ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΗΓΗΣ ΣΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑΣΜΕΝΗ ΠΗΓΗ

Α. Μέθοδος παράθεσης: Ξεκινούμε με το κείμενο του σχολικού βιβλίου και σχολιάζουμε στη συνέχεια το φιλοσοφικό παράθεμα.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο: Ξεκινώντας από την απορία
ΕΝΟΤΗΤΑ 1η: Η ιδιαιτερότητα της φιλοσοφικής σκέψης
ΕΝΟΤΗΤΑ 2η : Βασικοί στόχοι της φιλοσοφικής δραστηριότητας

     Αφού λάβετε υπόψη σας τα δεδομένα της συγκεκριμένης ενότητας και τις απόψεις που παρατίθενται στο ακόλουθο κείμενο , να απαντήσετε στις εξής ερωτήσεις:

• Τι σημαίνει «φιλοσοφώ»;

• Γιατί ο άνθρωπος συνήθως αποφεύγει να επεξεργάζεται τα δεδομένα της ζωής του;

• Γιατί η αιτιολόγηση βασικών πεποιθήσεων, αρχών, αξιών, ακόμα κι επιστημονικών αξιωμάτων πο έχουμε διδαχθεί και εμπιστευόμαστε θεωρείται από τους φιλοσόφους κάτι απολύτως   αναγκαίο;

         «Όταν η ύπαρξή μας ακολουθεί μια ρουτίνα, χωρίς ποτέ να εξετάζονται τα κίνητρα πάνω στα οποία βασίζεται, είναι σαν να οδηγούμε ένα αυτοκίνητο που δεν έχει πάει ποτέ σέρβις και του οποίου μπορεί να εμπιστεύεται κανείς τα φρένα, το σύστημα οδήγησης, τη μηχανή , αφού μέχρι τώρα δεν παρουσίασαν ποτέ πρόβλημα, χωρίς όμως να είναι αυτή η εμπιστοσύνη του απόλυτα δικαιολογημένη. Τα τακάκια των φρένων μπορεί να είναι ελαττωματικά και να μη λειτουργήσουν ακριβώς τη στιγμή που τα χρειάζεσαι περισσότερο. Κατ’ αναλογία, μπορεί οι αρχές στις οποίες στηρίζεται η ζωή του καθένα μας να μην παρουσιάζουν κανένα απολύτως πρόβλημα, μέχρι που θα παρουσιαστούν οι δυσκολίες της ζωής και οι αρχές αυτές θα τεθούν υπό αμφισβήτηση.
      Αλλά, από την άλλη πλευρά, αν δεν αμφισβητείτε σοβαρά την ορθότητα των αντιλήψεων στις οποίες βασίζεται η ζωή σας, σίγουρα κάνετε τη ζωή σας φτωχότερη, επειδή ακριβώς δεν αξιοποιείτε τις διανοητικές σας δυνάμεις. Πολλοί άνθρωποι βρίσκουν ότι απαιτεί υπερβολικά μεγάλη προσπάθεια ή ότι φέρνει μεγάλη αναστάτωση η ενασχόληση με τέτοια θεμελιώδη ερωτήματα. Ίσως να είναι ευτυχισμένοι και βολεμένοι, μέσα στις προκαταλήψεις τους. Άλλοι όμως νιώθουν μεγάλη επιθυμία να δώσουν απαντήσεις στα φιλοσοφικά ερωτήματα και κάτι τέτοιο αποτελεί πρόκληση γι’ αυτούς».
Ν. Γουορμπάρτον, Φιλοσοφία, μετάφραση Β. Χατζοπούλου, Αθήνα 1999

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

    Η φιλοσοφία είναι ένας ιδιαίτερος τρόπος σκέψης, είναι «σκέψη πάνω στην ίδια τη σκέψη». Πρόκειται δηλαδή, για μια πνευματική δραστηριότητα, που έχει ως σκοπό να κεντρίσει τη σκέψη μας, ώστε να διευρύνουμε τα όριά της και να την οδηγήσουμε σε διαφορετικά πεδία γνώσης γύρω από τον άνθρωπο και τον κόσμο.
«Φιλοσοφώ» σημαίνει αντικρίζω τα πάντα, τον εαυτό μου και τον κόσμο που με περιβάλλει, σαν να τα βλέπω για πρώτη φορά. «Φιλοσοφώ», με άλλα λόγια, σημαίνει αναρωτιέμαι για όλα αυτά που οι περισσότεροι θεωρούν ως κάτι δεδομένο, ήδη αποδεδειγμένο ή και αυτονόητο.

