ΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΚΑ ΕΙΔΗ- ΕΙΔΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ

ΜΙΑ ΣΥΝΘΕΣΗ ΠΗΓΩΝ ΚΑΙ ΠΡΩΤΟΤΥΠΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΚΑ ΕΙΔΗ

1. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ «ΔΟΚΙΜΙΟ» ; BAΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑΚΑΙ ΕΙΔΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

 

Ετυμολογώντας τη λέξη, συμπεραίνουμε πως πρόκειται για μια προσπάθεια/απόπειρα, με μέσο το γραπτό λόγο, να πραγματευθεί  ο  συγγραφέας, με προσωπικό τρόπο αλλά και με τεκμηρίωση, ένα σημαντικό επιστημονικό, πολιτικό ή αισθητικό/ πολιτισμικό θέμα. Ο δοκιμιογράφος είναι ένας βαθιά καλλιεργημένος πνευματικός άνθρωπος, συνήθως επιστήμονας , καλλιτέχνης ή και τα δύο, με ευρύνοια, ευρυμάθεια και αισθητική ωριμότητα, γι’ αυτό και το ύφος του είναι πραγματικά προσωπικό και ιδιαίτερα κατεργασμένο. Ο συγγραφέας του δοκιμίου δε στοχεύει στο να παράσχει στον αναγνώστη αναντίρρητες θέσεις . Βασικοί στόχοι του δοκιμίου, που προκύπτει από τη δημιουργική σύμμειξη ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ και ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ, είναι να εκλαϊκεύσει, να ενημερώσει, να επιμορφώσει, να προβληματίσει, να πείσει αλλά και να προκαλέσει τη συναισθηματική συμμετοχή του δέκτη, αισθητική συγκίνηση και τέρψη. Ο συγγραφέας του δοκιμίου επεξεργάζεται θέματα διαχρονικά και σύγχρονα με τρόπο κριτικό , «δε στέκεται στο επικαιρικό και το προσωρινό, αλλά (…) το ανάγει στο μόνιμο και το γενικό (…), μεταβαίνει από τη λεπτομέρεια προχωρεί στη γενική θεώρηση».

Γλωσσικά το δοκίμιο πηγαίνει πέρα από τον προφορικό καθημερινό λόγο. Αναλόγως το είδος, προσομοιάζει σε επιστημονικό ή λογοτεχνικό-αισθητικό κείμενο. Η δομή των προτάσεων είναι σαφώς πιο σύνθετη άρα και η σύνταξη πιο περίπλοκη (προτιμάται συχνά ο μακρυπερίοδος λόγος και η διαδοχικήυπόταξη). Η κατάρτιση και η καλλιέργεια του δοκιμιογράφου του επιτρέπουν να εκφράζεται συνήθως με αφηρημένο λεξιλόγιο, σχεδόν επιγραμματικά και αποφθεγματικά. Τα εκφραστικά μέσα (όπως τα επιρρήματα, οι σύνθετες και οι λόγιες λέξεις, η συμβολική γραφή κ.α.) μαρτυρούν «ένα επιστημονικό και διανοούμενο λόγο» και συνθέτουν το προσωπικό ύφος που προαναφέραμε αλλά και γίνονται δείκτες προσωπικής στάσης και συγκεκριμένης οπτικής γωνία στο υπό πραγμάτευση θέμα. Η χρήση της γλώσσας είναι, ανάλογα ,με το είδος του δοκιμίου, δηλωτική ή συνυποδηλωτική αλλά χαρακτηρίζεται από ευελιξία, εκφραστικότητα και πλαστικότητα.

 

Ο τόνος, το αίσθημα και η κατάσταση σκέψης που μας «μένει» μετά την ανάγνωση ενός κειμένου διαμορφώνεται, με βάση και τα παραπάνω,  από τους σκοπούς του συγγραφέα εξαρτάται από το σκοπό του συγγραφέα και (μπορεί να είναι απολογητικός, εξομολογητικός, διδακτικός, σοβαρός, χιουμοριστικός, φιλοσοφικός, σατιρικός κ.ά.) Ως κείμενο, το δοκίμιο έχει μέσηέκταση, αφού προσεγγίζει ορισμένες μόνο πλευρές ενός θέματος και χαρακτηρίζεται γενικά από τεχνικές ομαλής μετάβασης.

 

Διαιρείται σε δύο είδη:  το πειθούς ή αποδεικτικό (πιο κοντά στον επιστημονικό λόγο, πιο αντικειμενικό) και το στοχασμού (ή στοχαστικό ή λογοτεχνικό), που φέρει πολλά χαρακτηριστικά της λογοτεχνίας).

Κοινά σημεία ανάμεσα στα δύο είδη δοκιμίου  είναι τα εξής: 1) το προσωπικό ιδεολογικό στίγμα του συγγραφέα 2) το προσωπικό ύφος 3)η ευρεία θεματολογία 4) η διάθεση να «φτάσει» το κείμενο σε ένα ευρύτερο κοινό 5) η προσπάθεια προβληματισμού του δέκτη και όχι η παροχή «αφ’ υψηλού» αναμφισβήτητων απαντήσεων.

 

 

ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ, Η ΔΟΜΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΕΝΟΣ ΔΟΚΙΜΙΟΥ (ΚΥΡΙΩΣ ΠΕΙΘΟΥΣ)

Ως προς τη σύνθεση και τη δομή του , το δοκίμιο δεν ακολουθεί αταλάντευτα νόρμες και φόρμουλες. Αντιθέτως, χαρακτηρίζεται από ρευστότητα και πολυμορφία. Θα μπορούσαμε, όμως, να φτάσουμε σε ένα βασικό τύπο δομικής συγκρότησης του δοκιμίου αλλά ΚΥΡΙΩΣ του ΠΕΙΘΟΥΣ:

  α.   ΕΙΣΑΓΩΓΗ : Ο πομπός εκθέτει το υπό πραγμάτευση θέμα, την κύρια προβληματική του, για να διεγείρει το ενδιαφέρον του δέκτη. Ακολούθως, διατυπώνει την κατευθυντήρια ιδέα, που συχνά αποτελεί και τη θέση του στο θέμα.

  β.   ΑΝΑΛΥΣΗ-ΑΝΑΠΤΥΞΗ: Ο πομπός οργανώνει το αποδεικτικό υλικό διασαφηνίζοντας την κατευθυντήρια ιδέα ή αποδεικνύει τη θέση του.

  γ.   ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ- ΕΠΙΛΟΓΟΣ: Ο πομπός παρουσιάζει με πυκνό τρόπο βασικά σημεία του κύριου μέρους ή επανεκθέτει την αρχική του θέση.

 

ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΟΥ ΔΟΚΙΜΙΟΥ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΜΕΝΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ
	ΣΤΟΧΑΣΜΟΥ	ΠΕΙΘΟΥΣ
	Εγγύτερα στη λογοτεχνία	Εγγύτερα στον επιστημονικό λόγο
ΠΡΟΘΕΣΗ ΑΦΟΡΜΗΣΗ ΣΤΟΧΟΙ	Ο ελεύθερος στοχασμός, δηλαδή ο δοκιμιογράφος να κινείται ελεύθερα πάνω σε ένα θέμα, «εκφράζει τις προσωπικές του παρατηρήσεις, εκτιμήσεις και προβληματισμούς». Πηγή των παραπάνω τα βιώματα, η γενική πείρα της ζωής , οι γνώσεις, τα διανοήματα αλλά και η μορφοπλαστική φαντασία. Απώτερος στόχος παραμένει η τέρψη και η αισθητική συγκίνηση.	Η απόδειξη μιας θέσης: ο δοκιμιογράφος επεξεργάζεται κριτικά θέματα ευρέως ενδιαφέροντος από την οπτική του γωνία. Συχνά εκλαϊκεύει επιστημονικά θέματα. Πληροφορεί, , αναλύει, ερμηνεύει ή και αποδεικνύει απευθυνόμενος σε ευρύ κοινό.
ΓΛΩΣΣΑ	Ποιητική / συνυποδηλωτική χρήση της γλώσσας. Το παιχνίδι των ελεύθερων συνειρμών «με τις λέξεις, τις εικόνες, τις ιδέες που συμβολοποιούνται, υποβάλλοντας παρά πείθοντας».	Αναφορική / δηλωτική/ κυριολεκτική / λογική χρήση της γλώσσας, με ακρίβεια στη διατύπωση αλλά αποφυγή τυπικότητας και ξηρότητας.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ (ΤΡΟΠΟΙ ΠΕΙΘΟΥΣ)	Επίκληση στο συναίσθημα (έμμεση πειθώ).	Επίκληση στη λογική και στην αυθεντία
ΔΟΜΗ	Ελεύθερη, μη γραμμική, συνειρμική, δηλαδή ανάπτυξη των ιδεών διαισθητικά. Σπανίζουν οι διαρθρωτικές λέξεις ενδοπαραγραφικά και διαπαραγραφικά.  «Δεν είναι εύκολο να ανιχνεύσουμε τη σχέση θέση - απόδειξη, ενδιαφέρει περισσότερο η ύφανση του λόγου και όχι η λογική που διέπει το δοκίμιο. Η συνεκτικότητα στηρίζεται στη συνειρμική σύνδεση των παραγράφων».	Λογική  δόμηση του λόγου, αυστηρή, συχνά τριμερής δομή (εισαγωγή, ανάλυση, συγκεφαλαίωση/ συμπεράσματα)
ΘΕΜΑΤΑ	Τέχνης, κουλτούρας, πολιτισμού, ηθικά, φιλοσοφικά κ.α. και συνδυασμούς	Κοινωνικά, πολιτικά, επιστημονικά κ.α.

(Η σειρά των παραπάνω δεν είναι απόλυτη. Ο μαθητής όμως καλείται να καλύψει στις απαντήσεις του όλα αυτά τα σημεία – θέμα, στόχο, περιεχόμενο , δομή, γλώσσα και, όπου δει, επιπρόσθετα, τόνο- με παραδείγματα μέσα από το κείμενο)

 

 

 

 

 

 

Είδη του δοκιμίου (Κ.Ε.Ε.)

