ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ

 

1. Ο ελληνιστικός κόσμος

1.1 Η διάσπαση του κράτους του Μεγάλου Αλεξάνδρου

 

Γενικά χαρακτηριστικά.

 Πρόβλημα διαδοχής> δεν υπήρχε νόμιμος και ικανός διάδοχος.

 Προσωρινή λύση: Φίλιππος Αρριδαίος (Φίλιππος Γ΄), ετεροθαλής αδελφός του

Μεγάλου Αλεξάνδρου, και γιος από τη Ρωξάνη (Αλέξανδρος Δ΄) → και οι δύο

ανίκανοι να ασκήσουν και να διατηρήσουν την εξουσία.

 Συνέπεια: διασπαστικές τάσεις στην αυτοκρατορία (εξεγέρσεις, απελευθερωτικοί

πόλεμοι, συγκρούσεις).

 

Εξεγέρσεις και απελευθερωτικοί αγώνες.

 

Α) Αθηναίοι και Αιτωλοί: Εξέγερση εναντίον των Μακεδόνων, με την είδηση του θανάτου

του Μ. Αλεξάνδρου, αντιμακεδονικό μέτωπο, υποκινούμενο από τον Υπερείδη και τον

Δημοσθένη, ήττα και διάλυση μετά από συγκρούσεις σε Λαμία (Λαμιακός πόλεμος 322 π.Χ.)

και Θεσσαλία.

Συνέπειες:

- Αθήνα: αντικατάσταση δημοκρατικού πολιτεύματος από ολιγαρχικό, χρηματική

αποζημίωση, μακεδονική φρουρά στη Μουνιχία ∙

- δολοφονία Υπερείδη και αυτοκτονία Δημοσθένη ∙

- μακεδονικές φρουρές σε πόλεις της Πελοποννήσου ∙

- οι Αιτωλοί δεν τιμωρήθηκαν, διότι οι Μακεδόνες στρατηγοί έστρεψαν το

ενδιαφέρον τους στις διαμάχες των διαδόχων στην Ασία.

Β) Ανατολικές επαρχίες της αυτοκρατορίας: Εξεγέρσεις γηγενών πληθυσμών και Ελλήνων

της Βακτριανής, χωρίς αποτέλεσμα: ο Πείθων, διοικητής της Μηδίας, τις κατέστειλε και

αυτοανακηρύχθηκε διοικητής των Άνω σατραπειών της αυτοκρατορίας.

 

Οι συγκρούσεις των διαδόχων.

 

Ανοιχτό το ζήτημα της διαδοχής του Μ. Αλεξάνδρου: α) οι φιλοδοξίες των στρατηγών και β)η απουσία ισχυρής κεντρικής εξουσίας προκάλεσαν πολυετείς συγκρούσεις.

Α΄ φάση → 20 χρόνια (321‐301 π.Χ.) συγκρούσεων μέχρι τον διαμελισμό της αυτοκρατορίας σε επιμέρους βασίλεια.

Τα γεγονότα:

 δολοφονίες των νομίμων διαδόχων και των επικρατέστερων στρατηγών ∙

 πρώτη κατανομή της εξουσίας στο Τριπαράδεισο της Συρίας (321 π.Χ.): αναγόρευση

του Αντίπατρου (ως γηραιότερου) σε επιμελητή αυτοκράτορα ∙ κατανομή της

διοίκησης των υπόλοιπων περιοχών της αυτοκρατορίας στους στρατηγούς ∙

 ανάδειξη του Αντίγονου ως ισχυρότερου από τους στρατηγούς, αυτοανακήρυξή του

ως αυτοκράτορα και παραχώρηση του τίτλου και στον γιο του, Δημήτριο τον

Πολιορκητή ∙

 συνασπισμός των υπόλοιπων στρατηγών εναντίον του Αντιγόνου, μάχη στην Ιψό

της Φρυγίας (301 π.Χ.) , ήττα και θάνατος του Αντιγόνου, φυγή και σωτηρία του

γιου του Δημητρίου του Πολιορκητή ∙

 

 διαμελισμός της αυτοκρατορίας μεταξύ των νικητών στρατηγών του Αντιγόνου ∙

συγκρότηση 4 βασιλείων: της Αιγύπτου (Πτολεμαίος), της Συρίας (Σέλευκος), της

Μακεδονίας (Κάσσανδρος) και της Θράκης (Λυσίμαχος) – οι νικητές στρατηγοί

αναγορεύτηκαν βασιλείς.

Β΄ φάση → Συγκρούσεις μεταξύ των ηγεμόνων των βασιλείων, μέχρι τη σταθεροποίηση της

εξουσίας τους.

Τα γεγονότα:

 κύριοι αντίπαλοι ο Λυσίμαχος της Θράκης (και της Μ. Ασίας) και ο Σέλευκος της

Συρίας ∙

 μάχη στο Κουροπέδιο της Λυδίας (281 π.Χ.), θάνατος του Λυσίμαχου, διαμελισμός

των εδαφών του μεταξύ της Μακεδονίας και της Συρίας ∙

 ίδρυση νέου βασιλείου στη Μ. Ασία με κέντρο την Πέργαμο ∙

 εδάφη της επικράτειας των Σελευκιδών μετατράπηκαν σε ανεξάρτητα κρατίδια με

γηγενείς ηγεμόνες: βασίλειο της Βιθυνίας, της Αρμενίας, του Πόντου, της

Καππαδοκίας κ.ά.