ΚΥΡΙΩΣ ΘΕΜΑ

1. Κείμενο από το σχολικό βιβλίο
       Το να κοιτάξουμε την καθημερινότητά μας με τη ματιά του παιδιού, που δεν έχει ακόμη ενσωματωθεί στο κοινωνικό σύνολο και γι’ αυτό ψάχνει ν’ ανακαλύψει από την αρχή τον εαυτό του και τον κόσμο του, είναι μια επίπονη πνευματική δραστηριότητα. Το δρόμο που πρέπει ν’ ακολουθήσει η σκέψη μας, για να συλλάβει την ουσία των πραγμάτων δίδαξε ο Σωκράτης στις συζητήσεις, που άνοιγε στην αγορά.
     Ξεκινούσε πάντα με δεδομένο ότι η ανθρώπινη γνώση είναι ελάχιστη και ατελής, γιατί εξαρτάται από τις εντυπώσεις των αισθήσεων και από τις προκαταλήψεις που έχουν σωρευτεί από το παρελθόν. Πίστευε λοιπόν ότι ο σωστός τρόπος, για να διερευνηθεί ένα θέμα είναι να το προσεγγίσουμε απαλλαγμένοι από κάθε είδους προδιάθεση, σα να μην ξέρουμε τίποτε γι’ αυτό.
      Το «φιλοσοφείν», η φιλοσοφική στάση απέναντι στα πράγματα, ξεκινά με την «απορία» (α στερητικό + πόρος = πέρασμα), τη συνειδητοποίηση δηλαδή της άγνοιάς μας, που μας κάνει να αναρωτιόμαστε, που κεντρίζει παράλληλα τη σκέψη μας και μας ωθεί προς το δρόμο της γνώσης. Η φιλοσοφική απορία μοιάζει με ένα είδος «νοητικής κράμπας».
      Είναι η «πνευματική δυσφορία» που βιώνουμε, καθώς υποχρεωνόμαστε να αναρωτηθούμε για πράγματα που θεωρούσαμε γνωστά ή τα εκλαμβάναμε ως αυτονόητα. Ζώντας μέσα σε μια κρούστα βεβαιότητας, που προσφέρει ασφάλεια, σπάνια θέτουμε τέτοιες ερωτήσεις στον εαυτό μας και οι περισσότεροι τις απαξιώνουμε με τη λέξη, «φιλοσοφίες!».
     Είναι σίγουρα επώδυνο για όλους μας να παραδεχτούμε την άγνοιά μας κι εξίσου επίπονη η προσπάθεια να φτάσουμε στη γνώση. Γι’ αυτό ο Σωκράτης παρομοίαζε τον πόνο που προκαλεί η αναζήτηση της γνώσης με τις ωδίνες ενός τοκετού και παραλλήλιζε τον εαυτό του  με μαία. Η μέθοδος που ακολουθούσε ονομάστηκε διαλεκτική, γιατί προσπαθούσε με τις κατάλληλες ερωτήσεις να  οδηγήσει τη σκέψη των συνομιλητών του σε πνευματικό αδιέξοδο, ώστε να παραδεχτούν την άγνοιά τους πάνω στο εξεταζόμενο θέμα.
      Σε τέτοιου είδους ερωτήματα, που αφορούν την ύπαρξη μας ή το περιεχόμενο για παράδειγμα των εννοιών «καλό» ή «κακό», μοιάζει να μην υπάρχει απάντηση κι αν επιμείνουμε, θα πρέπει να απομακρυνθούμε νοερά από τον εαυτό μας και να τον κοιτάξουμε από μακριά, σα να ήταν κάποιος άλλος.
     Τα φιλοσοφικά ερωτήματα χαρακτηρίζονται οριακά, έσχατα ή θεμελιώδη, γιατί φτάνουν εκεί, όπου νομίζουμε ότι βρίσκεται το έσχατο σημείο της γνώσης μας και μας κάνουν να συνειδητοποιήσουμε ότι αυτό που θεωρούσαμε ως το καταληκτικό όριο της σκέψης μας, στην πραγματικότητα είναι η αφετηρία μιας πνευματικής αναζήτησης σε άλλα βαθύτερα γνωσιολογικά πεδία.
     Στη φιλοσοφία, οι απαντήσεις έχουν μικρότερη σημασία από τις ερωτήσεις, γιατί τα φιλοσοφικά ερωτήματα, που είναι συνήθως αλλόκοτα κι απίστευτα, εκφράζουν τον προβληματισμό του ανθρώπου απέναντι στην ύπαρξή του και τα πράγματα, στοιχείο διαχρονικό. Οι φιλόσοφοι δηλαδή, θέτουν ερωτήματα, εκεί, όπου φαινομενικά δεν υπάρχει ερώτηση.
    Οι απαντήσεις σ’ αυτά αντίθετα, αποτελούν περιπτωσιακή κι όχι οριστική επίλυσή τους. Είναι προτάσεις-υποθέσεις, στηριγμένες στην προσωπική θεωρία κάθε φιλοσόφου. Σύμφωνα με τον Κάρλ Γιάσπερς, «φιλοσοφία θα πει να βρίσκεσαι καθ’ οδόν». Τα ερωτήματά της είναι ουσιαστικότερα από τις απαντήσεις της και κάθε απάντηση μετατρέπεται σε νέο ερώτημα». Εκτός από τους ειδικούς, που ασχολούνται συστηματικά με τη φιλοσοφία, κάθε σκεπτόμενος άνθρωπος  έχει χρέος να ξεφεύγει από τις όποιες βεβαιότητες του έχουν επιβάλλει και να τολμά να αμφιβάλλει.
     Η αιτιολόγηση βασικών πεποιθήσεων, αρχών, αξιών, ακόμα κι επιστημονικών αξιωμάτων που έχουμε διδαχθεί και εμπιστευόμαστε    θεωρείται από τους φιλοσόφους κάτι απολύτως αναγκαίο. Αυτό συμβαίνει, γιατί η φιλοσοφική δραστηριότητα ξεκινά από την άποψη ότι οι αισθήσεις μας, αλλά και η λογική μας συχνά σφάλλουν, οπότε όλα όσα δεχόμαστε ως προφανή μπορούν κάποια στιγμή ν’ αλλάξουν.