 

Δοκίμιο στοχασμού	Αποδεικτικό δοκίμιο
Υποκειμενικός χαρακτήρας Προσεγγίζει τη λογοτεχνία	Αντικειμενικός χαρακτήρας Προσεγγίζει μη λογοτεχνικά γένη (π.χ. επιστημονικός λόγος)
Ελεύθερη περιδιάβαση στο χώρο των ιδεών Πρόθεση του δοκιμιογράφου να καταστήσει τους αναγνώστες κοινωνούς της σκέψης του, να τέρψει	Κριτική ή εκλαϊκευτική επεξήγηση δύσκολων θεμάτων από το χώρο της επιστήμης και του πολιτισμού Πρόθεση του δοκιμιογράφου να πληροφορήσει, να διδάξει
Αποβλέπει στην πειθώ, χωρίς όμως να είναι πρωταρχική επιδίωξη	Αποβλέπει στην πειθώ
Προέχει η ύφανση του λόγου και η ανίχνευση των συνειρμικών συνδέσεων εικόνας και ιδέας	Προέχει η παρακολούθηση της σχέσης απόδειξης ανάμεσα στη θέση του συγγραφέα και την υποστήριξή της.
Υπάρχει απεριόριστη ελευθερία ερμηνείας και χειρισμού του θέματος	Ο συγγραφέας υπόκειται σε περιορισμούς που σχετίζονται με την ορθή τεκμηρίωση της προς απόδειξη θέσης
Συνειρμικός τρόπος ανάπτυξης	Λογικός τρόπος ανάπτυξης με επαγωγική ή παραγωγική συλλογιστική πορεία

 

 

Συνοπτική σύγκριση στοχαστικού - αποδεικτικού δοκιμίου (Κ.Ε.Ε)

 

Κριτήριο σύγκρισης	Στοχαστικό δοκίμιο	Αποδεικτικό δοκίμιο
σκοπός	ελεύθερος στοχασμός	απόδειξη μιας θέσης
οργάνωση/δομή	συνειρμική	λογική
σκοπιά	υποκειμενική	αντικειμενική
γλώσσα	ποιητική / συνυποδηλωτική	κυριολεκτική
τρόπος πειθούς	επίκληση στο συναίσθημα	επίκληση στη λογική

 

2. ΑΛΛΑ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΚΑ ΕΙΔΗ – ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
Επιστημονικός λόγος	Πραγματεία = μια σχετικά εκτενής γραπτή έκθεση επιστημονικής έρευνας και των πορισμάτων της.	Μελέτη =  συστηματική γραπτή εργασία, προϊόν επισταμένης έρευνας ενός θέματος , η οποία συνιστά μεθοδική έκθεση των πορισμάτων της έρευνας που προηγήθηκε.			Διατριβή = σε βάθος και έκταση εξέταση ενός επιστημονικού θέματος από όλες τις δυνατές πλευρές του, του με τρόπο διεξοδικό. «Είναι μια μεθοδική διείσδυση στο βάθος ολόκληρου του θέματος».			Μονογραφία = επιστημονική έρευνα σε πολύ εξειδικευμένο  αυτοτελές θέμα (π.χ. η ζωή και το έργο ενός καλλιτέχνη).
Ρητορικός και λογοτεχνικός λόγος	Διδαχή = «λόγος με πρόθεση νουθεσίας αλλά και προσπάθεια άμεσου επηρεασμού του αναγνώστη ή ακροατή. Αποτελεί διακριτικό γνώρισμα της εκκλησιαστικής (όπως και της πολιτικής και όποιας άλλης ρητορικής)».	Ημερολόγιο =  ανήκει στα βιογραφικά είδη. Πιο συγκεκριμένα, αποτελεί είδος αυτοβιογραφίας που στηρίζεται στην καταγραφή με χρονολογική σειρά  βιωμάτων, συναισθημάτων. Κρίσεων και παρατηρήσεων σε καθημερινά γεγονότα.			Επιστολή = οργανωμένη γραπτή επικοινωνία μεταξύ δύο ανθρώπων.			Διάλογος = συζήτηση σε πρώτο πρόσωπο ανάμεσα σε δύο η περισσότερα πρόσωπα, κατά την οποία εκφράζουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους. Ανήκει περισσότερο στο λογοτεχνικό είδος.
Δημοσιογραφικός λόγος	Άρθρο = δημοσίευμα ειδησεογραφικού και ενημερωτικού χαρακτήρα, σε εφημερίδα, περιοδικό ή συναφές ηλεκτρονικό μέσο, το οποίο πραγματεύεται με τρόπο άλλοτε πιο προσωπικό άλλοτε πιο απρόσωπο ένα ειδικό, επίκαιρο θέμα γενικού ενδιαφέροντος.			Επιφυλλίδα =  δημοσιογραφικό κείμενο που επεξεργάζεται θέματα αισθητικά, φιλολογικά, επιστημονικά, πολιτικά κ.λ.π. και γράφεται από  ειδικό στο θέμα. Ο επιφυλλιδογράφος ως αφόρμηση μπορεί να έχει  ένα επίκαιρο θέμα, αλλά δε μένει προσκολλημένος στο  στοιχείο του επίκαιρου, εισέρχεται σε προβληματισμούς και διαπιστώσεις  διαχρονικού χαρακτήρα και ευρύτερου ενδιαφέροντος.			Χρονογράφημα = δημοσιογραφικό κείμενο με επίκαιρο χαρακτήρα αλλά όχι ξηρά ειδησεογραφικό που σχολιάζει όμως με χαλαρό, εύθυμο και παιγνιώδη τρόπο ποικίλα θέματα, κοινωνικά πολιτιστικά ή πολιτικά. Δε σπανίζει η ειρωνική διάθεση.

 

 

 

3.              ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ	ΔΙΑΦΟΡΕΣ
ΔΟΚΙΜΙΟΥ - ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ	ΔΟΚΙΜΙΟΥ	ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ
Κοινά θέματα: επιστημονικά, ηθικά, πολιτικά, αισθητικά κ.λ.π.	Υποκειμενισμός . Ο συγγραφέας εκθέτει τις προσωπικές του θέσεις	Αντικειμενικότητα. Ο συγγραφέας τεκμηριώνει παραθέτοντας επιστημονικά δεδομένα
Μέθοδος: λογική- αποδεικτική	Εξαντλητική εξέταση θέματος σε σχετικά περιορισμένη έκταση	Εξέταση θέματος με τρόπο μεθοδικό, διεξοδικό έως και εξαντλητικό και σε μεγάλη συνήθως έκταση.
Υλικό: επιστημονικό	«Το αισθητικό αποτέλεσμα αποτελεί αυτοσκοπό, η μορφή μετρά όσο και η ουσία»	Δηλωτική χρήση γλώσσας και επιστράτευση ειδικής επιστημονικής ορολογίας
Πρόθεση (ήπια διδακτική): «επιζητούν να διασαφηνίσουν και να καταδείξουν την αλήθεια ή το ψεύδος κάποιου θέματος, του οποίου το κύρος αμφισβητείται, και να εξακριβώσουν μεθοδικά τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα μιας ιδέας, ώστε να διασαφηνιστεί πλήρως».	Εκλαϊκεύει, απευθύνεται σε ευρύτερο κοινό. Διεγείρει τη νόηση του δέκτη αλλά αγγίζει και το συναισθηματικό του  κόσμο. Άρα, αφενός  πληροφορεί, αφετέρου συγκινεί και τέρπει.	Απευθύνεται σε πιο εξειδικευμένο κοινό, που ζητά έγκυρη ενημέρωση. Στοχεύει κυρίως στη νόηση του δέκτη . Τον μορφώνει σε μεγαλύτερο βάθος.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Το δοκίμιο και τα άλλα γραμματειακά είδη (Κ.Ε.Ε.)

 

Το δοκίμιο σε σχέση με το ρητορικό/ λογοτεχνικό λόγο

 

Γένος Λόγου	Είδος Λόγου	Γνωρίσματα	Σχέση με δοκίμιο
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΣ    ΚΑΙ  ΡΗΤΟΡΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ	Διδαχή	Λόγος με διδακτικό ύφος, χαρακτηριστικός κυρίως της εκκλησιαστικής ρητορικής	Ομοιότητες: Ενδεχομένως κοινή θεματολογία, διδακτικό ύφος, αμεσότητα και ζωντάνια στο ύφος. Διαφορές: Η διδαχή ενδιαφέρεται κυρίως να πείσει, επικαλούμενη συνήθως το συναίσθημα. Επίσης έχει έντονα σωφρονιστική πρόθεση.
	Ημερολόγιο	Αυτοβιογραφικό κείμενο, που στηρίζεται στη χρονολογική καταγραφή προσωπικών κυρίως βιωμάτων, κρίσεων και παρατηρήσεων για τα καθημερινά πράγματα.	Ομοιότητες: Ενδεχομένως κοινή θεματολογία, κοινές αφετηρίες, ύφος εξομολόγησης, συνειρμική ανάπτυξη. Διαφορές: Στο ημερολόγιο συνήθως έλλειψη θεματικού πυρήνα, έλλειψη αποδέκτη, επικαιρικός χαρακτήρας, απουσία πειθούς. Ενώ στο δοκίμιο συνήθως υπάρχει θεματικός πυρήνας, και οι ιδέες διαρθρώνονται, έστω χαλαρά, γύρω από αυτόν.
	Επιστολή	Κείμενο γραπτής εξ αποστάσεως επικοινωνίας μεταξύ αποστολέα και παραλήπτη.	Ομοιότητες: Ενδεχομένως κοινή θεματολογία, αυθόρμητο και προσωπικό ύφος, τρόποι πειθούς. Μερικά δοκίμια λαμβάνουν τη μορφή επιστολής. Διαφορές: Στην επιστολή συγκεκριμένος αποδέκτης, οικειότητα, "κρυπτογραφικό" ύφος μεταξύ οικείων.
	Διάλογος	Φιλοσοφικό ή λογοτεχνικό έργο με διαλογική ανάπτυξη του θέματος, που οι απόψεις του συγγραφέα παρουσιάζονται ως πόρισμα συζητήσεως.	Ομοιότητες: Κοινή θεματολογία. Ορισμένα δοκί- μια περιέχουν διαλόγους, που λειτουργούν ως αφετηρία ή επιβεβαίωση των σκέψεων του συγγραφέα. Διαλεκτική αναζήτηση της αλήθειας. Διαφορές: Ασυνήθιστη για το δοκίμιο μορφή Ανάπτυξης (εκτός από ορισμένα κείμενα που  ανήκουν στο "δραματικό" δοκίμιο).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Το δοκίμιο σε σχέση με τον επιστημονικό λόγο

