίες (κάλλος, µέτρο,

αρµονία, συµµετρία, ισορροπία, λιτότητα) ή και αναδεικνύει νέες 􀂽 ισχυροποιεί

τις αξίες αυτές και στο εσωτερικό µιας κοινωνίας εξωραΐζοντας την.

-Το κοινό µέσα από την απλή επικοινωνία του µε την τέχνη δηµιουργεί, εφ’ όσον

µε µοναδικό τρόπο ερµηνεύει και αναπλάθει το καλλιτεχνικό έργο.

-Μέσα από την τέχνη ο δηµιουργός ανακαλύπτει άγνωστες πτυχές του εαυτού

του και οδηγείται στην αυτογνωσία.

- Προβάλλει υψηλά ιδεώδη και πρότυπα.

-Ψυχαγωγεί, τέρπει.

- Προβληµατίζει, στιγµατίζει άµεσα ή έµµεσα κοινωνικά προβλήµατα,

ευαισθητοποιεί και ενεργοποιεί την κοινή γνώµη 􀂽 συντελεί στον εξανθρωπισµό

της κοινωνίας.

- Εξευγενίζει και δίνει ανώτερη αισθητική ποιότητα - “(...)για τον άνθρωπο η οµορφιά

είναι η πρώτη απαίτηση µετά τις καθαρά βιοτικές ανάγκες. Πιστεύω ότι η ανάγκη αυτή υπάρχει σε κάθε άνθρωπο ακόµη κι όταν δεν την συνειδητοποιεί.”

- Συµβάλλει στην κοινωνική αναµόρφωση και αναγέννηση µέσα από τα

ιδεολογικά µηνύµατα που εκπέµπει - ο καλλιτέχνης εφ’ όσον διαπνέεται από

πνεύµα δηµιουργικό και νιώθει ότι προσφέρει έργο ωφέλιµο στο κοινό, ανάγεται

σε πνευµατικό άνθρωπο και αναλαµβάνει κοινωνικές υποχρεώσεις (λ.χ. να

αντιδρά σε συγκεκριµένες ιστορικές περιστάσεις, σε στάσεις και τάσεις των

ανθρώπων της εποχής του, να αποτελεί πρότυπο, να διαµορφώνει τη συλλογική

συνείδηση µιας κοινωνίας).

- Συντελεί στη δηµιουργία συλλογικής συνείδησης.

- Μέσα από κάθε µορφή τέχνης καθίσταται εφικτή η επικοινωνία σε παγκόσµιο

επίπεδο (η τέχνη χρησιµοποιεί γλώσσα κοινή, κατανοητή σε όλα τα έθνη) 􀂽

συναδέλφωση, αλληλεγγύη.

- Η τέχνη αποτελεί τον καθρέφτη κάθε εποχής αλλά και τον προάγγελο των

µελλοντικών εξελίξεων - ”Πώς είναι δυνατόν ένας αληθινός καλλιτέχνης να µη ζει και να µη διατυπώνει την εποχή του; Πώς είναι δυνατόν όλες οι ανάγκες, οι λαχτάρες και τα προαισθήµατα µιας εποχής να µη συγκλίνουν και να µη συγκεντρώνονται συνειδητά και ασύνειδα µέσα στην καρδιά και το νου ενός ζωντανού ανθρώπου, του δηµιουργού;” (Ν. Καζαντζάκης)

-Αποτελεί κριτήριο αξιολόγησης κάθε πολιτισµού και στοιχείο της εθνικής

ταυτότητας κάθε λαού.

􀂽Σε µια εποχή που χαρακτηρίζεται από την κρίση των αξιών και των ιδανικών,

από τον άκρατο καταναλωτισµό, την απόρριψη της ουτοπίας και του ονειρικού

στοιχείου, η επαφή και η προώθηση της καλλιτεχνικής  δηµιουργίας αποτελεί

απαραίτητη προϋπόθεση για την πολυπόθητη ποιότητα ζωής.