 

1.2. Τα χαρακτηριστικά του ελληνιστικού κόσμου

 

α) Οικονομικά. Σημαντικές μεταβολές στον οικονομικό τομέα ως συνέπεια της κατάλυσης

της περσικής αυτοκρατορίας και της εξάπλωσης του Ελληνισμού:

 ενιαίο οικονομικό σύστημα σε όλο τον ελληνιστικό κόσμο (Έλληνες και αλλοεθνείς)

→ κοινό νομισματικό σύστημα, κοινή δημοσιονομική πολιτική, κοινός τρόπος

συναλλαγών ∙

 κατοχή όλης της γης και του μεγαλύτερου μέρους της γεωργικής παραγωγής από

τους βασιλείς ∙

 νέοι ορίζοντες στο εμπόριο λόγω πλούσιας παραγωγής προϊόντων και πυκνών

ανταλλαγών αγαθών μεταξύ των ελληνιστικών βασιλείων ∙

 χρήση των ελληνικών νομισμάτων και απόσυρση των περσικών ∙

 δημιουργία τραπεζών και χρήση επιταγών.

 

β) Κοινωνικά.

 Διαμόρφωση τριών (3) κοινωνικών τάξεων:

1. Έλληνες και ελληνίζοντες γηγενείς (λιγοστοί) → προνομιούχος τάξη, αστικού

χαρακτήρα, αποτελούμενη από εμπόρους, τραπεζίτες, βασιλικούς υπαλλήλους και

γενικά όσους ασκούσαν εξουσία.

2. Οι γηγενείς (οι περισσότεροι) → εργάτες και μικροκαλλιεργητές ∙ συσσωρεύτηκαν

στα αστικά κέντρα προς αναζήτηση καλύτερης τύχης.

3. Οι δούλοι (πολυπληθείς) // μεγάλη ανάπτυξη της δουλείας → δούλοι

χρησιμοποιούνταν όπου δεν επαρκούσε η εργασία των ελεύθερων ∙ κάλυπταν τις

ανάγκες της πολυτελούς διαβίωσης των ανώτερων στρωμάτων ∙ η εργασία τους

συμπλήρωνε το παραδοσιακό δουλοπαροικιακό σύστημα της Ανατολής.

 

 

 

 

 

 

γ) Πολιτικά. Παρατηρούνται δύο βασικά γνωρίσματα, με επιμέρους χαρακτηριστικά το

καθένα:

α) Το πολίτευμα είναι απόλυτη μοναρχία:

 όλες οι εξουσίες στο πρόσωπο του ηγεμόνα

 διακυβέρνηση από τον ηγεμόνα + επιτελείο από Έλληνες και λίγους

εξελληνισμένους γηγενείς (τα ανώτερα στρώματα)

 λατρεία προς τον ηγεμόνα από τους υπηκόους

 απλός πολίτης χωρίς κανένα θεσμικό ρόλο, στροφή προς την ικανοποίηση ατομικών

συμφερόντων.

β) Μετατόπιση του κέντρου βάρους από τη μητροπολιτική Ελλάδα στις μεγάλες πόλεις της Ανατολής (Αλεξάνδρεια, Αντιόχεια, Πέργαμος κ.λπ.).

 Οι μεγάλες πόλεις της Ανατολής αποτέλεσαν τα διοικητικά, οικονομικά και

πολιτιστικά κέντρα του ελληνιστικού κόσμου.

 Η μητροπολιτική Ελλάδα κυβερνήθηκε όπως η Μακεδονία.

 Κάποιες πόλεις – κράτη (π.χ. Αθήνα, Σπάρτη, Ρόδος κ.ά.) διατήρησαν την αυτονομία

τους, ωστόσο υπάκουαν σε πολλές περιπτώσεις στις επιθυμίες των βασιλέων.

 Ορισμένες περιοχές (π.χ. Αιτωλία, Αχαΐα κ.ά.) οργανώθηκαν σε ομοσπονδίες, για να

διατηρήσουν την αυτονομία τους.

 

Τα βασίλεια της Ανατολής. Γενικά.

 Το πολίτευμα της ελληνιστικής περιόδου ήταν η βασιλεία προσωπικού χαρακτήρα.

(π.χ. Αλέξανδρος → Φαραώ στην Αίγυπτο και αυτοκράτορας στην Περσία, στον

θρόνο των Αχαιμενιδών).

 βασιλιάς → 1) απόλυτη εξουσία σε υπηκόους διαφορετικών εθνοτήτων

2) απόδοση θεϊκών τιμών.

 

α. Το βασίλειο της Αιγύπτου.

 

Ιδρυτής: Πτολεμαίος, στρατηγός του Μ. Αλεξάνδρου.

Έκταση: Αίγυπτος, Κυρηναϊκή (δηλ. Λιβύη), Κύπρος και νότια περιοχή της Συρίας (κατά

διαστήματα).

Κάτοικοι: Αιγύπτιοι και ορισμένες εθνικές μειονότητες (Εβραίοι, Πέρσες, Έλληνες, Σύροι).

Διάρκεια: Τρείς (3) περίπου αιώνες, μέχρι την υποταγή στους Ρωμαίους (31 π.Χ.), λόγω του

καλά οργανωμένου στρατού και στόλου.

Πολιτική: Ανοχή των Πτολεμαίων στις παραδόσεις και τις θρησκευτικές πεποιθήσεις των

κατοίκων της Αιγύπτου.

Ισχύς: Οικονομική ανάπτυξη λόγω του καλά οργανωμένου εμπορίου που υποστηρίχτηκε με

κάθε μέσο και τρόπο ∙ φορολόγηση του εμπορίου και όχι των γηγενών καλλιεργητών της

γης ∙ ανάδειξη της Αλεξάνδρειας στο μεγαλύτερο λιμάνι της Μεσογείου ∙ πνευματική

ανάπτυξη ως συνέπεια της οικονομικής.