Γένος Λόγου	Είδος Λόγου	Γνωρίσματα		Σχέση με δοκίμιο
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ	Άρθρο	Περιορισμένης έκτασης επιστημονική εργασία που δημοσιεύεται σε εξειδικευμένα επιστημονικά περιοδικά.		Ομοιότητες: Ενδεχομένως κοινή θεματολογία,  διδακτικός σκοπός, αποδεικτική μέθοδος. Διαφορές: Στο επιστημονικό άρθρο, αντικειμενική τεκμηρίωση, πληρότητα πληροφόρησης, απουσία συναισθηματισμού, αυστηρή λογική οργάνωση.
	Μελέτη	Κάθε σοβαρή επιστημονική, ερευνητική σπουδή ενός θέματος που δημοσιεύεται αυτοτελώς σε βιβλίο ή σε επιστημονικό περιοδικό (κανονικά έχει μεγαλύτερη έκταση από το άρθρο)		Ομοιότητες: Ενδεχομένως κοινή θεματολογία, διδακτικός σκοπός, αποδεικτική μέθοδος. Διαφορές: Στη μελέτη, αντικειμενική τεκμηρίωση, πληρότητα πληροφόρησης, απουσία συναισθημα- τισμού, αυστηρή λογική οργάνωση.
	Πραγματεία	Διεξοδική και με απαιτήσεις πληρότητας εξέταση ενός θέματος (συνήθως επιστημονικού) και το συγγραφικό αποτέλεσμά της.		Ομοιότητες: Ενδεχομένως κοινή θεματολογία, διδακτικός σκοπός, αποδεικτική μέθοδος. Διαφορές: Στην πραγματεία, αντικειμενική τεκμη- ρίωση, πληρότητα πληροφόρησης, απουσία συναι- σθηματισμού, αυστηρή λογική οργάνωση. Επίσης διεξοδική ανάπτυξη του θέματος , άρα και συνήθως μεγαλύτερη έκταση.
	Διατριβή	Εκτεταμένη (συνήθως ογκώδης) πραγματεία με αυστηρές μεθοδολογικές προδιαγραφές, που ενσωματώνει αποτελέσματα πρωτότυπης έρευνας και υποβάλλεται για κρίση σε πανεπιστήμιο, με σκοπό την απόκτηση διδακτορικού διπλώματος.		Ομοιότητες: Ενδεχομένως κοινή θεματολογία, διδακτικός σκοπός, αποδεικτική μέθοδος Διαφορές: Στη διατριβή, αντικειμενική τεκμηρί- ωση, πληρότητα πληροφόρησης, απουσία συναι- σθηματισμού, αυστηρή λογική οργάνωση, εξαντλητική διαπραγμάτευση του θέματος.
	Μονογραφία		Επιστημονική μελέτη που διαπραγματεύεται συγκεκριμένο, αυτοτελές, απόλυτα εξειδικευμένο επιστημονικό θέμα κατά τρόπο διεξοδικό.		Ομοιότητες: Ενδεχομένως κοινή θεματολογία, διδακτικός σκοπός, αποδεικτική μέθοδος. Διαφορές: Στη μονογραφία, αντικειμενική τεκμηρίωση, πληρότητα πληροφόρησης, απουσία συναισθηματισμού, αυστηρή λογική οργάνωση. Επίσης εξαντλητική διερεύνηση του θέματος με σκοπό την εξαγωγή επιστημονικών συμπερασμάτων και την παραγωγή νέας γνώσης.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Το δοκίμιο σε σχέση με το δημοσιογραφικό λόγο

 

Γένος Λόγου	Είδος Λόγου	Γνωρίσματα	Σχέση με δοκίμιο
ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΚΟΣ   ΛΟΓΟΣ	Άρθρο	Δημοσιογραφικό κείμενο σε εφημερίδα ή περιοδικό που εκφράζει την άποψη του συντάκτη για συγκεκριμένο θέμα (πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό, εκπαιδευτικό κλπ). Κυρίως αναφέρεται σε ζητήματα της τρέχουσας επικαιρότητας.	Ομοιότητες: Κοινωνικός χαρακτήρας,  προβληματισμός για τα καθημερινά ζητήματα, εκφράζουν τις προσωπικές σκέψεις του συντάκτη. Διαφορές: Το άρθρο έχει επικαιρικό χαρακτήρα, Έλλειψη διαχρονικότητας. Σκοπός του ο επηρεασμόςτης κοινής γνώμης για τρέχοντα πολιτικά και άλλα ζητήματα.
	Επιφυλλίδα	Κείμενο σε εφημερίδα, κατά κύριο λόγο μη ειδησεογραφικό, που αναφέρεται σε θέματα επιστημονικά, εγκυκλοπαιδικά, καλλιτεχνικά, φιλολογικά, πολιτιστικά, από πρόσωπο ειδικό στο θέμα.	Πολύ κοντά στο δοκίμιο. Σημειωτέον ότι πολλά  Κλασικά δοκίμια πρωτοδημοσιεύτηκαν σε εφημερίδες ως επιφυλλίδες.
	Χρονογράφημα	Κείμενο δημοσιογραφικό με λογοτεχνική χροιά, σε εφημερίδα ή περιοδικό, που σχολιάζει επίκαιρα κοινωνικά και πολιτιστικά κυρίως ζητήματα, με ελαφρύ και εύθυμο τρόπο, ενίοτε καυστικό και σατιρικό.	Ομοιότητες: Ενδεχομένως κοινή θεματολογία, προσωπική οπτική γωνία, έντονος προβληματισμός για κοινωνικά και πολιτιστικά ζητήματα. Διαφορές: Στο χρονογράφημα, χιουμοριστικός τόνος, λογοτεχνική χροιά, επικαιρικός χαρακτήρας.

 

 

ΔΟΚΙΜΙΟ –ΘΕΩΡΙΑ

 

ΣΧΟΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ- Στη θεωρία του σχολικού βιβλίου περιλαμβάνονται και συγκρίσεις του δοκιμίου με άλλα γραμματειακά είδη:  σσ. 109-11 (μία καλή ανάγνωση), 120, 131-2, 136, 154, 171.

 

ΛΟΓΟΣ ΚΑΙ ΕΚΦΡΑΣΗ- σσ. 40-43 (τι είναι δοκίμιο και σύγκριση δοκιμίου στοχασμού και πειθούς) , σύγκριση με άλλα γραμματειακά είδη : 46-7, 49-50, 53,

55-6.

 

ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΜΕΝΕΣ ΠΗΓΕΣ

 

 

 

 

 

ΑΛΛΑ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΚΑ/ ΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΕΙΔΗ

 

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΟΜΙΛΙΑΣ – ΠΡΟΣΧΕΔΙΑΣΜΕΝΟΣ ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ

 

Ø  Συνήθως υπάρχει προσφώνηση στο κοινό (Αξιότιμοι κύριοι Σύνεδροι κ.α.)καθώς και επιφώνηση (Σας ευχαριστώ που με ακούσατε κ.ά.)

Ø  Συχνή χρήση των εξής ρηματικών προσώπων :  α΄ ενικό και πληθυντικό, β’ ενικό και πληθυντικό

Ø  Δεν τηρείται πάντα αυστηρή συλλογιστική πορεία – υφίσταται χαλαρή σύνδεση επιχειρημάτων (επαναλήψεις για λόγους έμφασης, κενά στη λογική ή χρονική σειρά, διασκελισμός από ένα θεματικό κέντρο σε ένα άλλο και επαναφορά, αν χρειαστεί, κ.ά.)

Ø  Σχήματα λόγου, όπως ρητορικά ερωτήματα, αποστροφές, επαναλήψεις κ.ά.

Ø  Παρατακτική αλλά και υποτακτική σύνταξη, για συντομία και ακρίβεια

Ø  Προτιμάται η ενεργητική  σύνταξη (αμεσότητα, φυσικότητα, πειστικότητα, ζωντάνια, αναδεικνύεται το υποκείμενο που ενεργεί)

Ø  Είναι πιθανόν να υπάρξει χρήση της προστακτικής έγκλισης (προτρεπτικής ή αποτρεπτικής)

Ø  Το ύφος είναι ανάλογο της περίστασης επικοινωνίας : ομιλία σε νεανικό κοινό, ομιλία σε μεικτό κοινό, επίσημη ομιλία, πολιτική ομιλία κ.ά. Συνήθως το ύφος μιας ομιλίας είναι παραινετικό και συμβουλευτικό.

Ø  Συχνή χρήση παραδειγμάτων

Ø  Επίκληση κυρίως στο συναίσθημα και στο ήθος των πομπού/ δέκτη αλλά και στη λογική και επίθεση στο ήθος του αντιπάλου, ανάλογα την περίσταση- πολιτική ομιλία.

 

 

Τα παραπάνω στοιχεία μορφής, δομής και περιεχομένου είναι ενδεικτικά και αφορούν στην τυπική μορφή μιας ομιλίας.

 

ΑΛΛΕΣ ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΠΡΟΣΧΕΔΙΑΣΜΕΝΟΥ ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ

Παρακάτω θα δοθούν τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του προσχεδιασμένου προφορικού λόγου, τα οποία οπωσδήποτε πρέπει να διαθέτει ένα κείμενο που έχει γραφτεί με τέτοια απαίτηση.