     Στη φιλοσοφική διαδικασία, δεν είναι μόνο δική μας υποχρέωση να αιτιολογούμε τις βασικές μας πεποιθήσεις. Την ίδια υποχρέωση έχουν και οι φιλόσοφοι για τις θέσεις που υποστηρίζουν. Είναι ευνόητο ότι για να υιοθετήσουμε θέσεις τόσο παράδοξες ,όπως οι φιλοσοφικές, δεν αρκούν οι ισχυρισμοί, ή οι ιδέες των στοχαστών που τις υποστηρίζουν. Χρειαζόμαστε πρώτιστα πειστικές αποδείξεις για την εγκυρότητά τους, δηλαδή με επιχειρήματα που από λογική άποψη είναι αδιάσειστα.  

2. Φιλοσοφικό παράθεμα
     Οι απόψεις που προαναφέρθηκαν συγκλίνουν απόλυτα με όσα καταγράφονται στο φιλοσοφικό παράθεμα , το οποίο είναι απόσπασμα από το έργο του Ν. Γουορμπάρτον, με τίτλο «Φιλοσοφία». Σύμφωνα λοιπόν, με το συγγραφέα, η ζωή ενός ανθρώπου που δεν επεξεργάζεται τα όσα νιώθει και τα όσα κάνει, καθώς και τα όσα δίνει ή δέχεται από τους άλλους μοιάζει με αυτοκίνητο που δεν το πήγαμε ποτέ στο συνεργείο. Πιστεύουμε λοιπόν πως όλα είναι καλά, αφού το αυτοκίνητό μας λειτουργεί και συνεχίζουμε ανενόχλητοι μια ρηχή και επιφανειακή ζωή, χωρίς ποτέ να αναρωτηθούμε για όσα μας συμβαίνουν.
     Είναι σχεδόν σίγουρο ότι κάποια στιγμή , είτε σε μας, είτε σε δικούς μας ανθρώπους θα παρουσιαστούν δυσκολίες, τις οποίες θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε. Και τότε θα συνειδητοποιήσουμε έκπληκτοι ότι δεν ξέρουμε τον τρόπο να βοηθήσουμε, ούτε τον εαυτό μας, ούτε τους άλλους, αφού ποτέ δεν σκεφτήκαμε τίποτε πέρα από τα άμεσα καθημερινά  ζητήματα. Το χειρότερο όμως είναι ότι  χρειάζεται επειγόντως να επαναπροσδιορίσουμε τις  αρχές, στις οποίες έχουμε οικοδομήσει μια ολόκληρη ζωή, γιατί δεν μας εξυπηρετούν στη νέα πλέον πραγματικότητά μας.
       Πέρα από τα όσα σημειώθηκαν, ο Γουορμπάρτον κρίνει αναγκαίο  να τονίσει ότι οι ωφέλειες που προκύπτουν για το άτομο, όταν αμφισβητεί τις έτοιμες και κατασκευασμένες κοινωνικές αξίες ή ακόμη και τα προσωπικά του όρια είναι πολλές και σημαντικές. Πρωταρχικά αξιοποιεί στο έπακρο τις διανοητικές του δυνατότητες και διευρύνει τους ορίζοντές του, γεγονός, που του επιτρέπει να ζει ουσιαστικά και να απολαμβάνει πλήθος ηδονές.
    Δυστυχώς, οι άνθρωποι σε κάθε εποχή αποφεύγουν να ταράξουν την καθημερινή τους μακαριότητα και γιατί θα χρειαστεί να κοπιάσουν, πράγμα, που τους προκαλεί δυσφορία και γιατί φοβούνται το άγνωστο και ανοίκειο. Σε πολλές περιπτώσεις, οι προκαταλήψεις γεννούν ασφάλεια, που οι άνθρωποι την ονομάζουν «ευτυχία» και προστατεύουν από τις αναθυμιάσεις που προκαλούν η σήψη της δυστυχίας και το ψέμα της ανεπάρκειας.
    Υπάρχουν όμως και οι γενναίοι και οι δυνατοί , που θέτουν ερωτήματα και προσπαθούν να δώσουν απαντήσεις στον εαυτό τους και στους άλλους, γιατί αυτό αποτελεί πρόκληση γι’ αυτούς, γιατί αυτό σημαίνει ζωή.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ
    Ανακεφαλαιώνοντας, πρέπει να παρατηρήσουμε ότι, όπως θα έλεγε και ο Σωκράτης, ο ανεξέταστος βίος δεν είναι βιωτός. Αυτό σημαίνει ότι αξίζει τον κόπο να αναρωτηθούμε για πρώτη φορά στη ζωή μας για όσα θεωρούσαμε μέχρι χθες ως ακλόνητες βεβαιότητες. Με τη ματιά του παιδιού και την κρίση της προηγμένης εποχής μας, μπορούμε να τολμήσουμε να αναρωτηθούμε, να αμφισβητήσουμε ακόμη και μας τους ίδιους. Ξεκινώντας από το τι και το γιατί, ίσως δε χρειαστεί να πανικοβληθούμε, όταν θα αντιμετωπίσουμε τον πόνο και την αποτυχία. Μπορούμε τουλάχιστον να μάθουμε τον τρόπο να είμαστε πρωταγωνιστές στη ζωή μας. Ένας άγνωστος κόσμος, εκεί έξω μας περιμένει να τον γνωρίσουμε!