Διοίκηση: Διατήρηση του παλιού διοικητικού συστήματος, συνέχιση της εξουσίας των

Φαραώ ∙ συγκεντρωτική διακυβέρνηση με τον βασιλιά επικεφαλής και ένα επιτελείο, που

αποτελούνταν από Έλληνες στις ηγετικές θέσεις και γηγενείς στις υπόλοιπες.

Πορεία: 3ος αι. → ακμή.

2ος και 1ος αι. → εξεγέρσεις χωρικών στο εσωτερικό και συγκρούσεις στο εξωτερικό

(π.χ. με τους Σελευκίδες για τη Νότια Συρία) οδήγησαν σε αποδυνάμωση.

31 π. Χ. → υποταγή στους Ρωμαίους.

β. Το βασίλειο της Συρίας.

 

Ιδρυτής: Σέλευκος, στρατηγός του Μ. Αλεξάνδρου, νικητής στην Ιψό (301 π. Χ.).

Ταυτότητα: Η συνέχεια της Αυτοκρατορίας του Μ. Αλεξάνδρου, μεγάλο μέρος της Ασίας,

πολλές εθνότητες, αλλά εδαφικές αυξομειώσεις ανάλογα με την ισχύ της κεντρικής

εξουσίας.

Έκταση – Σύνορα: Κράτος ιδιαίτερα εκτεταμένο (Ινδός – Μεσόγειος, Καύκασος και Κασπία

Θάλασσα – Περσικός Κόλπος και Αραβία), με εδαφικό πυρήνα τη Συρία.

Εσωτερική κατάσταση: Κράτος χωρίς συνοχή, οι ανατολικές περιοχές και η Μ. Ασία γρήγορα αποσχίστηκαν ∙ οι Σελευκίδες βασιλείς συγκρότησαν ισχυρό στρατό και ίδρυσαν πόλεις με πολυεθνικές κοινότητες ως αντισταθμιστικά μέτρα.

Πρωτεύουσα: Στην αρχή η Σελεύκεια στον Τίγρη και αργότερα η Αντιόχεια στον Ορόντη,

κοντά στη Μεσόγειο ∙ η Αντιόχεια έγινε μεγάλο οικονομικό και πνευματικό κέντρο.

Ισχύς: Το πλουσιότερο ελληνιστικό βασίλειο κατά τον 3ο αι. π.Χ. λόγω της γεωργίας και του

χερσαίου εμπορίου (δρόμοι των καραβανιών από την Ανατολή προς τη Μεσόγειο).

Διοίκηση: Διατηρήθηκαν οι σατραπείες με Έλληνες διοικητές και γηγενείς αξιωματούχους.

Πορεία: Αποσχιστικές τάσεις των απομακρυσμένων περιοχών + συγκρούσεις με

Πτολεμαίους και Ρωμαίους → παρακμή από τις αρχές του 2ου αι. π.Χ. .

 

Τα βασίλεια του Ελλαδικού χώρου. Χαρακτηριστικά.

 η βασιλεία βασίζεται στη φυλετική οργάνωση του κράτους ∙

 το βασιλιά εκλέγει ο στρατός ∙

 υπάρχει συμβούλιο ευγενών ∙

 το πολίτευμα έχει εθνικό χαρακτήρα, γι’ αυτό και διατηρείται το τυπικό της

αναγόρευσης του βασιλιά από τον στρατό, ακόμα κι όταν το αξίωμα έχει γίνει

κληρονομικό ∙

 βασιλεία έχουν καθ’ όλη την αρχαιότητα όσα ελληνικά φύλα δεν εξελίχτηκαν

πολιτικά και δεν οργανώθηκαν σε πόλεις – κράτη ∙

 τα σημαντικότερα από αυτά : η Μακεδονία και η Ήπειρος.

 

α. Το βασίλειο της Μακεδονίας.

 

Χαρακτηριστικά:

 Έκταση: Μακεδονία, Θεσσαλία και περιοχές της νότιας Ελλάδας ∙

 Φυλετική οργάνωση και πολιτισμική ομοιογένεια λόγω κοινής καταγωγής των

κατοίκων του∙

 Βασιλιάς → κάτοχος της γης, των δασικών εκτάσεων και των ορυχείων ∙ παραχωρεί

μεγάλο μέρος της γης σε ευγενείς με το δικαίωμα να την πάρει πίσω (δωρεά

ανακλητή) ∙

 Οι εκτάσεις του βασιλιά και των ευγενών καλλιεργούνται από ελεύθερους

μισθωτούς ή δούλους ∙

 Υπάρχουν πολυάριθμοι μικροί και μεσαίοι καλλιεργητές ∙ αυτοί απαρτίζουν τον

μακεδονικό στρατό.

 

 

 

 

Τα γεγονότα:

 

1. Μετά το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου, κυβέρνησε ο Κάσσανδρος.

2. Από τους μεταγενέστερους βασιλείς σημαντικότερος ήταν ο Δημήτριος ο

Πολιορκητής (294‐287 π.Χ.), που εκδιώχθηκε από τον Πύρρο.

3. Πολλές καταστροφές προξένησε η επιδρομή των Γαλατών (280 π.Χ.) από τη

βορειοδυτική Ευρώπη.

4. Τους Γαλάτες εκδίωξε ο Αντίγονος Γονατάς (277 π.Χ.), που ίδρυσε νέα μακεδονική

δυναστεία.

5. Η δυναστεία των Αντιγονιδών κυβέρνησε τη Μακεδονία, μέχρι την κατάληψή της

από τους Ρωμαίους (168 π.Χ.).

6. Το κράτος εξασθένισε τον 2ο αι. λόγω των προσπαθειών των βασιλέων να

επιβληθούν στη νότια Ελλάδα.

 

β. Το βασίλειο της Ηπείρου.

 

Χαρακτηριστικά:

 Η Ήπειρος μέχρι τους Ελληνιστικούς χρόνους έμεινε στην αφάνεια.