• Πρέπει να δίνει τις απαραίτητες διευκρινίσεις για θέματα που θίγει, ή να αναλύει τις έννοιες , όποτε κρίνεται απαραίτητο.
• Δίνονται συχνά παραδείγματα , ώστε ο θεωρητικός στοχασμός να γίνει κατανοητός στον ακροατή με τον προφορικό λόγο.
• Χρησιμοποιείται κυρίως το α΄ ρηματικό πρόσωπο∙ το πρόσωπο αυτό δηλώνει μετατόπιση από την απόλυτη κυριαρχία της αναφορικής λειτουργίας της γλώσσας σε τόνο πιο προσωπικό.
• Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να επιστρατευτεί και το χιούμορ.
• Ποικιλία λεξιλογίου – από τις αφηρημένες έννοιες στο οικείο επίπεδο ύφους.
• Προσπάθεια για επικοινωνία με το δέκτη.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΓΕΝΙΚΗ ΔΟΜΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗΣ (μια δόκιμη πρόταση)

 

Ø    Προσφώνηση αντίστοιχη προς το πρόσωπο ή το φορέα, στον οποίο απευθύνεται η επιστολή και προς το βαθμό οικειότητας με τον παραλήπτη, το αξίωμα ή τη θέση του και την περίσταση επικοινωνίας (για ποιον λόγο και κάτω από ποιες συνθήκες συντίθεται η επιστολή) : Aξιότιμε κ…, Φίλε…, Αγαπητέ κ…, Εξοχότατε κ… κ.ά.

Ø    1η  παράγραφος- εισαγωγή> Αυτοσύσταση- ΠΡΟΑΙΡΕΤΙΚΗ- με το ρόλο που υπαγορεύει η εκφώνηση του θέματος (π.χ. με την ιδιότητά σας ως Πρόεδρος του 15μελούς…), όχι με τα πραγματικά στοιχεία. Δηλώνουμε περιεκτικά και με εύστοχη διατύπωση το σκοπό της επιστολής και ακολούθως τους βασικούς λόγους που μας ώθησαν να τη συνθέσουμε

Ø    2^η παράγραφος> ανάλογα με το διαθέσιμο χρόνο και το θέμα, μπορούμε να συνθέσουμε μια μικρή παράγραφο με μορφές θέματος, ποιους αφορά, τη σοβαρότητά του κ.ά.

Ø    3^η παράγραφος> Αίτια  ζητήματος ή θετική όψη.

Ø    4^η παράγραφος> Συνέπειες ή αρνητική όψη.

Ø    Στηρίζουμε  τις θέσεις μας χρησιμοποιώντας επιχειρήματα, παραδείγματα, αναλογίες, περιγραφές, ειδικές λεπτομέρειες, αποδείξεις- τεκμήρια, γενικά παραδεκτές διαπιστώσεις κ.ά.

Ø    5^η παράγραφος> Εκφράζουμε : 1) πιθανές επιφυλάξεις, σκεπτικισμό και προβληματισμούς για την αίσια έκβαση του αιτήματός μας Ή 2) αισιοδοξία και πεποίθηση για την τελεσφόρηση του Ή/ ΚΑΙ 3) διατυπώνουμε συγκεκριμένες προτάσεις- προϋποθέσεις για την επιτυχή κατάληξη όσων στοιχείων εντάξαμε στην επιστολή

Ø    Σύνοψη βασικών σημείων (προαιρετικό)

Ø    Καταληκτικός χαιρετισμός και επιφώνηση (προσοχή : στις Πανελλαδικές Εξετάσεις αποφεύγουμε να συνοδεύσουμε την τυπική επιφώνηση με το στοιχείο του ονοματεπώνυμου) : Φιλικά, με τιμή, με εκτίμηση, με θερμές ευχαριστίες… με σεβασμό… κ.ά.

Þ Το ύφος μιας επιστολής μπορεί να είναι : καταγγελτικό, επιθετικό, οικείο, άμεσο, παρακλητικό, επίσημο κ.ά.

 

Τα παραπάνω αποτελούν και χαρακτηριστικά του κειμενικού είδους «επιστολή», οπότε χρησιμεύουν και στην ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ του.

 

 

 

 

Θεματική ενότητα : H Συστατική Eπιστολή

 

1.  Σχολικό βιβλίο Β’ ΛΥΚΕΙΟΥ : σσ. 112-118 με έμφαση στο ΕΙΔΙΚΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

 

Γενικό σχήμα : συντάκτηςÞ υποψήφιοςÞ παραλήπτης

 

 

2.  Τι μπορεί να περιέχει μια συστατική επιστολή :

   Προσφώνηση (ιδέ αντίστοιχη στην ΕΠΙΣΤΟΛΗ)

ü  Τη γενική θέση του συντάκτη της, η οποία αποκαλύπτει και την προθετικότητατου. ΘΕΣΗ : πρώτη ή τελευταία παράγραφος. Ενδείκνυται η τελευταία.

ü  Τις συνθήκες γνωριμίας και τους όρους συνεργασίας με τον υποψήφιο

ü  Τα ακριβή καθήκοντα του υποψηφίου- το αντικείμενο στο οποίο εργάστηκε- το επιστημονικό πεδίο κ.α.

ü  Τη γενική εικόνα του υποψηφίου : επιδόσεις, ικανότητες, δεξιότητες, μορφωτικό επίπεδο, προσόντα, θέση που κατείχε, κατάταξη μεταξύ των συναδέλφων του, συνεργατικότητα, σχέση με συναλλασσόμενους, συμπεριφορά, βαθμός φιλοδοξίας, δυνατότητες ανέλιξης κ.α.

ü  Τη γενική θέση- στάση του συντάκτη : Πιθανές επιφυλάξεις ή θετική ουδετερότητα ή έκφραση ανεπιφύλακτης εμπιστοσύνης και πεποίθησης για την επιτυχία του υποψηφίου

ü  Επιφώνηση (ιδέ αντίστοιχη στην ΕΠΙΣΤΟΛΗ)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ελαφρά τροποποιημένη πηγή

kΑΜΕΣΟΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟΣ ΛΟΓΟΣ k

 

Το κείμενο της έκθεσης μπορεί να έχει τη μορφή επιστολής, ομιλίας, επίσημης ή με οικεία πρόσωπα συζήτησης, άρθρου σε εφημερίδα (τοπική, σχολική κτλ.) ή σε περιοδικό. Όπως κα­ταλαβαίνουμε, το ύφος του κειμένου μας πρέπει να διαμορφώνεται ανάλογα με τις επικοινω­νιακές κάθε φορά ανάγκες (ΠΕΡΙΣΤΑΣΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ). Π.χ., η ομιλία και η επιστολή επιβάλλεται να διαθέτουν ένα ύφος αμεσότητας καιζωντάνιας, ώστε να έχουν απήχηση και ανταπόκριση στο δέκτη ή στους δέ­κτες που απευθύνονται.

 

Α. ΟΜΙΛΙΑ

 

Ι.          Στοιχεία προλόγου

▶      η πρoσφώνηση: Αγαπητοί συμμαθητές / καθηγητές. Κυρίες και κύριοι, κ.τ.λ.

▶      η χρήση του α΄ ενικού  και πληθυντικού και του β΄ πληθυντικού: θα ήθελα να σας αναλύσω ../ με αφορμή… θα επιθυμούσα να σας αναφέρω../ είναι αναγκαίο για μένα να θίξω το πρόβλημα ….να εκθέσω τον προβληματισμό μου../ όλοι εμείς οι νέοι απευθυνόμαστε… για να διατυπώσουμε τη γνώμη μας σχετικά με…/ στόχος μας να ευαισθητοποιήσουμε../ με δεδομένη την ευαισθησία μας – το ενδιαφέρον μας πάνω στο…/ μας προκαλεί μεγάλη ανησυχία – μεγάλο ενδιαφέρον το../ θα θέλαμε να διερευνήσουμε το πρόβλημα – το θέμα… κ.τ.λ.

 

ΙΙ.        Εκφράσεις για το κύριο μέρος

▶      α΄ και β΄ πληθυντικού: σκεφτείτε…/ αναλογιστείτε../ ας θυμηθούμε όλοι μας…/ ας προβληματιστούμε σχετικά με../ όλοι μπορούμε να διερωτηθούμε…/ θα γνωρίζετε βέβαια…/ είναι ήδη γνωστό σε όλους μας – σας…/ κανείς μας δεν μπορεί να αμφισβητήσει../ δεν είναι δυνατό να μην αναφερθούμε – να μη λησμονήσουμε…/ δεν πρέπει να ξεχνάμε…/ ευθύνη – χρέος όλων μας είναι… / πόσοι από μας δεν έχουμε αναρωτηθεί…/ αυτό που για μας έχει ιδιαίτερη σημασία../ θα απορείτε βέβαια με…/ εύκολα θα μπορούσαμε να αντικρούσουμε τον ισχυρισμό ότι..

▶      α΄ ενικό:θα ήθελα να αναφερθώ και../ δε θα μπορούσα να παραλείψω και../ είναι για μένα αναγκαίο-α../ θα μου ήταν αδύνατο ν α μην τονίσω../ επισημαίνω ότι…/ θα υπογραμμίσω άλλο ένα βασικό σημείο../ αλλά θα μπορούσα να ενισχύσω την άποψή μου και με ../ προσθέτω και τούτο, ότι…/ πιστεύω ότι δε θα μπορούσα να θεωρηθώ υπερβολικός αν ανέφερα και../ θα μου επιτρέψετε να../ θεωρώ χρέος μου να τονίσω…

 

ΙΙΙ.       Στοιχεία επιλόγου    

▶      ανακεφαλαίωση, συμπέρασμα: ύστερά απ’ όλα αυτά, θα μπορούσαμε αβίαστα να συμπεράνουμε ότι.../ όλα όσα αναφέραμε θεμελιώνουν το συμπέρασμα  ότι…/ συνοψίζοντας όλα αυτά που ανέλυσα, θα κατέληγα στο ότι.../ πιστεύω ότι κατάφερα να σας αποδείξω… να σας πείσω για.../ είναι φανερό λοιπόν ότι../ ύστερα απ’ όλα αυτά θα ήταν πλάνη να πιστεύουμε…/ θα ήθελα να ολοκληρώσω την ομιλία μου με…κ.τ.λ.

▶      προτροπή, παραίνεση: θα καταλάβατε, λοιπόν, ότι είναι δική μας ευθύνη…/ προβληματιστείτε, λοιπόν, και ενεργοποιηθείτε../ ας αναλάβουμε όλοι μας πρωτοβουλίες…/ μην εφησυχάζετε, λοιπόν,.../ οφείλουμε να αναλάβουμε πρωτοβουλίες για…κ.τ.λ.

Β.  ΕΠΙΣΤΟΛΗ

 

Ι.          Στοιχεία προλόγου

▶      η προσφώνηση: Αξιότιμε κύριε, Κύριε Υπουργέ / Πρόεδρε, Αξιότιμοι κύριοι καθηγητές, κτλ.