Β. Μέθοδος παράθεσης: Αρχικά, σχολιάζουμε το φιλοσοφικό παράθεμα και στη συνέχεια παραθέτουμε  το κείμενο του σχολικού βιβλίου

ΠΡΟΛΟΓΟΣ
      Η φιλοσοφία είναι ένας ιδιαίτερος τρόπος σκέψης, είναι «σκέψη πάνω στην ίδια τη σκέψη». Πρόκειται δηλαδή, για μια πνευματική δραστηριότητα, που έχει ως σκοπό να κεντρίσει τη σκέψη μας, ώστε να διευρύνουμε τα όριά της και να την οδηγήσουμε σε διαφορετικά πεδία γνώσης γύρω από τον άνθρωπο και τον κόσμο.«Φιλοσοφώ» σημαίνει αντικρίζω τα πάντα, τον εαυτό μου και τον κόσμο που με περιβάλλει, σαν να τα βλέπω για πρώτη φορά. «Φιλοσοφώ», με άλλα λόγια, σημαίνει αναρωτιέμαι για όλα αυτά που οι περισσότεροι θεωρούν ως κάτι δεδομένο, ήδη αποδεδειγμένο ή και αυτονόητο.

ΚΥΡΙΩΣ ΘΕΜΑ
1. Φιλοσοφικό παράθεμα
     Σύμφωνα με τις  απόψεις που καταγράφονται στο φιλοσοφικό παράθεμα , (απόσπασμα από το έργο του Ν. Γουορμπάρτον, «Φιλοσοφία») , η ζωή ενός ανθρώπου που δεν επεξεργάζεται τα όσα νιώθει και τα όσα κάνει, καθώς και τα όσα δίνει ή δέχεται από τους άλλους μοιάζει με αυτοκίνητο που δεν το πήγαμε ποτέ στο συνεργείο. Πιστεύουμε λοιπόν πως όλα είναι καλά, αφού το αυτοκίνητό μας λειτουργεί και συνεχίζουμε ανενόχλητοι μια ρηχή και επιφανειακή ζωή, χωρίς ποτέ να αναρωτηθούμε για όσα μας συμβαίνουν.
     Είναι σχεδόν σίγουρο ότι κάποια στιγμή , είτε σε μας, είτε σε δικούς μας ανθρώπους θα παρουσιαστούν δυσκολίες, τις οποίες θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε. Και τότε θα συνειδητοποιήσουμε έκπληκτοι ότι δεν ξέρουμε τον τρόπο να βοηθήσουμε, ούτε τον εαυτό μας, ούτε τους άλλους, αφού ποτέ δεν σκεφτήκαμε τίποτε πέρα από τα άμεσα καθημερινά ζητήματα. Το χειρότερο όμως είναι ότι χρειάζεται επειγόντως να επαναπροσδιορίσουμε τις  αρχές, στις οποίες έχουμε οικοδομήσει μια ολόκληρη ζωή, γιατί δεν μας εξυπηρετούν στη νέα πλέον πραγματικότητά μας.
      Πέρα από τα όσα σημειώθηκαν, ο Γουορμπάρτον κρίνει αναγκαίο να τονίσει ότι οι ωφέλειες που προκύπτουν για το άτομο, όταν αμφισβητεί τις
έτοιμες και κατασκευασμένες κοινωνικές αξίες ή ακόμη και τα προσωπικά του όρια είναι πολλές και σημαντικές. Πρωταρχικά αξιοποιεί στο έπακρο τις διανοητικές του δυνατότητες και διευρύνει τους ορίζοντές του, γεγονός, που του επιτρέπει να ζει ουσιαστικά και να απολαμβάνει πλήθος ηδονές.
Δυστυχώς, οι άνθρωποι σε κάθε εποχή αποφεύγουν να ταράξουν την καθημερινή τους μακαριότητα και γιατί θα χρειαστεί να κοπιάσουν, πράγμα, που τους προκαλεί δυσφορία και γιατί φοβούνται το άγνωστο και ανοίκειο. Σε πολλές περιπτώσεις, οι προκαταλήψεις γεννούν ασφάλεια, που οι άνθρωποι την ονομάζουν «ευτυχία» και προστατεύουν από τις αναθυμιάσεις που προκαλούν η σήψη της δυστυχίας και το ψέμα της ανεπάρκειας.
     Υπάρχουν όμως και οι γενναίοι και οι δυνατοί , που θέτουν ερωτήματα και προσπαθούν να δώσουν απαντήσεις στον εαυτό τους και στους άλλους, γιατί αυτό αποτελεί πρόκληση γι’ αυτούς, γιατί αυτό σημαίνει ζωή.