 Κάτοικοι: δωρικά φύλα, που δεν είχαν εξελιχτεί πολιτιστικά όσο τα αντίστοιχα της

νότιας Ελλάδας ∙ κυρίως Μολοσσοί (από αυτούς καταγόταν η Ολυμπιάδα).

 Η Ήπειρος ήταν υποτελής στους Μακεδόνες την περίοδο της μεγάλης ακμής τους

(Φίλιππος ο Β΄ και Μ. Αλέξανδρος).

 Πολίτευμα: μετριοπαθής βασιλεία → η εξουσία του βασιλιά περιοριζόταν από τον

ανώτατο άρχοντα, αντιπρόσωπο του λαού ∙ βασιλιάς και λαός συγκεντρώνοντας μία

φορά το χρόνο στην Πασσαρώνα, για ανταλλαγή όρκων πίστης και νομοταγούς

διακυβέρνησης.

 

Τα γεγονότα την περίοδο της ακμής του κράτους της Ηπείρου:

 

1. Πύρρος → ηγέτης με πολλές ικανότητες, και μεγάλα σχέδια.

2. Το μεγαλύτερο σχέδιο → να δημιουργήσει ένα κράτος αντίστοιχο του

Μ.Αλεξάνδρου στη Δύση.

3. 280‐275 π.Χ. → εκστρατεία στην Ιταλία (Ρωμαίοι) και στη Σικελία (Καρχηδόνιοι) ∙

επιστροφή στην Ήπειρο με το στρατό εξαντλημένο και με μεγάλες απώλειες.

4. Το δεύτερο σχέδιο → υποταγή της Μακεδονίας και της νότιας Ελλάδας.

5. Το τέλος → αποτυχία της εκστρατείας στην Πελοπόννησο, άδοξος θάνατος σε

οδομαχίες στο Άργος (272 π.Χ.).

 

Οι πόλεις – κράτη. Ο θεσμός της πόλης – κράτους παρακμάζει οριστικά κατά την

ελληνιστική περίοδο λόγω της απόλυτης μοναρχίας και των ανταγωνισμών μεταξύ των

ηγεμόνων.

Η τύχη των πόλεων – κρατών:

1. Οι περισσότερες απορροφήθηκαν από τα ελληνιστικά κράτη ∙

2. άλλες επεβίωσαν μέσω της συνένωσής τους σε συμπολιτείες ∙

3. ορισμένες κατόρθωσαν να διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους λόγω εύνοιας των

μοναρχών (π.χ. Αθήνα, Σπάρτη, Ρόδος, Δήλος).

 

 

 

 

 

α. Η Αθήνα. Η τύχη της εξαρτήθηκε από την πολιτική των βασιλέων της Μακεδονίας.

 

Τα γεγονότα:

 Ο Δημήτριος Φαληρέας διορίστηκε από τον Κάσσανδρο και κυβέρνησε ως τύραννος

(317‐307 π.Χ.)

 Ο Δημήτριος ο Πολιορκητής εκδίωξε τον Φαληρέα.

 Οι Αθηναίοι οργάνωσαν απελευθερωτικό αγώνα εναντίον των Μακεδόνων (267‐

261), με ηγέτη το φιλόσοφο Χρεμωνίδη ∙ παρόμοιες κινήσεις έκαναν και άλλες

πόλεις.

 Ο βασιλιάς της Μακεδονίας Αντίγονος Γονατάς κατέπνιξε τις εξεγέρσεις και

κατέλαβε την Αθήνα.

 Μέχρι τη ρωμαϊκή κατάκτηση (86 π.Χ.,) η Αθήνα υποβαθμίζεται πολιτικά, αλλά

διατηρεί τον ηγετικό πολιτιστικό της ρόλο.

 

 

β. Η Σπάρτη.

 

Κατάσταση παρακμής τον 3ο αι. π.Χ. :

 Κοινωνικό και πολιτικό αδιέξοδο ∙ αιτίες: i) ο τρόπος διακυβέρνησης και ii) η

εξωτερική πολιτική απομόνωσης.

 Ελάττωση πληθυσμού: 700 ελεύθεροι πολίτες, 100 με γεωργικό κλήρο.

 Ανάγκη διαγραφής των χρεών και αναδασμού της γης.

Απόπειρες εξομάλυνσης της κρίσης από τους βασιλείς Άγι και Κλεομένη και συνέχιση του

έργου τους από το Νάβι.

1) Άγις ο Δ΄ (244 π.Χ.) → α) πρότεινε να ενταχθούν οι περίοικοι στην τάξη των Σπαρτιατών

πολιτών ∙

β) το σχέδιό του συνάντησε αντίδραση και ο ίδιος δολοφονήθηκε.

2) Κλεομένης ο Γ΄ (235 π.Χ.) → α) κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές με αργό αλλά σταθερό

ρυθμό ∙

β) αντίκτυπος και σε άλλες πόλεις της Πελοποννήσου με

παρόμοια κοινωνικά προβλήματα – εξεγέρσεις ∙

γ) αντίδραση: ο Άρατος (στρατηγός της Αχαϊκής συμπολιτείας) ζήτησε τη βοήθεια των Μακεδόνων ∙

δ) ήττα του Κλεομένη από τους Μακεδόνες στη Σελλασία (222 π.Χ.) ∙

ε) μακεδονική φρουρά στη Σπάρτη ∙

στ) ο Κλεομένης καταφεύγει στην αυλή των Πτολεμαίων.