▶      η χρήση του α΄ ενικού και πληθυντικού, του β΄ πληθυντικού: αποφασίσαμε να σας αποστείλουμε/ απευθύνουμε την επιστολή αυτή…την παρούσα επιστολή με αφορμή… σας αποστέλλουμε επιστολή θέλοντας να…/ θεωρήσαμε σκόπιμο ύστερα από τις παρατηρήσεις σας σχετικά με.. να σας απαντήσουμε../ πιστεύοντας ότι θα βοηθήσουμε τον προβληματισμό σας  για… σας καταθέτουμε τις απόψεις μας με την επιστολή αυτή../ θεωρώ χρέος μου μετά τις επισημάνσεις σας για…  να σας απαντήσω με την επιστολή αυτή αντικρούοντας../ είναι γνωστή σε σας η ευαισθησία μας – το ενδιαφέρον μας για… αποφασίσαμε, λοιπόν, να γράψουμε επιστολή σε σας για να../ Λάβαμε την πρόσφατη επιστολή σας για... και κρίναμε σκόπιμο να σας απαντήσουμε καταγράφοντας τις απόψεις μας…κ.τ.λ.

 

ΙΙ. Εκφράσεις για το κύριο μέρος

Αξιοποιούμε πολλές από τις εκφράσεις που έχουν καταγραφεί στο είδος της ομιλίας με περισσότερη χρήση του β΄ πληθυντικού προσώπου, π.χ. είναι ήδη γνωστό σε σας../ δεν μπορείτε να αμφισβητήσετε.. / δεν είναι δυνατόν να λησμονήσετε../ δεν πρέπει να ξεχνάτε../ ευθύνη – χρέος όλων μας είναι../ πόσες φορές δεν έχετε αναρωτηθεί../ αυτό που για μας αλλά θεωρούμε ότι και για σας έχει ιδιαίτερη σημασία../ θα απορείτε βέβαια με../ εύκολα θα μπορούσαμε να αντικρούσουμε τον ισχυρισμό σας ότι../ θα ήθελα να αναφερθώ και../ θα μου ήταν αδύνατο να μην σας τονίσω../ σας επισημαίνω ότι../ θα υπογραμμίσω άλλο ένα βασικό σημείο../ αλλά θα μπορούσα να ενισχύσω την άποψή μου και με../ παραθέτω σε σας και τούτο, ότι../ πιστεύω ότι δε θα μπορούσα να θεωρηθώ υπερβολικός…κ.τ.λ.

 

ΙΙΙ.       Στοιχεία επιλόγου

Συνήθως «κλείνουμε» την επιστολή διατυπώνοντας την ευχή οι απόψεις μας να τύχουν της προσοχής ή της ευνοϊκής αντιμετώπισης του αποδέκτη της επιστολής: Πιστεύουμε να λάβετε σοβαρά υπόψη σας τις παρατηρήσεις μας../ Έχουμε την πεποίθηση ότι οι θέσεις μας θα βρουν τη δέουσα ανταπόκριση../ Θεωρούμε ότι με τις παραπάνω απόψεις μας συμβάλλουμε και εμείς στην αντιμετώπιση../ Είμαστε βέβαιοι ότι θα μελετήσετε τις σκέψεις μας, οι οποίες πιστεύουμε ότι ενισχύουν τον προβληματισμό σας../ Νομίζουμε ότι, καταθέτοντας τις απόψεις μας σας βοηθάμε στην επίλυση… - βοηθάμε στον εμπλουτισμό των σκέψεων και των δεδομένων σχετικά με…

ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΟΜΙΛΙΑΣ

 

Θέμα: Με αφορμή τα 80 χρόνια που συμπληρώνονται από τη μικρασιατική καταστροφή, αναλαμβάνετε να εκφωνήσετε μια ομιλία στη Βουλή των Εφήβων (500-600 λέξεις) με αντιπολεμικό χαρακτήρα. Σ' αυτήν αναφέρεστε στο πώς οι σημερινοί λαοί μπορούν να ποτιστούν από τον πόθο της ειρήνης (ποια η ευθύνη πολιτών και πολιτικών, διανοούμενων κτλ.). Ως αρχή του συλλογισμού σας μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τα λόγια του Βενιζέλου, το 1930, μετά το ελληνοτουρκικό σύμφωνο φιλίας:

«Αυτή η προσέγγιση (Ελλάδας - Τουρκίας) θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως παράδειγμα για δυνατότητες συνεννόησης ακόμα και ανάμεσα σε λαούς που τους χώρισαν οι πιο μεγάλες διαφορές - φτάνει αυτοί οι λαοί να ποτιστούν από τον ειλικρινή πόθο της ειρήνης...».

Αξιότιμε κύριε πρόεδρε,

Αξιότιμοι κύριοι βουλευτές,

Αγαπητοί νέοι,

Πάντοτε πιστεύαμε ότι η ιστορία διδάσκει όχι μόνο στις ένδοξες εθνικές στιγμές της αλλά στις εθνικές τραγωδίες και συμφορές. Φωτίζει τη δική μας γενιά με γνώση αλλά και σοφία αναγκαία για το παρόν και το μέλλον όχι μόνο του τόπου μας αλλά και του παγκόσμιου χώρου. Αξίζει να σας θυμίσω τα λόγια ενός μεγάλου πολιτικού άνδρα, του Βενιζέλου, λίγα χρόνια κατά τη μικρασιατική καταστροφή, λόγια που έχουν όχι μόνο επικαιρότητα αλλά καθολικότητα και διαχρονικότητα: «Η προσέγγιση Ελλάδας και Τουρκίας θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως παράδειγμα για τις δυνατότητες συνεννόησης ακόμα και, ανάμεσα σε λαούς που τους χώρισαν πιομεγάλες διαφορές - φτάνει αυτοί οι λαοί να ποτιστούν από τον ειλικρινή πόθο της ειρήνης.

Δύο πολιτικοί άνδρες, ο Βενιζέλος και ο Κεμάλ που πρωτoστάτησαν στα αιματηρά και δραματικά γεγονότα του μικρασιατικού ελληνοτουρκικού πολέμου, προχώρησαν με πολιτική τόλμη στην ειρήνευση λίγα χρόνια μετά. Αυτή η ιστορική στιγμή λειτουργεί ως παράδειγμα και τη σύγχρονη εποχή και μάλιστα με οικουμενική διάσταση: Για την εμπέδωση ενός ειρηνικού κλίματος μεταξύ των λαών, ακόμη κι αυτών που τους χώρισαν ή τους χωρίζουν μεγάλες διαφορές, χρειάζεται επίπονη και ουσιαστική προσπάθεια τόσο από εμάς τους πολίτες ,σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, όσο και από τους ιθύνοντες.

Οι αξίες του ανθρωπισμού, της αλληλεγγύης των λαών και του αλτρουισμού πρέπει να εμπνέουν όλους τους πολίτες και κυρίως εμάς τους νέους. Η ειρήνη επιτυγχάνεται μόνο μέσα από τη διεργασία στις. συνειδήσεις μας όλων εκείνων αξίων που την προβάλλουν και την εμπεδώνουν. Αυτό μπορεί να προκύψει μέσα από μια ανθρωπιστική παιδεία, από την ενεργοποίηση μας σε φιλειρηνικές οργανώσεις και διεθνή κινήματα που ασκούν ουσιαστική πίεση στις ηγεσίες των κρατών μας προς την ειρηνική διευθέτηση των προβλημάτων, αλλά και καταδικάζουν και απομονώνουν εθνικιστικά και διχαστικά κηρύγματα.

Ειδικότερα, η εκπαίδευση των νέων ανθρώπων,  δηλαδή η δική μας, πρέπει να στηρίζεται διαχρονικές πανανθρώπινες αξίες και να καλλιεργεί ευαίσθητες και ελεύθερες προσωπικότητες, που δε θα είναι ευάλωτες σε πολεμικά συνθήματα και εθνικιστικές προπαγάνδες. Είναι ανάγκη η εθνική μας συνείδηση να καλλιεργείται όχι με την παραποίηση της ιστορίας και τη ενίσχυση ιδεολογιών εθνικής ανωτερότητας, αλλά μέσα από την αντικειμενική ιστορική γνώση και τα διδάγματα που αυτή προσφέρει ως προς τις καταστροφικές συνέπειες των πολέμων.

Εσείς. οι πολιτικοί ηγέτες, οφείλετε να αφουγκράζεστε τις πραγματικές επιθυμίες μας, να ανεξαρτητοποιείστε από τα οικονομικά συμφέροντα των στρατιωτικών βιομηχανιών και Μεγάλων Δυνάμεων και με πολιτική τόλμη να προωθείτε την ειρήνη. Βασική κατεύθυνση και πρακτική σας ο διάλογος, η συνεργασία, η αναβάθμιση του ρόλου των διεθνών οργανισμών ειρήνευσης, όπως του Ο.Η.Ε., η προοπτική διάθεσης περισσότερων χρημάτων του προϋπολογισμού για παιδεία, την υγεία, την άμβλυνση των ανισοτήτων και όχι για αλόγιστους εξοπλισμούς. Όραμά μας είναι η ισόρροπη και αειφόρος ανάπτυξη των λαών της παγκόσμιας κοινότητας, όπου οι αδύνατοι θα είναι ασφαλείς και oi ισχυροί δίκαιοι.

Δε θα μπορούσαμε να μην αναφερθούμε στους επιστήμoνες, οι οποίοι πρέπει με κοινωνική ευαισθησία και συνείδηση κοινωνικού λειτουργού, να αποτρέπουν την πολεμική εφαρμογή των επιτευγμάτων τους και να τη στηλιτεύουν, διαφωτίζoντας τους λαούς και κινητοποιώντας μάζες. Η επιστήμη επιβάλλεται να αναζητήσει και να ξαναβρεί τον ανθρωπιστικό της προσανατολισμό, να απεμπλακεί από πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα και να ασκεί θετική επιρροή στην πολιτική ηγεσία.