2.Κείμενο από το σχολικό βιβλίο
    Δυστυχώς αυτοί οι γενναίοι και δυνατοί είναι λιγοστοί , ειδικά στην εποχή μας, γιατί το να κοιτάξουμε την καθημερινότητά μας με τη ματιά του παιδιού, που δεν έχει ακόμη ενσωματωθεί στο κοινωνικό σύνολο και γι’ αυτό ψάχνει ν’ ανακαλύψει από την αρχή τον εαυτό του και τον κόσμο του, είναι μια επίπονη πνευματική δραστηριότητα. Το δρόμο που πρέπει ν’ ακολουθήσει η σκέψη μας, για να συλλάβει την ουσία των πραγμάτων δίδαξε ο Σωκράτης στις συζητήσεις, που άνοιγε στην αγορά.
     Ξεκινούσε πάντα με δεδομένο ότι η ανθρώπινη γνώση είναι ελάχιστη και ατελής, γιατί εξαρτάται από τις εντυπώσεις των αισθήσεων και από τις προκαταλήψεις που έχουν σωρευτεί από το παρελθόν. Πίστευε λοιπόν ότι ο σωστός τρόπος, για να διερευνηθεί ένα θέμα είναι να το προσεγγίσουμε απαλλαγμένοι από κάθε είδους προδιάθεση, σα να μην ξέρουμε τίποτε γι’ αυτό.
Το «φιλοσοφείν», η φιλοσοφική στάση απέναντι στα πράγματα, ξεκινά με την «απορία» (α στερητικό + πόρος = πέρασμα), τη συνειδητοποίηση δηλαδή της άγνοιάς μας, που μας κάνει να αναρωτιόμαστε, που κεντρίζει παράλληλα τη σκέψη μας και μας ωθεί προς το δρόμο της γνώσης. Η φιλοσοφική απορία μοιάζει με ένα είδος «νοητικής κράμπας».
       Είναι η «πνευματική δυσφορία» που βιώνουμε, καθώς υποχρεωνόμαστε να αναρωτηθούμε για πράγματα που θεωρούσαμε γνωστά ή τα εκλαμβάναμε ως αυτονόητα. Ζώντας μέσα σε μια κρούστα βεβαιότητας, που προσφέρει ασφάλεια, σπάνια θέτουμε τέτοιες ερωτήσεις στον εαυτό μας και οι περισσότεροι τις απαξιώνουμε με τη λέξη, «φιλοσοφίες!».
     Είναι σίγουρα επώδυνο για όλους μας να παραδεχτούμε την άγνοιά μας κι εξίσου επίπονη η προσπάθεια να φτάσουμε στη γνώση. Γι’ αυτό ο Σωκράτης παρομοίαζε τον πόνο που προκαλεί η αναζήτηση της γνώσης με τις ωδίνες ενός τοκετού και παραλλήλιζε τον εαυτό του  με μαία. Η μέθοδος που ακολουθούσε ονομάστηκε διαλεκτική, γιατί προσπαθούσε με τις κατάλληλες ερωτήσεις να οδηγήσει τη σκέψη των συνομιλητών του σε πνευματικό αδιέξοδο, ώστε να παραδεχτούν την άγνοιά τους πάνω στο εξεταζόμενο θέμα.
     Σε τέτοιου είδους ερωτήματα, που αφορούν την ύπαρξη μας ή το περιεχόμενο για παράδειγμα των εννοιών «καλό» ή «κακό», μοιάζει να μην υπάρχει απάντηση κι αν επιμείνουμε, θα πρέπει να απομακρυνθούμε νοερά από τον εαυτό μας και να τον κοιτάξουμε από μακριά, σα να ήταν κάποιος άλλος.
     Τα φιλοσοφικά ερωτήματα χαρακτηρίζονται οριακά, έσχατα ή θεμελιώδη, γιατί φτάνουν εκεί, όπου νομίζουμε ότι βρίσκεται το έσχατο σημείο της γνώσης μας και μας κάνουν να συνειδητοποιήσουμε ότι αυτό που θεωρούσαμε ως το καταληκτικό όριο της σκέψης μας, στην πραγματικότητα είναι η αφετηρία μιας πνευματικής αναζήτησης σε άλλα βαθύτερα γνωσιολογικά πεδία.
Στη φιλοσοφία, οι απαντήσεις έχουν μικρότερη σημασία από τις ερωτήσεις, γιατί τα φιλοσοφικά ερωτήματα, που είναι συνήθως αλλόκοτα κι απίστευτα, εκφράζουν τον προβληματισμό του ανθρώπου απέναντι στην ύπαρξή του και τα πράγματα, στοιχείο διαχρονικό. Οι φιλόσοφοι δηλαδή, θέτουν ερωτήματα, εκεί, όπου φαινομενικά δεν υπάρχει ερώτηση.
    Οι απαντήσεις σ’ αυτά αντίθετα, αποτελούν περιπτωσιακή κι όχι οριστική επίλυσή τους. Είναι προτάσεις-υποθέσεις, στηριγμένες στην προσωπική θεωρία κάθε φιλοσόφου. Σύμφωνα με τον Κάρλ Γιάσπερς, «φιλοσοφία θα πει να βρίσκεσαι καθ’ οδόν». Τα ερωτήματά της είναι ουσιαστικότερα από τις απαντήσεις της και κάθε απάντηση μετατρέπεται σε νέο ερώτημα». Εκτός από τους ειδικούς, που ασχολούνται συστηματικά με τη φιλοσοφία, κάθε σκεπτόμενος άνθρωπος  έχει χρέος να ξεφεύγει από τις όποιες βεβαιότητες του έχουν επιβάλλει και να τολμά να αμφιβάλλει.
     Η αιτιολόγηση βασικών πεποιθήσεων, αρχών, αξιών, ακόμα κι επιστημονικών αξιωμάτων που έχουμε διδαχθεί και εμπιστευόμαστε θεωρείται από τους φιλοσόφους κάτι απολύτως αναγκαίο. Αυτό συμβαίνει, γιατί η φιλοσοφική δραστηριότητα ξεκινά από την άποψη ότι οι αισθήσεις μας, αλλά και η λογική μας συχνά σφάλλουν, οπότε όλα όσα δεχόμαστε ως προφανή μπορούν κάποια στιγμή ν’ αλλάξουν.
    Στη φιλοσοφική διαδικασία, δεν είναι μόνο δική μας υποχρέωση να αιτιολογούμε τις βασικές μας πεποιθήσεις. Την ίδια υποχρέωση έχουν και οι φιλόσοφοι για τις θέσεις που υποστηρίζουν. Είναι ευνόητο ότι για να υιοθετήσουμε θέσεις τόσο παράδοξες ,όπως οι φιλοσοφικές, δεν αρκούν οι ισχυρισμοί, ή οι ιδέες των στοχαστών που τις υποστηρίζουν. Χρειαζόμαστε πρώτιστα πειστικές αποδείξεις για την εγκυρότητά τους, δηλαδή επιχειρήματα που από λογική άποψη είναι αδιάσειστα. Ιδιαίτερη σημασία έχει λοιπόν, η λογική που γυμνάζει τη σκέψη μας και την καθιστά ικανότερη να αντιπαλέψει με τα εμπόδια εξωτερικά ή εσωτερικά, που μας θολώνουν τη θέαση του εαυτού μας ,αλλά και του κόσμου γενικότερα.