3) Νάβις → α) Κατέλαβε την εξουσία μετά από περίοδο αστάθειας και εξεγέρσεων ∙

β) συνέχισε τις μεταρρυθμίσεις του Κλεομένη, επιβάλλοντας προσωπική

εξουσία (206 π.Χ.) ∙

γ) οι άλλες πόλεις αντέδρασαν ∙

δ) δολοφονήθηκε το 192 π.Χ. ∙

ε) η Σπάρτη έπαψε να είναι αυτόνομη πόλη ∙ έγινε μέλος της Αχαϊκής

συμπολιτείας μέχρι τη ρωμαϊκή κατάκτηση.

 

 

 

 

γ. Η Ρόδος. Μεγάλη ανάπτυξη κατά τους ελληνιστικούς χρόνους ∙ την υπολόγιζαν όχι μόνο

τα ελληνιστικά βασίλεια αλλά και η Ρώμη. Αίτια:

1) οι οικονομικές συγκυρίες μετά το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου ∙

2) η γεωγραφική της θέση και το ναυτικό (μεγάλο εμπορικό λιμάνι) ∙

3) τα ισχυρά τείχη ∙

4) η εξωτερική πολιτική.

Πολίτευμα: τυπικά δημοκρατικό, στην ουσία διακυβέρνηση από τους εμπόρους και τους

τραπεζίτες ∙ οι πλούσιοι συντηρούσαν τους φτωχούς σε περιόδους κρίσης προς αποφυγή

εξεγέρσεων.

Τα γεγονότα:

1) Απόκρουση της Πολιορκίας του Δημητρίου του Πολιορκητή (305‐4 π.Χ.) ∙

2) συμμαχία με τη Ρώμη κατά του Αντιόχου του Γ΄ της Συρίας και προσάρτηση της

Λυκίας και μέρους της Καρίας ∙

3) συμμαχία με τη Μακεδονία, αντίπαλο της Ρώμης, και απώλεια της Λυκίας και της

Καρίας ∙ ανακήρυξη της Δήλου σε ελεύθερο λιμάνι (167 π.Χ.) ∙

4) οικονομικός μαρασμός, παρακμή και υποδούλωση στους Ρωμαίους (43 π.Χ.).

 

δ. Η Δήλος. Εξέλιξη σε οικονομικό κέντρο. Αίτια: α) ο ιερός χαρακτήρα και β) η προνομιακή γεωγραφική θέση.

Τα γεγονότα:

1) Μετά τους Αθηναίους η Δήλος πέρασε στην επιρροή των Μακεδόνων βασιλέων (4ος

αι.) → περίοδος μέγιστης οικονομικής ανάπτυξης (τράπεζες, κέντρο

διαμετακομιστικού εμπορίου της Ανατολικής Μεσογείου) ∙

2) οι Ρωμαίοι την ανακήρυξαν ελεύθερο λιμάνι (167 π.Χ.) και παραχώρησαν την

εποπτεία στους Αθηναίους ∙

3) περίοδος οικονομικής ανάπτυξης κατά το δεύτερο ήμισυ του 2ου αι π.Χ., με

καινούργιους κατοίκους, ξένους στην πλειοψηφία τους, και ουσιαστικά υπό την

εποπτεία της Ρώμης.

 

Οι συμπολιτείες. Συμπολιτείες ήταν τα ομοσπονδιακά κράτη που συγκροτήθηκαν από

πολλές πόλεις, ιδίως απομονωμένων περιοχών. Αίτια: α) η αποδυνάμωση του θεσμού της

πόλης‐ κράτους και β) η επιδίωξη των Μακεδόνων βασιλέων να επεκταθούν προς το νότο.

Δύο ήταν οι βασικότερες συμπολιτείες: α) η αιτωλική και β) η αχαϊκή.

 

α. Η αιτωλική συμπολιτεία:

1) Αίτιο δημιουργίας της: η αντιμετώπιση των εχθρικών επιδρομών.

2) Η εξέλιξη:

4ος αι. → Κοινό των Αιτωλών, χαλαρός πολιτικός σύνδεσμος.

3ος αι, αρχές → Μετατροπή του συνδέσμου σε συμπολιτεία, μετά την απόκρουση

των Γαλατών (278 π.Χ.) και την προστασία του μαντείου των Δελφών.

3ος αι. → απόγειο της ισχύος / της επιρροής της: όλες οι πόλεις της κεντρικής

Ελλάδας (από το Μαλλιακό ως τον Κορινθιακό κόλπο).

3) Εσωτερική διοίκηση / οργάνωση: δημοκρατικό σύστημα, όλοι οι πολίτες μέλη της

συνέλευσης + δικαίωμα εκλογής αρχόντων, απόφασης πολέμου, ψήφισης νόμων

κ.λπ., κοινό νόμισμα, τα ίδια μέτρα και σταθμά.

 

 

 

 

 

 

β. Η αχαϊκή συμπολιτεία:

1. Η εξέλιξη:

3ος αι, αρχές → ένωση μερικών πόλεων της Αχαΐας ∙

3ος – 2ος αι., μέσα → ομοσπονδιακή ένωση όλων σχεδόν των πόλεων της

Πελοποννήσου.

2. Εσωτερική διοίκηση / οργάνωση: δημοκρατικά και ολιγαρχικά στοιχεία:

 κάθε πόλη τη δική της κυβέρνηση

 τη συμπολιτεία διοικούν 3 σώματα : α) η συνέλευση των πολιτών άνω των

30 ετών, β) οι άρχοντες (13 συνολικά) με αυξημένες εξουσίες και γ) η βουλή

ή σύγκλητος (120 μέλη) για τις εξωτερικές υποθέσεις.

3. Μέγιστη ισχύς: καθοριστικός ο ρόλος της συμπολιτείας ,όταν επικεφαλής της ήταν ο

Άρατος και ο Φιλοποίμην.

Άρατος από τη Σικυώνα (272‐213 π.Χ.)

 πολλές φορές στρατηγός ∙

 αντίπαλος των Μακεδόνων → απελευθέρωση της Κορίνθου, προσάρτησή της στη

συμπολιτεία ∙

 αργότερα σύμμαχος των μακεδόνων εναντίον του Κλεομένη της Σπάρτης ∙

 ήττα του Κλεομένη, αλλά και δολοφονία του ίδιου του Άρατου.

Φιλοποίμην από τη Μεγαλόπολη (253‐183 π.Χ.)

 διάκριση αρχικά ως ίππαρχος και αργότερα ως οργανωτής του στρατού ∙

 χαρισματικό και ικανός ηγέτης, αλλά δεν μπόρεσε να ανασύρει τις ελληνικές πόλεις

από την παρακμή ∙

 η επεκτατική διάθεση και το «διαίρει και βασίλευε» της Ρώμης δεν του άφησαν

περιθώρια για δράση ∙

 λίγες δεκαετίες μετά το θάνατό του η Αχαϊκή συμπολιτεία υπέκυψε στα ρωμαϊκά

στρατεύματα (146 π.Χ.).

 

2. Ο ελληνιστικός πολιτισμός

 

2.1. Τα ελληνιστικά πνευματικά κέντρα

Γενικά. Οι σπουδαιότερες μεγαλουπόλεις και πνευματικά κέντρα της Ανατολής:

Αλεξάνδρεια – Αντιόχεια – Πέργαμος. Χαρακτηριστικά:

 ιδρύθηκαν από τον Αλέξανδρο και τους διαδόχους του ∙

 απέκτησαν γρήγορα το χαρακτήρα μεγάλων αστικών κέντρων, με οικονομική και

πολιτιστική ισχύ ∙

 χτίστηκαν με οργανωμένο πολεοδομικό σύστημα και περιβάλλονταν με τείχη ∙

 διέθεταν ανάκτορα, αγορές, γυμνάσια, θέατρα, στάδια, βιβλιοθήκες κ.λπ. και

πολλούς ιερούς χώρους (μεγάλους ναούς, βωμούς κ.ά.) ∙

 οι δημόσιοι χώροι και τα ιδιωτικά μέγαρα διέθεταν καλλιτεχνήματα και μνημεία

τέχνης.

 

 

 

 

 

 

Η Αλεξάνδρεια.

 Ίδρυση από τον Αλέξανδρο το 331 π.Χ. .

 Εξέλιξη σε μεγάλο οικονομικό και πνευματικό κέντρο.

 Κάτοικοι: Έλληνες, Αιγύπτιοι και Εβραίοι.

 Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό: Το μεγάλο φυσικό λιμάνι με το νησάκι Φάρος στην

είσοδό του ∙ πάνω του κατασκευάστηκε ένας πύργος – φάρος που διευκόλυνε την

είσοδο των πλοίων στο λιμάνι.

 Τα κυριότερα οικοδομήματα – ιδρύματα: α) το Μουσείο (= οικοδόμημα

αφιερωμένο στις Μούσες, τόπος συνάντησης πνευματικών ανθρώπων ∙ βοτανικός

και ζωολογικός κήπος, χώροι αστρονομικών μελετών) και β) η Βιβλιοθήκη (= η

μεγαλύτερη της αρχαιότητας με 500.000 περίπου χειρόγραφα ∙ μαζική παραγωγή

χειρογράφων λόγω ευκολίας ανεύρεσης γραφικής ύλης (πάπυρος) ∙ γραμματικοί,

δηλ. οι πρώτοι φιλόλογοι που κατέγραψαν και σχολίασαν τα αρχαία κείμενα).

 

Η Αντιόχεια.

 Ίδρυση από το Σέλευκο το 300 π.Χ., στον Ορόντη ποταμό.

 Διαίρεση σε 4 συνοικισμούς (Τετράπολις), ο καθένας από τους οποίους

περιβαλλόταν από τείχος, ενώ υπήρχε και εξωτερικό ενιαίο τείχος.

 Εξωραϊσμός με λαμπρά οικοδομήματα και αγάλματα.

 Κάτοικοι: Μακεδόνες, Αθηναίοι, Κρήτες, Κύπριοι (στην αρχή) και ποικίλα ασιατικά

έθνη (αργότερα) → πολυπολιτισμικό κέντρο.

 

Η Πέργαμος.

 Πρωτεύουσα του κράτους των Ατταλιδών στη Μ. Ασία.

 Ιστορικά στοιχεία: Ανάπτυξη κατά την εποχή α) του Φιλέταιρου που ζήτησε τη

βοήθεια του Σέλευκου κατά την αποστασία του από το βασιλιά της Θράκης και β)

του Άτταλου και των διαδόχων του που ανεξαρτητοποιήθηκαν από τους Σελευκίδες.

 Οχυρωμένη ακρόπολη, διάρθρωση σε τρεις εξώστες.

 Γνωστά οικοδομήματα: α) η Βιβλιοθήκη (περίπου 200.000 χειρόγραφα, ανακάλυψη

της περγαμηνής που προερχόταν από δέρμα εμβρύου κατσίκας), β) το Μουσείο

(πνευματικό ίδρυμα που λειτουργούσε, όπως τα σύγχρονα μουσεία) και γ) ο βωμός

του Διός (= αρχιτεκτονικό έργο μεγάλων διαστάσεων σε ανάμνηση της απόκρουσης

των Γαλατών από τους κατοίκους της Περγάμου).

 

2.2. Η γλώσσα. Χρήση της Ελληνικής γλώσσας μεταξύ των Ελλήνων και των εξελληνισμένων γηγενών → οικουμενική διάσταση του ελληνιστικού πολιτισμού.

Ελληνιστική Κοινή / Κοινή: 1) διαμορφώθηκε στο χώρο της Ανατολής λόγω της ανάγκης

επικοινωνίας μεταξύ Ελλήνων και γηγενών ∙

2) προέκυψε από συγχώνευση των διαλέκτων (με βάση την αττική), με την επικράτηση των απλούστερων στοιχείων κάθε διαλέκτου ∙

3) πήρε τη μορφή ενιαίου γλωσσικού συστήματος για την προφορική και γραπτή επικοινωνία ∙

4) χρησιμοποιήθηκε από τους απλούς ανθρώπους αλλά και τους συγγραφείς ∙

5) αποτέλεσε το όργανο διάδοσης του χριστιανισμού (γλώσσα της Βίβλου).

 

2.3. Η θρησκεία. Συνέπειες στη θρησκεία από την εξάπλωση του Ελληνισμού:

α) ανάμειξη θρησκευτικών πεποιθήσεων,

β) επικράτηση λατρειών με μυστηριακό χαρακτήρα (π.χ. Ελευσίνια μυστήρια, Διονυσιακές

τελετές, μυστήρια της Ίσιδας, του Μίθρα και της Κυβέλης) και

γ) εμφάνιση νέων λατρειών (π.χ. του Σάραπη, θεού αντίστοιχου προς τον Πλούτωνα που

απλώθηκε στην Αίγυπτο, σε πόλεις της Ελλάδας και σε νησιά του Αιγαίου).

 

Περιγραφή και αιτιολόγηση του φαινομένου:

 Διαμόρφωση καινούργιων θρησκειών για κοινωνικούς και πολιτικούς λόγους.

 Υιοθέτηση τοπικών δοξασιών και λατρειών από τους βασιλείς για την εδραίωση της

κυριαρχίας τους.

 Στροφή των απλών πολιτών προς τη θρησκεία, λόγω αβεβαιότητας των συνθηκών

της ζωής → καλλιέργεια ελπίδων για μεταθανάτια ύπαρξη.

Το αποτέλεσμα: θρησκευτικός συγκρητισμός (= τεχνητή συνένωση δοξασιών και

διαμόρφωση νέας λατρείας).

 

2.4. Τα γράμματα.

 Μαζική παραγωγή βιβλίων για πρώτη φορά στην ιστορία ∙ αίτια: α) η διάδοση και

ευρεία χρήση γραφικής ύλης (πάπυρος και περγαμηνή) και β) η ίδρυση

βιβλιοθηκών – πνευματικών κέντρων (της Αλεξάνδρειας, της Περγάμου κ.ά.).

 Περιεχόμενο: μίμηση των έργων της κλασσικής περιόδου.

 Άλλες πνευματικές δραστηριότητες: α) συγκέντρωση των έργων των συγγραφέων

παλαιοτέρων εποχών και β) αντιγραφή και σχολιασμός των κλασικών συγγραφέων

στις βιβλιοθήκες από τους γραμματικούς.

 

Ποίηση. Τα βασικά γνωρίσματα της περιόδου:

 όχι σπουδαία έργα από άποψη πρωτοτυπίας και έμπνευσης ∙

 πολλοί ποιητές υμνούσαν τα πρόσωπα και τις πράξεις των βασιλέων και γενικά

κολάκευαν τους ισχυρούς επ’ αμοιβή (π.χ. Καλλίμαχος) ∙

 μίμηση ποιητικών ειδών παλαιοτέρων εποχών (π.χ. του ηρωικού έπους →

Απολλώνιος ο Ρόδιος, Αργοναυτικά) ∙

 καινούργια ποιητικά είδη: α) η βουκολική ποίηση (Θεόκριτος, Ειδύλλια) και β) οι

Μίμοι του Ηρώνδα ∙

 καλλιέργεια του επιγράμματος ∙

 εμφάνιση του θεατρικού είδους της νέας κωμωδίας που σατίριζε ανθρώπινους

χαρακτήρες, τα ελαττώματα καθημερινών ανθρώπων (Μένανδρος).

 

Ιστοριογραφία.

Πολύβιος ο Μεγαλοπολίτης → α) τέλη των ελληνιστικών χρόνων, εποχή της ρωμαϊκής

επέκτασης ∙

β) έγραψε την ιστορία της εποχής του ∙

γ) στο έργο του εξηγεί τους λόγους της επικράτησης των

Ρωμαίων.

 

 

 

Φιλοσοφία.

 Κέντρο η Αθήνα, παρά τον οικονομικό και πολιτικό μαρασμό.

 Λειτουργούσαν οι δύο παλαιές φιλοσοφικές σχολές: α) η Ακαδημία του Πλάτωνα

και β) το Λύκειο του Αριστοτέλη.

 Παράλληλα , ιδρύθηκαν δύο νέες φιλοσοφικές σχολές,  που έστρεψαν τη φιλοσοφική

σκέψη σε πρακτικά και ηθικά προβλήματα, δηλ. στη ζωή του καθημερινού

ανθρώπου: α) η σχολή του Ζήνωνα, με έδρα την Ποικίλη Στοά → στωική φιλοσοφία

και β) η σχολή του Επίκουρου, με έδρα τον Κήπο (= ειδυλλιακή περιοχή της Αθήνας)

→ ο Κήπος του Επίκουρου.

 

Ειδικότερα:

α) στωική φιλοσοφία → η ζωή έχει μικρή αξία ∙ ο άνθρωπος πρέπει να είναι αυτάρκης και

εγκρατής ∙ η ευτυχία δεν εξαρτάται από τα επίγεια.

β) επικούρεια φιλοσοφία → η γνώση της φύσης απαλλάσσει τον άνθρωπο από το φόβο ∙ η

πνευματική απόλαυση οδηγεί στην ευτυχία.

 

2.5. Οι επιστήμες. Ταξινόμηση των γνώσεων με σύστημα και πρόγραμμα, ως συνέχεια του έργου του Αριστοτέλη (4ος αι. π.Χ.) ∙ μεγάλη η συμβολή της εκστρατείας του Μ. Αλεξάνδρου («ένοπλη εξερεύνηση»).

 

Γεωγραφία.

 Ανακάλυψη νέων περιοχών και διεύρυνση των γεωγραφικών γνώσεων ∙ κυριότεροι

θαλασσοπόροι – εξερευνητές: α) Νέαρχος (στρατηγός του Μ. Αλεξάνδρου) →

παράπλους των ακτών του Ινδικού ωκεανού και β) Πυθέας ο Μασσαλιώτης → μέχρι

το βορειότερο άκρο της Αγγλίας.

 Κατασκευή παγκόσμιου χάρτη από τον Ερατοσθένη → σημαντικό επίτευγμα της

εποχής.

 

Αστρονομία.

 Διεύρυνση των γνώσεων που κληρονομήθηκαν από τους λαούς της Μεσοποταμίας.

 Διατύπωση δύο πολύ σημαντικών θεωριών (α) η σφαιρικότητα της γης και β) η

διπλή κίνηση γύρω από τον ήλιο και γύρω από τον άξονά της ) από τον Αρίσταρχο

το Σάμιο.

 

Μαθηματικά:

 τεράστια πρόοδος, βάση της εξέλιξης της αστρονομίας ∙

 κέντρο η Αλεξάνδρεια ∙

 κυριότερος εκπρόσωπος ο Ευκλείδης με τα «Στοιχεία» του.

 

Φυσικές επιστήμες.

 Αρχιμήδης ο Συρακούσιος → μεγάλο εύρος ενδιαφερόντων: το ειδικό βάρος, οι

μοχλοί, τα κάτοπτρα κ.λπ. .

 

 

 

 

 

Φυσιογνωστικές επιστήμες:

 κέντρο η Αλεξάνδρεια ∙

 βοτανικός και ζωολογικός κήπος για τη μελέτη των φυτών και των ζώων από τις

χώρες της Ανατολής ∙

 πρόοδος της βιολογίας με τις μελέτες του Ηρόφιλου (νευρικό σύστημα και

κυκλοφορία του αίματος) ∙

 εξέλιξη των ιατρικών γνώσεων που κληροδοτήθηκαν από τον Ιπποκράτη (5ος αι.

π.Χ.) ∙ συστηματοποίηση της ιατρικής επιστήμης από τον Γαληνό (2ος αι. μ.Χ.) .

 

2.6. Οι τέχνες

Γενικά Χαρακτηριστικά:

1. αντανάκλαση των κοινωνικών και πολιτιστικών συνθηκών των ελληνιστικών

χρόνων∙

2. συνέχεια της κλασσικής τέχνης από την άποψη της πρωτοτυπίας και της

Παραγωγικότητας, αλλά διαφορά ως προς τη μορφή και το περιεχόμενο ∙

3. διττός ο στόχος των καλλιτεχνημάτων: α) να προκαλέσουν θαυμασμό και

κατάπληξη και β) να εκφράσουν τα ανθρώπινα συναισθήματα ∙

4. εξακολουθούν να ακμάζουν τα καλλιτεχνικά κέντρα της κυρίως Ελλάδας ∙

5. νέα καλλιτεχνικά κέντρα στη Ρόδο και στην Πέργαμο (τοπικές καλλιτεχνικές

σχολές).

 

Η αρχιτεκτονική:

 είχε κοσμικό χαρακτήρα (περιορισμένη οικοδόμηση ναών) και υπηρετούσε το

μεγαλείο των ηγεμόνων ∙

 (γι’ αυτό) στράφηκε προς οικοδομήματα α) μεγάλων διαστάσεων και πληθωρικής

διακόσμησης και β) πρακτικού χαρακτήρα, σε σχέση με την ισχύ και τον πλούτο του

μονάρχη (π.χ. ανάκτορα, αγορές, γυμνάσια, στοές κ.ά.) ∙

 περιελάμβανε και την κατασκευή μεγάλων και πολυτελών κατοικιών.

 

Η πλαστική:

 απομάκρυνση από την εξιδανίκευση και την ηρεμία των κλασσικών χρόνων και

απόδοση του ψυχικού κόσμου, των συναισθημάτων των ανθρώπων εκείνης της

εποχής ∙

 (γι’ αυτό) γλυπτά με έντονες κινήσεις και εκφράσεις που απεικονίζουν το πάθος (π.

χ. το σύμπλεγμα του Λαοκόοντα, η Νίκη της Σαμοθράκης, το σύμπλεγμα της

Αφροδίτης και του Πάνα κ. ά.).

 

Η ζωγραφική:

 υψηλό καλλιτεχνικό επίπεδο ∙

 ακμή της τέχνης του ψηφιδωτού ∙ αριστουργηματικές ψηφιδωτές συνθέσεις σε

κατοικίες (έχουν διασωθεί στην Πέλλα, στη Δήλο, στη Ρόδο και αλλού).

 

 

 

 

 

 

Άλλες μορφές τέχνης:

 Τα πολύτιμα αντικείμενα και τα κοσμήματα → α) προτίμηση από τους ηγεμόνες

και την κοινωνία ∙

β) αργυρά και χρυσά αγγεία και χρυσά στεφάνια ∙

γ) μεγάλος αριθμός και υπέρμετρη δεξιοτεχνία κατασκευής τους ∙

υαλουργία → α) διάδοση της τέχνης και της τεχνικής της φυσητής παραγωγής

γιαλιού ∙

β) παραμερισμός των τεχνικών παραγωγής του προηγούμενου

θολού, χρωματιστού γυαλιού.

ΠΗΓΗ