Γενικότερα, οι άνθρωποι του πνεύματος, όπως οι καλλιτέχνες, οι λογοτέχνες, οι μουσικοί, οι συγγραφείς, οφείλουν να αναλάβουν ενεργό ρόλο προς την κατεύθυνση της ειρήνης κοινές πολιτιστικές εκδηλώσεις, η δημιουργία συλλόγων και οργανώσεων γόνιμης πολιτικής συνεργασίας είναι σημαντικά βήματα προς τη συνεργασία των λαών. Τα γράμματα και οι τέχνες αποτελούν το καλύτερο μέσο ευαισθησίας, καλλιέργειας ευγενών συναισθημάτων καταπολέμησης του εθνικιστικού μίσους και της βίας.  

Κυρίες και κύριοι,

Eίναι κοινά αποδεκτό ότι με την ειρήνη καταξιώνεται η ανθρώπινη ζωή και ο πολιτισμός. Οφείλουμελοιπόν να αγωνιζόμαστε, για να προβάλλουμε τις αγαθές συνέπειες της ειρήνης στα έθνη και στους λαούς. Το χρωστάμε όχι μόνο στον εαυτό μας αλλά και στις μελλοντικές γενιές.

 

Ευχαριστώ που με ακούσατε

 

 

§       Στερεότυπες εκφράσεις για επιστολές γενικής μορφής  §

 

1)         Τελευταία παράγραφος (3-6 γραμμών) – έκφραση ελπίδας, εμπιστοσύνης ή ανησυχίας και προβληματισμού.

§  Θα ήθελα να εκφράσω την πεποίθησή μου ότι…

§  Είμαι βέβαιος/-η πως … / Δηλώνω υπεύθυνα πως …

§  Ευελπιστώ ότι …

§  Με βάση τις παρούσες συνθήκες / Αν δεν ανατραπούν τα υφιστάμενα δεδομένα

§  Είναι εύλογη η ανησυχία όλων …

§  Ακούγονται φωνές προβληματισμού …

§  Στο σημείο αυτό εύλογα αναρωτιέται κανείς …

§  Εάν εισακουστούν οι προτάσεις μας …

§  Θα πρέπει να συστρατευθούμε … ώστε …

§  Θα πρέπει να αναλάβετε πρωτοβουλίες … ώστε …

§  Επαφίεται, πλέον, στην Πολιτεία …

§  Οι συνθήκες είναι πιεστικές και καλούν σε δράση …

§  Είμαστε πεπεισμένοι ότι, με τη δημιουργία κατάλληλων υποδομών, θα …

§  Η ευδόκιμη / τελέσφορη μέχρι τώρα συνεργασία μας εγγυάται …

§  Επαφιόμαστε στη δεδηλωμένη ευαισθησία σας … / Αναμένουμε την άμεση και θετική ανταπόκρισή σας …

2)         Eπιφωνήσεις (ανάλογα με το βαθμό οικειότητας και τη θέση του παραλήπτη)

Με σεβασμό                                                         Με εγκάρδιους χαιρετισμούς

Με εκτίμηση                                                         Με φιλικούς χαιρετισμούς

Με τιμή                                                                      Φιλικά, συναδελφικά

Με θερμές ευχαριστίες

Έχουμε ήδη επεξεργαστεί διεξοδικά την επιστολή (απλή και συστατική) και την ομιλία.

ΟΤΑΝ ΜΟΥ ΖΗΤΗΘΕΙ ΝΑ ΣΥΝΘΕΣΩ :

 

1. Εισήγηση-διάλεξη-ανακοίνωση  :         

Α. Απευθύνομαι στο ακροατήριό μου με την κατάλληλη προσφώνηση

Β. Κάνω μια επιγραμματική και περιεκτική εισαγωγή στο θέμα που θα 

    πραγματευτώ με σαφήνεια και ακρίβεια. Πρέπει, επίσης, με την εισαγωγή αυτή   

    να κεντρίσω το ενδιαφέρον του κοινού μου

Γ. Παραθέτω λογικά επιχειρήματα τα οποία στηρίζω με παραδείγματα,  

τεκμήρια, δεδομένα, απόψεις ειδικών  κ.ά., για να πετύχω την εξέταση του

    θέματος πολυπρισματικά

Δ. Διατυπώνω τυχόν επιφυλάξεις ή περιορισμούς που μπορεί να ανακύψουν από

     την ίδια την πραγματικότητα ή από κάποιον που τυχόν διαφωνήσει με την

    προσέγγισή μου

Ε. Επισημαίνω τους κινδύνους που πιθανόν να εγκυμονήσει η μη εφαρμογή όσων

    ισχυρίζομαι

ΣΤ. Ολοκληρώνω με διατύπωση βεβαιότητας, αισιοδοξίας, επιφύλαξης κ.α. και 

     την κατάλληλη επιφώνηση (π.χ. Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας)

 

ΠΡΟΣΟΧΗ!

Ø  Στην  περίσταση επικοινωνίας (ποιος μιλάει, σε ποιους, πότε, με ποια αφορμή, σε ποιον χώρο κ.α.). Βάσει αυτής θα διαμορφώσω ΥΦΟΣ-ΓΛΩΣΣΑ- ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ

Ø  Αφού πρόκειται για ΠΡΟΣΧΕΔΙΑΣΜΕΝΟ ΠΡΟΦΟΡΙΚΟ ΛΟΓΟ, πρέπει να εμφανίζω και στοιχεία προφορικότητας :

α’ και β’ πληθυντικό, σύντομες περιόδους, συνθηματικές φράσεις, ρητορικές ερωτήσεις. σχήματα λόγου , π.χ. επανάληψη, τριμερές, ασύνδετο κ.α., παρενθετικές προτάσεις, στίξη κ.α.

Ø  Κυρίως να απευθύνομαι στο συναίσθημα αλλά να μην παραμελώ και τη λογική του δέκτη.

 

 

2. ΚΕΙΜΕΝΟ ΜΕ ΚΑΤΑΓΓΕΛΤΙΚΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ-ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΑ

 

 Αν πρόκειται για επιστολή, τηρώ τους γνωστούς κανόνες δομής και περιεχομένου μιας επιστολής αλλά εφαρμόζω και τις οδηγίες που ισχύουν ΓΕΝΙΚΑ για τέτοιου είδους κείμενα και είναι :

 

A.    Να δηλώνω στο προλογικό μέρος το θέμα που θα πραγματευθώ και την αφορμή που με ώθησε να ασχοληθώ μαζί του

B.     Στο κυρίως μέρος της ανάπτυξης  να κατονομάζεται αυτός που ευθύνεται- ενοχοποιείται και γίνεται πλήρης αιτιολόγηση της αντίδρασης του γράφοντα (επιχειρήματα, παραδείγματα , τεκμήρια)

Γ. Στο επιλογικό μέρος να προτείνω τρόπους και μέσα δράσης : δικά μου, του

   υπεύθυνου, κάθε εμπλεκόμενου, της Πολιτείας, της κοινής γνώμης κ.ο.κ., ώστε

  να αποσοβηθεί ο κίνδυνος από τις πράξεις ή τις παραλείψεις του         

  καταγγελλόμενου

 

ΠΡΟΣΟΧΗ!

Ø     Η συγκεκριμένη περίσταση επικοινωνίας απαιτεί επιθετικό τόνο, δυνατή γλώσσα και συγκινησιακή φόρτισηΔΙΧΩΣεισαγγελισμούς, ακρότητες, πλατειασμούς, υπερβολική δραματοποίηση και ηθική μείωση του καταγγελλόμενου

Ø     Ενδείκνυται το α’ ενικό και πληθυντικό πρόσωπο

Ø     Η επίκληση γίνεται πάλι κατά κύριο λόγο στο συναίσθημα αλλά και στη λογική

 

ΤΑ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΔΕ ΧΡΗΣΙΜΕΥΟΥΝ ΜΟΝΟ ΣΤΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ΑΠΟ ΕΣΑΣ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΜΕ ΤΕΤΟΙΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΟΥΣ, ΑΝ ΣΑΣ ΔΟΘΕΙ ΑΝΑΛΟΓΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΤΙΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ

 

        Καταγγελτικός χαρακτήρας( φαίνεται στη γλώσσα, το ύφος και στους τρόπους και τα μέσα πειθούς) μπορεί να έχουν μια ανακοίνωση, μια διακήρυξη, μια εισήγηση, ένα άρθρο, μια επιφυλλίδα, ένα δοκίμιοστοχασμού κ.ά.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

Όταν μου ζητηθεί να αιτιολογήσωγιατί το κείμενο υπό εξέταση είναι άρθρο (είδος γραπτού κειμένου, ενυπόγραφου, που δημοσιεύεται σε εφημερίδα ή ειδικό περιοδικό και πραγματεύεται ένα ειδικό, σοβαρό και επίκαιρο θέμα):

 

1. Θα τεκμηριώσω τον ειδησεογραφικό του χαρακτήρα- θα αναφέρεται, με σκοπό να ενημερώσει και να πείσει, σε ένα τρέχον γεγονός, σε ένα πολύ πρόσφατο συμβάν, από τη λεγόμενη «πρώτη γραμμή της επικαιρότητας». Λογικά σε ένα άρθρο περιμένει κανείς να βρει στοιχεία για το γεγονός, χρονικούς δείκτες, αναφορά σε πρόσωπα κ.α.
2. Θα παρατηρήσω ότι σε δημοσιογραφικά άρθρα, αν και γίνεται προσπάθεια για αντικειμενικό και σοβαρό ύφος, δεν παύει να ξεχωρίζει και το προσωπικό ύφος του συγγραφέα, πράγμα που συμφωνεί με τον περισσότερουποκειμενικό χαρακτήρα που έχει ένα άρθρο (ΔΕΣ  ΚΑΙ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ ΕΙΔΗΣΗΣ). Bέβαια,  συνηθέστερα απαντάται το σχεδόν απρόσωπο, σοβαρό ύφος, ιδίως όταν το άρθρο έχει ΚΑΘΑΡΑ ΕΙΔΗΣΕΟΓΡΑΦΙΚΟ-ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ.
3. Το λεξιλόγιο θα είναι λιγότερο επιστημονικό και σύνθετο απ’ ό,τι σε ένα δοκίμιο, π.χ. Η διάθεση του αρθρογράφου θα είναι να εκλαϊκεύσει, να απευθυνθεί στο μέσο πολίτη δίχως όμως συναισθηματισμούς, με διάθεση για αντικειμενική τεκμηρίωση, για να διαμορφώσει τη στάση της κοινής γνώμης στο θέμα. Το λεξιλόγιο είναι συνήθως σχετικά απλό και το ύφος έχει επικοινωνιακή διάθεση, ακόμα κι αν είναι κάπως σοβαρό. Να επισημάνουμε εδώ ότι σε ένα άρθρο θα απαντήσουμε κυρίως αναφορική-δηλωτική χρήση της γλώσσας αλλά και στοιχεία προφορικότητας :

α’ και β’ πληθυντικό, σύντομες περιόδους, συνθηματικές φράσεις, ρητορικές ερωτήσεις. σχήματα λόγου , π.χ. επανάληψη, τριμερές, ασύνδετο κ.α., παρενθετικές προτάσεις, στίξη κ.α.