 ΕΠΙΛΟΓΟΣ

       Ανακεφαλαιώνοντας, πρέπει να παρατηρήσουμε ότι, όπως θα έλεγε και ο Σωκράτης, ο ανεξέταστος βίος δεν είναι βιωτός. Αυτό σημαίνει ότι αξίζει τον κόπο να αναρωτηθούμε για πρώτη φορά στη ζωή μας για όσα θεωρούσαμε μέχρι χθες ως ακλόνητες βεβαιότητες. Με τη ματιά του παιδιού και την κρίση της προηγμένης εποχής μας, μπορούμε να τολμήσουμε να αναρωτηθούμε, να αμφισβητήσουμε ακόμη και μας τους ίδιους. Ξεκινώντας από το τι και το γιατί, ίσως δε χρειαστεί να πανικοβληθούμε, όταν θα αντιμετωπίσουμε τον πόνο και την αποτυχία. Μπορούμε τουλάχιστον να μάθουμε τον τρόπο να είμαστε πρωταγωνιστές στη ζωή μας. Ένας άγνωστος κόσμος, εκεί έξω μας περιμένει να τον γνωρίσουμε!

Γ. Μέθοδος σύνθεσης: Σχολιάζουμε παράλληλα το κείμενο του σχολικού βιβλίου με τα στοιχεία του φιλοσοφικού παραθέματος.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ
      Η φιλοσοφία είναι ένας ιδιαίτερος τρόπος σκέψης, είναι «σκέψη πάνω στην ίδια τη σκέψη». Πρόκειται δηλαδή, για μια πνευματική δραστηριότητα, που έχει ως σκοπό να κεντρίσει τη σκέψη μας, ώστε να διευρύνουμε τα όριά της και να την οδηγήσουμε σε διαφορετικά πεδία γνώσης γύρω από τον άνθρωπο και τον κόσμο.«Φιλοσοφώ» σημαίνει αντικρίζω τα πάντα, τον εαυτό μου και τον κόσμο που με περιβάλλει, σαν να τα βλέπω για πρώτη φορά. «Φιλοσοφώ», με άλλα λόγια, σημαίνει αναρωτιέμαι για όλα αυτά που οι περισσότεροι θεωρούν ως κάτι δεδομένο, ήδη αποδεδειγμένο ή και αυτονόητο.

ΚΥΡΙΩΣ ΘΕΜΑ
        Το να κοιτάξουμε την καθημερινότητά μας με τη ματιά του παιδιού, που δεν έχει ακόμη ενσωματωθεί στο κοινωνικό σύνολο και γι’ αυτό ψάχνει ν’ ανακαλύψει από την αρχή τον εαυτό του και τον κόσμο του, είναι μια επίπονη πνευματική δραστηριότητα. Το δρόμο που πρέπει ν’ ακολουθήσει η σκέψη μας, για να συλλάβει την ουσία των πραγμάτων δίδαξε ο Σωκράτης στις συζητήσεις, που άνοιγε στην αγορά.
     Ξεκινούσε πάντα με δεδομένο ότι η ανθρώπινη γνώση είναι ελάχιστη και ατελής, γιατί εξαρτάται από τις εντυπώσεις των αισθήσεων και από τις προκαταλήψεις που έχουν σωρευτεί από το παρελθόν. Πίστευε λοιπόν ότι ο σωστός τρόπος, για να διερευνηθεί ένα θέμα είναι να το προσεγγίσουμε απαλλαγμένοι από κάθε είδους προδιάθεση, σα να μην ξέρουμε τίποτε γι’ αυτό.
    Το «φιλοσοφείν», η φιλοσοφική στάση απέναντι στα πράγματα, ξεκινά με την «απορία» (α στερητικό + πόρος = πέρασμα), τη συνειδητοποίηση δηλαδή της άγνοιάς μας, που μας κάνει να αναρωτιόμαστε, που κεντρίζει παράλληλα τη σκέψη μας και μας ωθεί προς το δρόμο της γνώσης. Η φιλοσοφική απορία μοιάζει με ένα είδος «νοητικής κράμπας».
     Είναι η «πνευματική δυσφορία» που βιώνουμε, καθώς υποχρεωνόμαστε να αναρωτηθούμε για πράγματα που θεωρούσαμε γνωστά ή τα εκλαμβάναμε ως αυτονόητα. Ζώντας μέσα σε μια κρούστα βεβαιότητας, που προσφέρει ασφάλεια, σπάνια θέτουμε τέτοιες ερωτήσεις στον εαυτό μας και οι περισσότεροι τις απαξιώνουμε με τη λέξη, «φιλοσοφίες!».