 

Η κρίση της καλλιτεχνικής δηµιουργίας - η αποµάκρυνση του

ανθρώπου από την τέχνη

 

Το κοινό στερείται της στοιχειώδους παιδείας προκειµένου να κατανοήσει την

τέχνη 􀂽 προτιµά την εύκολη διασκέδαση από την ψυχαγωγία που προσφέρει η

τέχνη - στην εκπαίδευση δεν καλλιεργούνται οι καλλιτεχνικές τάσεις των νέων.

Η υποβάθµιση της φαντασίας του σύγχρονου ανθρώπου, η έλλειψη

ευαισθησίας (που ενισχύεται από την αποµάκρυνση του ανθρώπου από τη

φύση, γεγονός που του προκαλεί ψυχική στειρότητα).

Η υποβάθµιση των ψυχικών και πνευµατικών αξιών 􀂽 ο άνθρωπος

αποπροσανατολίζεται, αποµακρύνεται από την τέχνη, έχει εκπέσει στη

συνείδηση των πολιτών η αξία του καλλιτέχνη.

Η εµπορευµατοποίηση της τέχνης µέσα στα πλαίσια του σύγχρονου

τεχνοκρατικού πνεύµατος και του στείρου ορθολογισµού 􀂽 µοναδική αξία

προβάλλει η χρησιµοθηρία των πάντων 􀂽 η τέχνη καθίσταται καταναλωτικό

προϊόν, επένδυση για πλούσιους και εκκεντρικούς συλλέκτες.

Μαζική καλλιτεχνική παραγωγή - υποβάθµιση της καλλιτεχνικής ποιότητας.

Η προώθηση προϊόντων υποκουλτούρας από τα Μ.Μ.Ε. που κατ’ αυτόν τον

τρόπο υποβαθµίζουν τα κριτήρια αξιολόγησης των ανθρώπων.

Καλλιτέχνες που λησµονούν το ρόλο τους ως πνευµατικοί ηγέτες και

καταλήγουν στον “ελιτισµό” ή το λαϊκισµό (φθείρονται διαρκώς προβαλλόµενοι

από τα Μ.Μ.Ε).

Ειδικά για την καλλιτεχνική παραγωγή στην Ελλάδα: ξενοµανία, µιµητισµός, στείρα

υιοθέτηση ξενικών τάσεων.

 

Προϋπόθεσης γνήσιας καλλιτεχνικής δηµιουργίας

 

􀀗 Ελευθερία 􀂽 γνήσια έκφραση των συναισθηµάτων του καλλιτέχνη,

αξιοποίηση των έµφυτων τάσεών του, των δεξιοτήτων του, αποδέσµευση της

φαντασίας του και της δηµιουργικότητάς του - η τέχνη δε συµβιβάζεται µε τη

λογοκρισία, την προπαγάνδα, την υποταγή σε σκοπιµότητες.

􀀗Υπευθυνότητα του καλλιτέχνη, αίσθηση της κοινωνικής του αποστολής.

􀀗Ταλέντο

􀀗Γνησιότητα, πηγαία έκφραση.

Τρόποι αντιµετώπισης της καλλιτεχνικής κρίσης

􀀗Ανάπτυξη της αισθητικής αντίληψης δια µέσου των κοινωνικών θεσµών .

􀀗Οι καλλιτέχνες να προσεγγίσουν τις δεδοµένες κοινωνικές καταστάσεις και τις ανάγκες του κοινωνικού συνόλου - διαρκής επικοινωνία καλλιτέχνη και κοινού.

􀀗Σεβασµός, προβολή, διατήρηση των έργων τέχνης.

􀀗Όξυνση της κριτικής ικανότητας ώστε ο σύγχρονος άνθρωπος να µπορεί να

διακρίνει την καλλιτεχνική δηµιουργία από τα προϊόντα υποκουλτούρας που

µαζικά πλέον τον βοµβαρδίζουν.

􀀗Αναζήτηση καλλιτεχνικών ερεθισµάτων στην πολιτιστική µας κληρονοµιά.

􀀗Αποφυγή της εµπορευµατοποίησης της τέχνης.

􀀗Η Πολιτεία να υποστηρίξει τις καλλιτεχνικές δραστηριότητες.

ΕΛΑΦΡΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΠΗΓΗ