EΓΚΛΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΙ ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ

Από πηγές.

ΤΑ ΡΗΜΑΤΑ- ΧΡΟΝΟΙ ΚΑΙ ΕΓΚΛΙΣΕΙΣ    (ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ)

Ρήματα λέγονται οι λέξεις που φανερώνουν πως ένα πρόσωπο, ζώο ή πράγμα ενεργεί ή παθαίνει ή βρίσκεται σε μια κατάσταση.

Το σύνολο των ρηματικών τύπων που έχουν στο πρώτο ενικό πρόσωπο της οριστικής του ενεστώτα την κατάληξη -ω ονομάζεται ενεργητική φωνή.

Το σύνολο των ρηματικών τύπων που έχουν στο πρώτο ενικό πρόσωπο της οριστικής του ενεστώτα την κατάληξη -μαι ονομάζεται παθητική φωνή.

Τα ρήματα που έχουν μόνο παθητική φωνή λέγονται αποθετικά:
   αισθάνομαι, γίνομαι, δέχομαι, εργάζομαι, εύχομαι, θυμούμαι, σέβομαι, φοβούμαι

Οι μορφές που παίρνει το ρήμα, για να φανερώσει πώς θέλουμε να παρουσιάσουμε αυτό που σημαίνει (το ρήμα), λέγονται εγκλίσεις.

Οι εγκλίσεις είναι τρεις:
   - η οριστική
   - η υποτακτική
   - η προστακτική- (Λέγονται ‘προσωπικές’. Αυτές ‘παραδοσιακά’ διδάσκονται ως ‘εγκλίσεις’. ΔΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΑΤΩ)

Η οριστική παριστάνει αυτό που σημαίνει το ρήμα ως κάτι βέβαιο ή πραγματικό.
   Το απόγευμα θα διαβάσω.

Η υποτακτική παριστάνει αυτό που σημαίνει το ρήμα σαν κάτι που θέλουμε ή περιμένουμε να γίνει.
    'Οταν με ρωτήσει, θα του απαντήσω.

Η προστακτική παριστάνει αυτό που σημαίνει το ρήμα σαν προσταγή, επιθυμία, ευχή.
   Μίλησέ μου.

Το απαρέμφατο είναι άκλιτος τύπος του ρήματος και χρησιμεύει για να σχηματίζονται, όπως θα δούμε, ορισμένοι χρόνοι του ρήματος. Απαρέμφατο έχει και η ενεργητική φωνή (δέσει, γράψει) και η παθητική (δεθεί, γραφεί, βραχεί). (Μετοχή και απαρέμφατο λέγονται ‘απρόσωπες’)

	έχω λύσει		έχω λύσει
	είχα λύσει		είχα λυθεί
	θα έχω λύσει		θα έχω λύσει

  

 Χρόνοι του ρήματος  Παροντικοί χρόνοι  

Ο ενεστώτας φανερώνει κάτι που γίνεται τώρα, εξακολουθητικά:
   Κάθε μέρα πηγαίνω στη δουλειά μου.

Ο παρακείμενος φανερώνει πως εκείνο που σημαίνει το ρήμα έγινε στο παρελθόν και είναι πια αποτελειωμένο την ώρα που μιλούμε:
   ‘Εχω δει όλες του τις ταινίες.
 

Παρελθοντικοί χρόνοι  

Ο παρατατικός φανερώνει πως εκείνο που σημαίνει το ρήμα γινόταν στο παρελθόν εξακολουθητικά ή με επανάληψη:
   Χτες το απόγευμα έβλεπα τηλεόραση.

Ο αόριστος φανερώνει πως εκείνο που σημαίνει το ρήμα έγινε στο παρελθόν:
   Μίλησε με τους γονείς μου.

Ο υπερσυντέλικος φανερώνει πως εκείνο που σημαίνει το ρήμα ήταν αποτελειωμένο, πριν γίνει κάτι άλλο:
   'Οταν χτυπούσες το κουδούνι, εγώ είχα μπει στο μπάνιο.

     Μελλοντικοί χρόνοι  

Ο εξακολουθητικός μέλλοντας φανερώνει κάτι που θα γίνεται με αδιάκοπη συνέχεια ή με επανάληψη:
   'Ολο το καλοκαίρι μελετώ για τις εξετάσεις.

Ο στιγμιαίος μέλλοντας φανερώνει κάτι που θα γίνει στο μέλλον χωρίς συνέχεια ή επανάληψη:
   Αύριο θα σου δώσω τα χρήματα.

Ο συντελεσμένος μέλλοντας φανερώνει κάτι που θα είναι τελειωμένο στο μέλλον, αφού πρώτα γίνει κάτι άλλο:
   Μέχρι αύριο θα έχω τελειώσει την εργασία.

   

		Πίνακας των χρόνων της οριστικής
		Ρήμα: γράφω
ΟΙ ΧΡΟΝΟΙ		Παροντικοί (τώρα)		Παρελθοντικοί (πριν)		Μελλοντικοί (έπειτα)
Μ Ο Ν Ο Λ Ε Κ Τ Ι Κ Ο Ι
Εξακολουθητικοί		Ενεστώτας (γράφω)		Παρατατικός (έγραφα)		Εξακολουθητικός μέλλοντας (θα γράψω)
Στιγμιαίοι		--		Αόριστος (έγραψα)		Στιγμιαίος μέλλοντας (θα γράψω)
Συντελεσμένοι		Παρακείμενος (έχω γράψει)		Υπερσυντέλικος (είχα γράψει)		Συντελεσμένος μέλλοντας (θα έχω γράψει)

Ας πάρουμε ένα ρήμα, π.χ. τρέχω. Οι διάφορες μορφές με τις οποίες εμφανίζεται το ρήμα στην οριστική, είναι: τρέχω, έτρεχα, θα τρέχω, έτρεξα, θα τρέξω, έχω τρέξει, είχα τρέξει, θα έχω τρέξει. Κάθε διαφορετική χρονική μορφή αποτελεί κι ένα διαφορετικό χρόνο του ρήματος. Συνολικά έχουμε οκτώ (8) χρόνους:   τύπος χρόνος τρέχω έτρεχα θα τρέχω έτρεξα θα τρέξω έχω τρέξει είχα τρέξει θα έχω τρέξει ενεστώτας παρατατικός εξακολουθητικός μέλλοντας αόριστος στιγμιαίος μέλλοντας παρακείμενος υπερσυντέλικος συντελεσμένος μέλλοντας   Καθώς λέμε ένα ρήμα, δε δηλώνουμε μόνο τι κάνουμε αλλά και πότε το κάνουμε. Έτσι, αν πούμε σε κάποιο συνομιλητή μας έτρεχα, θα καταλάβει ότι κάναμε κάτι (τρέξιμο) και ότι το κάναμε στο παρελθόν. Με τον ίδιο τρόπο αν πούμε τρέχω ή θα τρέχω, ο συνομιλητής μας θα καταλάβει ότι κάνουμε κάτι τώρα στο παρόν ή θα το κάνουμε στο μέλλον. Οι χρόνοι, λοιπόν, του ρήματος δηλώνουν πότε γίνεται αυτό που σημαίνει το ρήμα. Είναι ευνόητο ότι θα τους χωρίσουμε σε τρεις μεγάλες κατηγορίες: σε χρόνους που δηλώνουν το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον.   Ποιοι χρόνοι ανήκουν σε κάθε κατηγορία; Ας κατατάξουμε τους τύπους αυτούς ανάλογα με το πότε γίνεται αυτό που σημαίνουν:   παρελθόν παρόν μέλλον έτρεχα (παρατατικός) έτρεξα (αόριστος) είχα τρέξει (υπερσυντέλικος) τρέχω (ενεστώτας) έχω τρέξει (παρακείμενος) θα τρέχω (εξακολουθητικός μέλλοντας) θα τρέξω (στιγμιαίος μέλλοντας) θα έχω τρέξει (συντελεσμένος μέλλοντας)   Ας δούμε πιο αναλυτικά τι δηλώνει ο κάθε χρόνος Παρελθοντικοί χρόνοι ·    Ο παρατατικός φανερώνει πως εκείνο που σημαίνει το ρήμα γινόταν στο παρελθόν συνέχεια ή με επανάληψη, π.χ. o  Όλο το πρωί χτες καθάριζα το σπίτι. (παρελθόν-συνέχεια) o  Την προηγούμενη εβδομάδα κάθε μέρα διάβαζα δύο ώρες (παρελθόν-επανάληψη)   ·    ο αόριστος φανερώνει πως εκείνο που σημαίνει το ρήμα έγινε στο παρελθόν, π.χ. o  Χτες το πρωί καθάρισα το σπίτι. (παρελθόν-κάποια στιγμή) o  Την προηγούμενη εβδομάδα διάβασα δύο ώρες. (παρελθόν-κάποια στιγμή)   ·    ο υπερσυντέλικος φανερώνει πως εκείνο που σημαίνει το ρήμα ήταν τελειωμένο στο παρελθόν πριν γίνει κάτι άλλο, π.χ. o  Όταν ήρθες, εγώ είχα καθαρίσει το σπίτι. (παρελθόν-τελειωμένο πριν από κάτι άλλο) o  Είχα διαβάσει ήδη δύο ώρες, όταν ήρθες. (παρελθόν-τελειωμένο πριν από κάτι άλλο) Παροντικοί χρόνοι ·    Ο ενεστώτας φανερώνει πως εκείνο που σημαίνει το ρήμα γίνεται τώρα συνέχεια ή με επανάληψη π.χ. o  Όλο το πρωί καθαρίζω το σπίτι. (τώρα-συνέχεια) o  Αυτήν την εβδομάδα κάθε μέρα διαβάζω δύο ώρες (επανάληψη)   ·    ο παρακείμενος φανερώνει πως εκείνο που σημαίνει το ρήμα έγινε στο παρελθόν και έχει τελειώσει την ώρα που μιλούμε, π.χ. o  Τώρα που ήρθες, έχω καθαρίσει ήδη το σπίτι. (έχει τελειώσει τώρα)     Μελλοντικοί χρόνοι ·    Ο εξακολουθητικός μέλλοντας φανερώνει πως εκείνο που σημαίνει το ρήμα θα γίνεται συνέχεια ή με επανάληψη, π.χ. o  Όλο το πρωί θα καθαρίζω το σπίτι. (μέλλον-συνέχεια) o  Την επόμενη εβδομάδα κάθε μέρα θα διαβάζω δύο ώρες. (μέλλον-επανάληψη)   ·    ο στιγμιαίος μέλλοντας φανερώνει πως εκείνο που σημαίνει το ρήμα θα γίνει στο μέλλον χωρίς συνέχεια ή επανάληψη, π.χ. o  Αύριο το πρωί θα καθαρίσω το σπίτι. (μέλλον-κάποια στιγμή) o  Την επόμενη εβδομάδα θα διαβάσω δύο ώρες. (μέλλον-κάποια στιγμή)   ·    ο συντελεσμένος μέλλοντας φανερώνει πως εκείνο που σημαίνει το ρήμα θα είναι τελειωμένο στο μέλλον, αφού πρώτα γίνει κάτι άλλο, π.χ. o  Όταν θα έρθεις, εγώ θα έχω καθαρίσει το σπίτι. (μέλλον-τελειωμένο μετά από κάτι άλλο) o  Ως τα ξημερώματα θα έχω διαβάσει όλο το βιβλίο. (μέλλον-τελειωμένο μετά από κάτι άλλο)   ΠΡΟΣΟΧΗ Οι παραπάνω σημασίες των ρημάτων και η κατάταξή τους στις χρονικές βαθμίδες του παρελθόντος παρόντος ή μέλλοντος αναφέρονται όταν μελετάμε το ρήμα στην οριστική έγκλιση.

Ποιόν ενέργειας;

Μελετώντας παραπάνω τους χρόνους, αναφερθήκαμε όχι μόνο στο παρελθόν, παρόν και μέλλον αλλά και στο ποιόν ενέργειας, δηλαδή στον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζει ο ομιλητής μια ενέργεια ως ολοκληρωμένη, ως εξελισσόμενη, ως μοναδικό γεγονός κ.τ.λ. Ως προς το ποιόν ενέργειας στην οριστική κατατάσσουμε τους χρόνους σε τρεις κατηγορίες: α. μη συνοπτικοί ή εξακολουθητικοί: ενεστώτας, παρατατικός, εξακολουθητικός μέλλοντας. Φανερώνουν ότι μια πράξη γίνεται συνέχεια ή με επανάληψη, β. συνοπτικοί ή στιγμιαίοι: αόριστος, στιγμιαίος μέλλοντας.  Φανερώνουν ότι μια πράξη έγινε ή θα γίνει χωρίς συνέχεια ή επανάληψη, γ. συντελεσμένοι: παρακείμενος, υπερσυντέλικος, συντελεσμένος μέλλοντας. Φανερώνουν ότι μια πράξη έχει ήδη γίνει. ποιόν ενέργειας χρονική βαθμίδα Παραδείγματα παρελθοντικοί παροντικοί μελλοντικοί ενεργητική φωνή παθητική φωνή εξακολουθητικοί ή μη συνοπτικοί   ενεστώτας   δένω δένομαι παρατατικός     έδενα δενόμουν     εξακολουθητικός μέλ. θα δένω θα δένομαι στιγμιαίοι ή συνοπτικοί     στιγμιαίος μέλ. θα δέσω θα δεθώ αόριστος     έδεσα δέθηκα συντελεσμένοι   παρακείμενος   έχω δέσει έχω δεθεί υπερσυντέλικος     είχα δέσει είχα δεθεί     συντελεσμένος μέλ. θα έχω δέσει θα έχω δεθεί   Όταν το ρήμα βρίσκεται στην υποτακτική, τότε για το ποιόν ενέργειας διακρίνουμε:   ποιόν ενέργειας   ενεργητική φωνή παθητική φωνή εξακολουθητικό ή μη συνοπτικό υποτακτική ενεστώτα να δένω να δένομαι στιγμιαίο ή συνοπτικό υποτακτική αορίστου να δέσω θα δεθώ συντελεσμένο υποτακτική παρακειμένου να έχω δέσει να έχω δεθεί       Όταν το ρήμα βρίσκεται στην προστακτική, τότε για το ποιόν ενέργειας διακρίνουμε:   ποιόν ενέργειας   ενεργητική φωνή παθητική φωνή εξακολουθητικό ή μη συνοπτικό προστακτική ενεστώτα δένε (δένου) στιγμιαίο ή συνοπτικό προστακτική αορίστου δέσε δέσου

Από τα προηγούμενα παραδείγματα συμπεραίνουμε ότι το ρήμα εμφανίζεται με πέντε διαφορετικές μορφές. Άρα, έχουμε πέντε εγκλίσεις. Αυτές είναι η οριστική, η υποτακτική, η προστακτική, το απαρέμφατο και η μετοχή.- (ΑΥΤΑ ΠΡΟΒΛΕΠΕΙ Η ΝΕΑ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ, Σ.75)

 

οριστική	Δένω τα κορδόνια των παπουτσιών μου.
υποτακτική	Όταν δένω τα κορδόνια των παπουτσιών, μη με ενοχλείς.
προστακτική	Δένε τα κορδόνια των παπουτσιών σου.
απαρέμφατο	Έχω δέσει τα κορδόνια των παπουτσιών μου.
μετοχή	α) Δένοντας τα κορδόνια των παπουτσιών μου βρήκα ένα ευρώ β) Τα κορδόνια των παπουτσιών μου είναι δεμένα.

Τις εγκλίσεις μπορούμε να τις χωρίσουμε σε δύο μεγάλες κατηγορίες: α) στις προσωπικές και β) στις απρόσωπες.

·    α) προσωπικές εγκλίσεις, αυτές δηλαδή που έχουν διαφορετικούς τύπους για τα διαφορετικά πρόσωπα του ρήματος. Στις προσωπικές κατατάσσονται: α) η οριστική, β) η υποτακτική και γ) η προστακτική

·    β) απρόσωπες εγκλίσεις, αυτές δηλαδή που έχουν τον ίδιο τύπο για τα διαφορετικά πρόσωπα του ρήματος. Στις απρόσωπες εγκλίσεις κατατάσσονται: α) το απαρέμφατο και β) η μετοχή

προσωπικές	οριστική	Δένω τα κορδόνια των παπουτσιών μου.
	υποτακτική	Όταν δένω τα κορδόνια των παπουτσιών, μη με ενοχλείς.
	προστακτική	Δένε τα κορδόνια των παπουτσιών σου.
απρόσωπες	απαρέμφατο	Έχω δέσει τα κορδόνια των παπουτσιών μου.
	μετοχή	α) Δένοντας τα κορδόνια των παπουτσιών μου βρήκα ένα ευρώ β) Τα κορδόνια των παπουτσιών μου είναι δεμένα.

 

Στους πίνακες που ακολουθούν φαίνονται οι διαφορετικοί τύποι για τα διαφορετικά πρόσωπα του ρήματος στις προσωπικές εγκλίσεις στον ενεστώτα της ενεργητικής φωνής του ρ. δένω στην καταφατική και αρνητική μορφή:

 

καταφατική μορφή
αριθμοί	πρόσωπο	οριστική	υποτακτική	προστακτική
ενικός	α	δένω	να δένω
	β	δένεις	να δένεις	δένε
	γ	δένει	να δένει
πληθυντικός	α	δένουμε	να δένουμε
	β	δένετε	να δένετε	δένετε
	γ	δένουν	να δένουν

 

αρνητική μορφή
αριθμοί	πρόσωπο	οριστική	υποτακτική	προστακτική
ενικός	α	δε δένω	να μη δένω
	β	δε δένεις	να μη δένεις
	γ	δε δένει	να μη δένει
πληθυντικός	α	δε δένουμε	να μη δένουμε
	β	δεν δένετε	να μη δένετε
	γ	δε δένουν	να μη δένουν

Από τη μελέτη των παραπάνω πινάκων συμπεραίνουμε ότι για να σχηματίσουμε την υποτακτική χρησιμοποιούμε τους ίδιους τύπους με εκείνους της οριστικής, χρησιμοποιούμε όμως επιπλέον το μόριο να ή τους συνδέσμους αν, εάν, σαν, όταν, πριν, πριν να, μόλις, προτού, άμα, για να, μήπως, μην (με τη σημασία του μήπως).

 

Στην αρνητική μορφή η οριστική έχει άρνηση δε(ν), ενώ η υποτακτική έχει άρνηση μη(ν).

Για την οριστική στο Μέλλοντα χρησιμοποιούμε το μόριο θα.

 

Η προστακτική έχει τύπους μόνο για το β’ ενικό και το β’ πληθυντικό και έχει διαφορετικούς τύπους από την οριστική, τουλάχιστον για το β’ ενικό (δένε). Η προστακτική δεν έχει τύπους για την άρνηση. Όταν θέλουμε να δώσουμε αρνητική προσταγή χρησιμοποιούμε την υποτακτική, π.χ.

Τρέχα γρήγορα (προστακτική) / Μην τρέχεις γρήγορα (υποτακτική).

Με λίγα λόγια:

Στην οριστική χρησιμοποιούμε το μόριο θα και την άρνηση δεν.

Στην υποτακτική χρησιμοποιούμε τα μόρια να ή ας και την άρνηση μη(ν).

Η προστακτική έχει δικούς της τύπους και δεν έχει άρνηση.