         Πολύ χαρακτηριστικό το παράδειγμα που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας του παραθέματος για όλους εμάς, που αποφεύγουμε με πάθος τον πνευματικό κάματο. Σύμφωνα λοιπόν, με τον Γουορμπάρτον, στο βιβλίο του «Φιλοσοφία», ο άνθρωπος που δεν επεξεργάζεται τα όσα νιώθει και τα όσα κάνει, καθώς και τα όσα δίνει ή δέχεται από τους άλλους μοιάζει με αυτοκίνητο που δεν το πήγαμε ποτέ στο συνεργείο.
      Πιστεύουμε λοιπόν πως όλα είναι καλά, αφού το αυτοκίνητό μας λειτουργεί και συνεχίζουμε ανενόχλητοι μια ρηχή και επιφανειακή ζωή, χωρίς ποτέ να αναρωτηθούμε για όσα μας συμβαίνουν.
     Είναι σίγουρα επώδυνο για όλους μας να παραδεχτούμε την άγνοιά μας κι εξίσου επίπονη η προσπάθεια να φτάσουμε στη γνώση. Γι’ αυτό ο Σωκράτης παρομοίαζε τον πόνο που προκαλεί η αναζήτηση της γνώσης με τις ωδίνες ενός τοκετού και παραλλήλιζε τον εαυτό του  με μαία. Η μέθοδος που ακολουθούσε ονομάστηκε διαλεκτική, γιατί προσπαθούσε με τις κατάλληλες ερωτήσεις να  οδηγήσει τη σκέψη των συνομιλητών του σε πνευματικό αδιέξοδο, ώστε να παραδεχτούν την άγνοιά τους πάνω στο εξεταζόμενο θέμα.
       Είναι σχεδόν σίγουρο, διαβάζουμε σε κάποιο άλλο σημείο του παραθέματος («Κατ’ αναλογία, μπορεί οι αρχές στις οποίες στηρίζεται η ζωή του καθένα μας να μην παρουσιάζουν κανένα απολύτως πρόβλημα, μέχρι που θα παρουσιαστούν οι δυσκολίες της ζωής και οι αρχές αυτές θα τεθούν υπό αμφισβήτηση»), ότι κάποια στιγμή , όλοι μας, αργά ή γρήγορα θα αναγκαστούμε να παραδεχτούμε την άγνοιά μας και να πληρώσουμε τις συνέπειες της ανευθυνότητάς μας. Αυτό θα συμβεί, όταν, είτε σε μας, είτε σε δικούς μας ανθρώπους παρουσιαστούν δυσκολίες, τις οποίες θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε. Και τότε θα συνειδητοποιήσουμε έκπληκτοι ότι δεν ξέρουμε τον τρόπο να βοηθήσουμε, ούτε τον εαυτό μας, ούτε τους άλλους, αφού ποτέ δεν σκεφτήκαμε τίποτε πέρα από τα άμεσα καθημερινά ζητήματα.
      Σε τέτοιου είδους ερωτήματα, που αφορούν την ύπαρξη μας ή το περιεχόμενο για παράδειγμα των εννοιών «καλό» ή «κακό», μοιάζει να μην υπάρχει απάντηση κι αν επιμείνουμε, θα πρέπει να απομακρυνθούμε νοερά από τον εαυτό μας και να τον κοιτάξουμε από μακριά, σα να ήταν κάποιος άλλος.
     Τα φιλοσοφικά ερωτήματα χαρακτηρίζονται οριακά, έσχατα ή θεμελιώδη, γιατί φτάνουν εκεί, όπου νομίζουμε ότι βρίσκεται το έσχατο σημείο της γνώσης μας και μας κάνουν να συνειδητοποιήσουμε ότι αυτό που θεωρούσαμε ως το καταληκτικό όριο της σκέψης μας, στην πραγματικότητα είναι η αφετηρία μιας πνευματικής αναζήτησης σε άλλα βαθύτερα γνωσιολογικά πεδία.
     Στη φιλοσοφία, οι απαντήσεις έχουν μικρότερη σημασία από τις ερωτήσεις, γιατί τα φιλοσοφικά ερωτήματα, που είναι συνήθως αλλόκοτα κι απίστευτα, εκφράζουν τον προβληματισμό του ανθρώπου απέναντι στην ύπαρξή του και τα πράγματα, στοιχείο διαχρονικό. Οι φιλόσοφοι δηλαδή, θέτουν ερωτήματα, εκεί, όπου φαινομενικά δεν υπάρχει ερώτηση.