 

4. Η έκταση του άρθρου είναι σχετικά περιορισμένη. Συνήθως ενυπόγραφο.
5. Ο αρθρογράφος δεν είναι απαραιτήτως ειδικός στο θέμα (στο σημείο αυτό βοηθά αν έχουμε κάποιες πιο ειδικές γνώσεις για τον αρθρογράφο)

ΠΡΟΣΟΧΗ- ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΔΥΟ ΕΙΔΗ ΑΡΘΡΩΝ: ΤΑ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ (ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ) ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΠΟΛΛΑ ΚΟΙΝΑ ΣΗΜΕΙΑ ΜΕ ΤΑ ΔΟΚΙΜΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΤΩΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΩΝ (ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ). ΤΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΑΡΘΡΟ ΔΥΣΚΟΛΑ ΞΕΧΩΡΙΖΕΙ ΑΠΟ ΤΟ ΔΟΚΙΜΙΟ

 

Τέλος, εάν μου ζητηθεί να αιτιολογήσω γιατί το κείμενο υπό εξέταση είναιεπιφυλλίδα (είδος γραπτού κειμένου που δημοσιεύεται σε εφημερίδα και πραγματεύεται «θέματα επίκαιρα- όχι ΟΜΩΣ ΤΡΕΧΟΥΣΕΣ ειδήσεις- , επιστημονικά, καλλιτεχνικά, φιλολογικά κ.α. και συντάσσεται από ειδικούς στα θέματα αυτά») :

1. Η προσέγγιση του εξεταζόμενου θέματος θα είναι πιο επιστημονική και αντικειμενική και οι σκέψεις του γράφοντα θα έχουν έναν διαχρονικό χαρακτήρα
2. Το ύφος του γράφοντα, επομένως, θα είναι και αυτό σοβαρό, επίσημο και αντικειμενικό ακόμα και ουδέτερο, θα χρησιμοποιεί λόγιες λέξεις και εκφράσεις, ειδικό λεξιλόγιο. Η χρήση της γλώσσας θα είναι κυρίως δηλωτική-αναφορική δίχως αυτό να σημαίνει πως δε θα βρούμε και κάποιες λογοτεχνικές εκφράσεις
3. O βασικός στόχος του γράφοντα θα είναι πάλι, αναπτύσσοντας τον προβληματισμό του, να πείσει- επιμορφώσει-καλλιεργήσει απευθυνόμενος κυρίως στη λογική του δέκτη
4. Ως γνωστόν , και αυτό θα μας απασχολήσει περισσότερο στο μέλλον, η επιφυλλίδα είναι κοντά στο δοκίμιο,  θα έλεγε κανείς ανάμεσα σε δοκίμιο και άρθρο

 

Όπως αναγνώρισα τα παραπάνω είδη λόγου, έτσι και μπορώ να τα συνθέσω, αν μου ζητηθεί.

 

 

 

 

 

 

 

 

ΤΑ ΛΙΓΟΤΕΡΟ ΓΝΩΣΤΑ ΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΕΙΔΗ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ-ΕΚΦΡΑΣΗΣ>

 ΤΟ ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΗΜΑ ΚΑΙ Η ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΑ

 

1. ΤΟ ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΗΜΑ

 

O ορισμός που δίνεται από το λεξικό του Γιώργου Μπαμπινιώτη για τη λέξη «χρονογράφημα», είναι ότι πρόκειται για κείμενο κοινωνικού σχολιασμού, γραμμένο με χιουμοριστικό τρόπο.

ΘΕΜΑΤΟΛΟΓΙΑ> Κοινωνικά και πολιτικά θέματα, συμπεριφορές και νοοτροπίες, συνήθως σύγχρονα, δίχως αυτό να είναι απόλυτο, γιατί το κειμενικό αυτό είδος πρωτοεμφανίστηκε στις εφημερίδες. Το χρονογράφημα δε συνηθίζεται και τόσο στις μέρες μας, ενώ, παλαιότερα, το υπηρετούσαν σημαντικοί πνευματικοί άνθρωποι, κυρίως συγγραφείς.

ΣΚΟΠΟΣ> Να αφυπνιστεί και να προβληματιστεί το κοινό, αλλά και κάπως να ψυχαγωγηθεί με το χιουμοριστικό έως και καυστικό ύφος του γράφοντα.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ> Απαντώνται λογικά όλες οι επικλήσεις, με τη λογική και το συναίσθημα να απαντώνται συχνότερα και να βρίσκονται σε σχετική ισορροπία.

ΔΟΜΗ> Συνδυάζει τη λογική και συγκροτημένη δομή μιας αφήγησης, αλλά δε σπανίζουν και οι συνειρμοί.

ΓΛΩΣΣΑ> Προσωπικό ύφος, στοιχεία προφορικότητας, χρήση εκφραστικών μέσων, χιούμορ, ειρωνεία, καθημερινό κατανοητό λεξιλόγιο, φυσική ροή λόγου.

 

ΔΕΙΓΜΑ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΗΜΑΤΟΣ

Απόσπασμα από χρονογράφημα της κ. Τζιαντζή για το περιοδικό «ΤV” της κυριακάτικης Καθημερινής :   

<<Αν κάναμε ένα γκάλοπ στο δρόμο και ρωτούσαμε τους περαστικούς ποια τραγουδίστρια εκπροσώπησε φέτος την Ελλάδα στην Eurovision και ποιος είναι ο τελευταίος δίσκος του Μίκη Θεοδωράκη, οι περισσότεροι θα απαντούσαν με ευκολία στην πρώτη ερώτηση, αλλά μάλλον θα κολλούσαν στη δεύτερη. (ΕΙΔΑΤΕ ΤΟ ΣΥΝΕΙΡΜΟ; ΑΦΟΡΜΗΣΗ-ΕΡΕΘΙΣΜΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ- ΕΝΑ ΓΚΑΛΟΠ- ΠΟΥ ΠΥΡΟΔΟΤΗΣΕ ΤΟΥΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΥΣ ΤΗΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ)

Η Τηλεόραση έχει καταστήσει την «αναγνωρισιμότητα» υπέρτατη αξία: δεν έχει σημασία τι έχει κάνει κανείς στη ζωή του, αλλά το πόσο η τηλεόραση ασχολείται μαζί του. Ακόμα και κάποιοι επαίτες στα βαγόνια του ηλεκτρικού αυτοσυστήνονται λέγοντας «είμαστε η πολύτεκνη οικογένεια Τζιτζιτζιρίκου που μας έδειξε το Mega» ή, λίγο παλαιότερα, «είμαι ο ανάπηρος πατέρας που με έδειξε ο κ. Βαρεμένος».

 

Η αλήθεια είναι ότι ο κ. Βαρεμένος δεν είχε δει ούτε ζωγραφιστό τον ανάπηρο πατέρα, ενώ η μόνη πολύτεκνη οικογένεια που έδειξε το Mega είναι αυτή του Γιάννη Μπέζου και της Κατερίνας Λέχου στο σήριαλ «Ευτυχισμένοι μαζί». Όμως και μόνο η αναφορά ενός καναλιού κάνει τον ταλαίπωρο ζητιάνο πιο «επώνυμο», πιο επαγγελματία, πιο αναγνωρίσιμο από άλλους συναδέλφους του.

Κάποιος ή κάποια που απλώς πήρε μέρος στα καλλιστεία ή σε ένα «τάλεντ σόου» μπορεί να ξεφύγει έστω και προσωρινά από την ανωνυμία. Τα παιδιά των επωνύμων πέφτουν και αυτά κάτω από το δέντρο της επωνυμίας, ενώ διάσημοι μπορούν να γίνουν και οι πρώην σύζυγοι ή ερωτικοί σύντροφοι κάποιου επώνυμου. Μοντέλα ή μοντελοειδή, ψευδές ή άφωνες τραγουδίστριες, τραγουδιστές που τραγουδούν με τους κοιλιακούς αλλά όχι με το λαρύγγι, φλύαροι μόδιστροι και στυλίστες, ακόμα και τα οικιακά ζωάκια των επωνύμων χωράνε στην τηλεοπτική αυλή των θαυμάτων.

… … …

Όσοι εργάζονται το πρωί και δεν βλέπουν τηλεόραση και δεν ξέρουν αυτά τα πρόσωπα πρέπει να νοιώθουν εκτοπισμένοι από το παρδαλό εικονικό σύμπαν.

Κάποιοι γίνονται τηλεδιάσημοι, ακριβώς επειδή είναι γελοίοι. Η γελοιότητα ή μάλλον ή αυτογελοιοποίηση πουλάει, έστω και αν το εμπόρευμα παλιώνει πολύ γρήγορα. Μόνο που οι τηλεοπτικοί προστάτες και προαγωγοί των γελοίων είναι δυο φορές πιο γελοίοι. Είναι αξιοκαταφρόνητοι - και αυτοί και οι εργοδότες τους–, γιατί χτίζουν καριέρα και κερδίζουν χρήματα εκμεταλλευόμενοι τη ματαιοδοξία και την οικονομική ανάγκη κάποιων συνανθρώπων μας, οι οποίοι μπορεί να είναι απλά ψώνια, νούμερα, περιθωριακοί, αδίστακτοι ή και ψυχικά ασθενείς ή διανοητικά καθυστερημένοι.

Τη δικτατορία της ασχήμιας, της ασημαντότητας, της έπαρσης ή της κακομοιριάς επιβάλλουν κάποια κανάλια και εκπομπές. Μία δικτατορία εύπεπτη και διαβρωτική, που κολακεύει και ταυτόχρονα ταπεινώνει τον τηλεθεατή, που τον μαθαίνει να πλατσουρίζει στη λάσπη που μεταμφιέζεται σε λάμψη.»

Το κείμενο μεταφέρθηκε αυτούσιο από το Διαδίκτυο.

 

2. Η επιφυλλίδα

ΘΕΜΑΤΟΛΟΓΙΑ> συνήθως πραγματεύεται σημαντικά θέματα από την κοινωνία αλλά, κυρίως, από τις τέχνες και τον πολιτισμό. Κινείται μεταξύ δημοσιογραφικού άρθρου- αφού απαντάται σε εφημερίδες- και δοκιμίου. Θέματα όχι απαραιτήτως της άμεσης επικαιρότητας, με αφόρμηση όμως από αυτήν, και σημαντικά για το συγγραφέα, όπως το παράδειγμά μας.

ΣΚΟΠΟΣ> ενημέρωση και, ορισμένες φορές, ακόμα και επιμόρφωση προβληματισμός, αφύπνιση.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ> κυρίως επικλήσεις στη λογική αλλά, συνεπικουρικά, και στο συναίσθημα.

ΔΟΜΗ> λογική, συγκροτημένη, ομαλή μετάβαση από νόημα σε νόημα, σχεδόν σαν του δημοσιογραφικού άρθρου (αφόρμηση, αιτιολόγηση, συμπέρασμα- τριμερής)

ΓΛΩΣΣΑ> αφού γράφεται από ανθρώπους υψηλού μορφωτικού επιπέδου (διανοούμενους, επιστήμονες), εμφανίζει τάση προς τον μακροπερίοδο λόγο και προσωπικό ύφος, συχνά έντονο (χιούμορ, ειρωνεία, καυστικότητα, άσκηση κριτικής). Η δηλωτική λειτουργία της γλώσσας υπερέχει σχετικά στις περισσότερες επιφυλλίδες, αλλά συνυπάρχει και με τη φόρτιση της συνυποδηλωτικής λειτουργίας, αφού ήδη κάναμε λόγο για προσωπικό ύφος. Το σοβαρό ύφος του συγγραφέα δεσπόζει και χρησιμοποιούνται σύνθετες και λόγιες λέξεις και ειδικοί όροι, ανάλογα με το θέμα.

ΔΕΙΤΕ ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ>

Διασκευασμένο απόσπασμα από επιφυλλίδα του Χρήστου Γιανναρά, Κυριακή, Καθημερινή, 20 Φεβρουαρίου 2005

 

 

 Σοβαρή σχετικά πρόσφατη έρευνα βεβαιώνει ότι ο μισός πληθυσμός της Ελλάδας σήμερα (το 43,8% – ένας στους δύο Έλληνες) δε διαβάζει ούτε ένα βιβλίο τον χρόνο και σχεδόν το ίδιο ποσοστό (το 39% του πληθυσμού) δε διαβάζει ποτέ ούτε εφημερίδα. Όμως οι Έλληνες, κατά μέσον όρο, βλέπουμε τηλεόραση κάθε μέρα επί τρεισήμισι ώρες (204-209 λεπτά).

Είναι περισσότερο από φανερό ότι, με τέτοια δεδομένα, η ελληνική κοινωνία δεν έχει τις δυνατότητες να αντιληφθεί και να αντιμετωπίσει κρίσιμα προβλήματα που την απειλούν. Ίσως, σε άλλες εποχές, η έλλειψη μόρφωσης να μην καταργούσε την κριτική σκέψη, τον έλεγχο της πληροφόρησης, όσο λειτουργούσε η προφορική ανταλλαγή συμπερασμάτων της πείρας. Σήμερα, η μικρή οθόνη ποδηγετεί το κοπάδι με τον επιστημονικό ολοκληρωτισμό των «επικοινωνιακών» μεθοδεύσεων. Υποχρεώνεται ο λαός (χωρίς να το αντιλαμβάνεται) σε πειθήνια υποταγή, σε εθελόδουλες συμπεριφορές.

Ασήμαντη μειοψηφία οι επαρκείς πολίτες, συντριπτική πλειονότητα οι άσκεπτοι, άκριτοι, άβουλοι τηλεθεατές. Με θρασύτατη αυτοπεποίθηση οι τηλεθεατές, τα ξέρουν όλα, για όλα αποφαίνονται – η εικόνα κάνει πανίσχυρη την ψευδαίσθηση της «πληροφόρησης». Ο εγωτικός πρωτογονισμός (ένστικτο αυτοσυντήρησης) δεν επιτρέπει κριτική αμφιβολία, ούτε την αυτεπίγνωση της μαριονέτας που την κινούν με νήματα οι ατσίδες της εμπορικής διαφήμισης. Τηλεθέαση σημαίνει ανήκεστο εθισμό στην κοινοτοπία, στην κενολογία της ασημαντότητας, στη μικρόνοια και ψυχοπαθολογία των τηλεοπτικών «παραθύρων» και «πάνελ».

Βολεύει τους πολιτικούς ο λειτουργικός αναλφαβητισμός, η αποχαυνωτική τηλεθέαση, η ευτελισμένη εκπαίδευση, τα διαλυμένα Πανεπιστήμια. Βολεύει, γιατί μπορούν να κατακτούν την εξουσία όχι με τους απαιτητικούς όρους της πολιτικής, αλλά με τους όρους της αγοράς: Κερδίζει τις εκλογές όποιος έχει τα περισσότερα χρήματα, δηλαδή τους αποτελεσματικότερους διαφημιστές, τα εντυπωσιακότερα μέσα πλύσης εγκεφάλου της αποχαυνωμένης μάζας.

ΚΑΙ ΤΟ ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΗΜΑ ΚΑΙ Η ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΑ ΑΝΗΚΟΥΝ ΣΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΛΟΓΟ, ΟΠΩΣ ΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΘΡΟ.

Προσέξατε:

• Το προσωπικό ύφος, με έντονη συναισθηματική φόρτιση, ειρωνεία κ.ά.;
• Τη συνύπαρξη δηλωτικής και συνυποδηλωτικής λειτουργίας της γλώσσας;
• Τη σοβαρότητα του θέματος (πολιτιστικό-κοινωνικό);

 

ΜΙΑ ΣΥΝΟΨΗTΡΙΩΝ ΚΕΙΜΕΝΙΚΩΝ ΕΙΔΩΝ

 

1. ΑΡΘΡΟ

Α. ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΚΟ Β. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ

 

Α. ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΚΟ (δημοσιογραφικός λόγος)

 

Κείμενο μικρής-μέσης έκτασης

Συνήθως έντιτλο και/ή ενυπόγραφο

 

Πού; Σε Μ.Μ.Ε., στο γραπτό και ηλεκτρονικό Τύπο

Ποιος; Επαγγελματίας δημοσιογράφος ή οποιοσδήποτε αρθρογραφεί

Θέματα; Κοινωνικά, αθλητικά, οικονομικά, πολιτικά αλλά και πολιτιστικά κ.ά.

Στόχοι; Πληροφόρηση, ενημέρωση στην τρέχουσα επικαιρότητα, διαμόρφωση γνώμης. Ενημερωτικός χαρακτήρας.

Περιεχόμενο; Επικλήσεις κυρίως στη λογική αλλά όχι σπάνια και στο συναίσθημα ή και την αυθεντία

Γλώσσα; Συνήθως λογική, δηλωτική, επικοινωνιακή, τυπική, γ’ ρηματικό πρόσωπο, κυρίως βραχυπερίοδος λόγος, δε λείπουν και ειδικοί όροι αλλά και στοιχεία προσωπικού ύφους (σχόλια, σημεία στίξης, ειρωνεία, χιούμορ, συναισθηματική εμπλοκή αναγνώστη), προφορικότητα

Δομή; Λογική και συγκροτημένη, σχεδόν τυπική (είδηση, ανάλυσή της, σχόλια-συμπέρασμα). Σαφής παραγαφοποίηση.

 

Β. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ (επιστημονικός λόγος)

 

Πού; Γενικά, στο γραπτό Τύπο αλλά κυρίως σε ειδικά περιοδικά, σε ένθετα εφημερίδων, σε τόμους συνεδρίων κ.ά.

Ποιος; Ειδικοί επιστήμονες

Θέματα; Ποικίλα, σοβαρά, επιστημονικά

Στόχοι; Ενημέρωση, επιμόρφωση, προβληματισμός

Περιεχόμενο; Επικλήσεις στη λογική και στην αυθεντία

Γλώσσα; Αυστηρή, τυπική, γ’ ρηματικό πρόσωπο, κυρίως μακροπερίοδος λόγος, διαδοχική υπόταξη, σύνθετες και λόγιες λέξεις, αφηρημένη έκφραση

Δομή; Αυστηρή, λογική, συχνά τριμερής (εισαγωγή, ανάλυση, συμπεράσματα)

 

2. ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΑ (δημοσιογραφικός λόγος)

Μεταξύ δημοσιογραφικού άρθρου και δοκιμίου στοχασμού

Μη ειδησεογραφικός χαρακτήρας- Διαχρονικός χαρακτήρας

 

Πού; Σε εφημερίδες

Ποιος; Διανοούμενοι, πνευματικοί άνθρωποι, καλλιτέχνες, επιστήμονες, υψηλού επιπέδου δημοσιογράφοι

Αφόρμηση; Μια είδηση αλλά όχι πολύ πρόσφατη ως ερέθισμα για ανάλυση και εμβάθυνση θέματος ευρέως ενδιαφέροντος

Θέματα; Φιλολογικά, καλλιτεχνικά, πολιτιστικά γενικά

Στόχοι; Επιμόρφωση, καλλιέργεια, προβληματισμός

Περιεχόμενο; Επικλήσεις στη λογική αλλά και σπανιότερα στο συναίσθημα

Γλώσσα; Κυρίως αναφορική, δηλωτική, δε λείπουν οι λόγιες λέξεις και εκφράσεις, αλλά εμπλουτισμένη και με λογοτεχνικά στοιχεία (προσωπικό ύφος)

Δομή; Συχνά λογική, δε σπανίζουν όμως  οι αφορμήσεις από βιώματα, εμπειρίες, ερεθίσματα κ.ά. (συνειρμική)