         Οι απαντήσεις σ’ αυτά αντίθετα, αποτελούν περιπτωσιακή κι όχι οριστική επίλυσή τους. Είναι προτάσεις-υποθέσεις, στηριγμένες στην προσωπική θεωρία κάθε φιλοσόφου. Σύμφωνα με τον Κάρλ Γιάσπερς, «φιλοσοφία θα πει να βρίσκεσαι καθ’ οδόν». Τα ερωτήματά της είναι ουσιαστικότερα από τις απαντήσεις της και κάθε απάντηση μετατρέπεται σε νέο ερώτημα». Εκτός από τους ειδικούς, που ασχολούνται συστηματικά με τη φιλοσοφία, κάθε σκεπτόμενος άνθρωπος  έχει χρέος να ξεφεύγει από τις όποιες βεβαιότητες του έχουν επιβάλλει και να τολμά να αμφιβάλλει.
     Η χειρότερη όμως στιγμή για τον άνθρωπο είναι όταν χρειάζεται επειγόντως να επαναπροσδιορίσει τις αρχές , στις οποίες έχει οικοδομήσει μια ολόκληρη ζωή, γιατί δεν τον εξυπηρετούν στη νέα πλέον πραγματικότητά του («…μέχρι που θα παρουσιαστούν οι δυσκολίες της ζωής και οι αρχές αυτές θα τεθούν υπό αμφισβήτηση»).
      Η αιτιολόγηση βασικών πεποιθήσεων, αρχών, αξιών, ακόμα κι επιστημονικών αξιωμάτων που έχουμε διδαχθεί και εμπιστευόμαστε
θεωρείται από τους φιλοσόφους κάτι απολύτως αναγκαίο. Αυτό συμβαίνει, γιατί η φιλοσοφική δραστηριότητα ξεκινά από την άποψη ότι οι αισθήσεις μας, αλλά και η λογική μας συχνά σφάλλουν, οπότε όλα όσα δεχόμαστε ως προφανή μπορούν κάποια στιγμή ν’ αλλάξουν.
     Στη φιλοσοφική διαδικασία, δεν είναι μόνο δική μας υποχρέωση να αιτιολογούμε τις βασικές μας πεποιθήσεις. Την ίδια υποχρέωση έχουν και οι φιλόσοφοι για τις θέσεις που υποστηρίζουν. Είναι ευνόητο ότι για να υιοθετήσουμε θέσεις τόσο παράδοξες ,όπως οι φιλοσοφικές, δεν αρκούν οι ισχυρισμοί, ή οι ιδέες των στοχαστών που τις υποστηρίζουν. Χρειαζόμαστε πρώτιστα πειστικές αποδείξεις για την εγκυρότητά τους, δηλαδή με επιχειρήματα που από λογική άποψη είναι αδιάσειστα.
     Πέρα από τα όσα σημειώθηκαν, ο Γουορμπάρτον κρίνει αναγκαίο  να τονίσει ότι οι ωφέλειες που προκύπτουν για το άτομο, όταν αμφισβητεί τις έτοιμες και κατασκευασμένες κοινωνικές αξίες ή ακόμη και τα προσωπικά του όρια είναι πολλές και σημαντικές. Πρωταρχικά αξιοποιεί στο έπακρο τις διανοητικές του δυνατότητες και διευρύνει τους ορίζοντές του, γεγονός, που του επιτρέπει να ζει ουσιαστικά και να απολαμβάνει πλήθος ηδονές («αν δεν αμφισβητείτε σοβαρά την ορθότητα των αντιλήψεων στις οποίες βασίζεται η ζωή σας, σίγουρα κάνετε τη ζωή σας φτωχότερη, επειδή ακριβώς δεν αξιοποιείτε τις διανοητικές σας δυνάμεις»).
     Δυστυχώς, οι άνθρωποι σε κάθε εποχή αποφεύγουν να ταράξουν την καθημερινή τους μακαριότητα και γιατί θα χρειαστεί να κοπιάσουν, πράγμα, που τους προκαλεί δυσφορία και γιατί φοβούνται το άγνωστο και ανοίκειο («Πολλοί άνθρωποι βρίσκουν ότι απαιτεί υπερβολικά μεγάλη προσπάθεια ή ότι φέρνει μεγάλη αναστάτωση η ενασχόληση με τέτοια θεμελιώδη ερωτήματα»).
     Σε πολλές περιπτώσεις, οι προκαταλήψεις γεννούν ασφάλεια, που οι άνθρωποι την ονομάζουν «ευτυχία» και προστατεύουν από τις αναθυμιάσεις που προκαλούν η σήψη της δυστυχίας και το ψέμα της ανεπάρκειας («Ίσως να είναι ευτυχισμένοι και βολεμένοι, μέσα στις προκαταλήψεις τους»).
Υπάρχουν όμως και οι γενναίοι και οι δυνατοί , που θέτουν ερωτήματα και προσπαθούν να δώσουν απαντήσεις στον εαυτό τους και στους άλλους, γιατί αυτό αποτελεί πρόκληση γι’ αυτούς, γιατί αυτό σημαίνει ζωή («Άλλοι όμως νιώθουν μεγάλη επιθυμία να δώσουν απαντήσεις στα φιλοσοφικά ερωτήματα και κάτι τέτοιο αποτελεί πρόκληση γι’ αυτούς»).

ΕΠΙΛΟΓΟΣ
        Ανακεφαλαιώνοντας, πρέπει να παρατηρήσουμε ότι, όπως θα έλεγε και ο Σωκράτης, ο ανεξέταστος βίος δεν είναι βιωτός. Αυτό σημαίνει ότι αξίζει τον κόπο να αναρωτηθούμε για πρώτη φορά στη ζωή μας για όσα θεωρούσαμε μέχρι χθες ως ακλόνητες βεβαιότητες. Με τη ματιά του παιδιού και την κρίση της προηγμένης εποχής μας, μπορούμε να τολμήσουμε να αναρωτηθούμε, να αμφισβητήσουμε ακόμη και μας τους ίδιους. Ξεκινώντας από το τι και το γιατί, ίσως δε χρειαστεί να πανικοβληθούμε, όταν θα αντιμετωπίσουμε τον πόνο και την αποτυχία. Μπορούμε τουλάχιστον να μάθουμε τον τρόπο να είμαστε πρωταγωνιστές στη ζωή μας. Ένας άγνωστος κόσμος, εκεί έξω μας περιμένει να τον γνωρίσουμε!

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΗΓΗ