YΛΙΚΟ ΓΙΑ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑΣ 5

Γενικές που πρέπει να προσέξουμε

Τα προπαροξύτονα, αρσενικά και θηλυκά ουσιαστικά σε -ος κατεβάζουν τον τόνο στην παραλήγουσα στη γενική του ενικού και στη γενική και αιτιατική του πληθυντικού: ο πόλεμος - του πολέμου - των πολέμων - τους πολέμους, η διάμετρος - της διαμέτρου - των διαμέτρων - τις διαμέτρους Παραδείγματα λέξεων που ακολουθούν αυτόν τον κανόνα: αρσενικά: άνθρωπος, θόρυβος, κίνδυνος, θηλυκά: κάθοδος, είσοδος, έξοδος, πρόοδος, λεωφόρος (αλλά και άμμος). Με τον ίδιο τρόπο κλίνονται και τα θηλυκά ουσιαστικά που δείχνουν επάγγελμα: δικηγόρος, πρόεδρος (κλητική: κυρία πρόεδρε και όχι κυρία πρόεδρος) Διατηρούν τον τόνο στην προπαραλήγουσα, σ' όλες τις πτώσεις ενικού και πληθυντικού, οι πολυσύλλαβες και οι λαϊκές λέξεις: του αντίκτυπου, του ανήφορου, του εξάψαλμου, του καλόγερου, του γκόμενου, του παίδαρου.

Ο τόνος των προπαροξύτονων επιθέτων σε -οςκατεβαίνει στην παραλήγουσα στη γενική ενικού και γενική και αιτιατική πληθυντικού, όταν αυτά χρησιμοποιούνται ως ουσιαστικά: "συμπεριφορά βάρβαρων ανθρώπων", αλλά "οι επιδρομές των βαρβάρων" | "η μητέρα του άρρωστου παιδιού", αλλά "η κατάσταση του αρρώστου" | " η εμφάνιση του άγνωστου άντρα", αλλά "η εμφάνιση του αγνώστου".

Τα προπαροξύτονα ουδέτερα ουσιαστικά σε -ο κατεβάζουν τον τόνο στην παραλήγουσα στη γενική ενικού και πληθυντικού (πανεπιστημίου, ατόμου, ατόμων, κατόπτρου, επίπλου, θεάτρου, αυτοκινήτου, μετώπου, μετώπων) εκτός από τις λαϊκές λέξεις όπως σίδερο-σίδερου(αλλά: σιδήρου), σύννεφο-σύννεφου, χαμόγελο-χαμόγελου, μάγουλο-μάγουλου, κάρβουνο-κάρβουνου, ψίχουλο-ψίχουλου.

Αρσενικά παροξύτονα ουσιαστικά σε –ας :, όπως ταμίας Ο ταμίας- του ταμία- των ταμιών, ο μήνας- του μήνα- των μηνών, ο τραυματίας- του τραυματία- των τραυματιών, ο βλάκας- του βλάκα- των βλακών. ( φαίνεται εύκολο αλλά, για κάποιο ανεξήγητο λόγο, είναι πολύ συχνές οι λανθασμένες γενικές πληθυντικού: των ταμίων, των βλάκων κλπ. Το τελευταίο είναι λάθος και στο spelling του Word!)

Πτώσεις επιθέτων σε –ής -ές/ -ης -ες: ο/η διεθνής, του/της διεθνούς, τον/τη διεθνή, το διεθνές, τα διεθνή ο/η συνήθης, του/της συνήθους, τον/την συνήθη, το σύνηθες, τα συνήθη, των συνήθων. Προσοχή (μόνο για αρσ.):Του ευγενούς αγώνα, αλλά: του ευγενή (=αριστοκράτη) (επίθ. το α΄, ουσ. το β΄). Επιστήμη συγγενούς κλάδου (επίθ.). Είναι φίλος ενός στενού μου συγγενή(ουσ.).

Επίθετα παροξύτονα σε -ώδης, -ώδης, -ώδες, όπως βραχώδηςκλίνονται με παρόμοιο τρόπο με την προηγούμενη περίπτωση, με μία εξαίρεση: στη γενική πληθυντικού κατεβάζουν τον τόνο στη λήγουσα: του βραχώδους- των βραχωδών, του δηλητηριώδους- των δηλητηριωδών, του ουσιώδους- των ουσιωδών, του θεμελιώδους- των θεμελιωδών

Γενικές αρσενικών και ουδέτερων επιθέτων σε -ών, όν, όπως παρών: παρόντος, επιλαχόντος, απόντος, επιτυχόντος, τυχόντος (και όχι του επιλαχόντα, του απόντα)

Τα θηλυκά σε -η (σκέψη, κυβέρνηση κτλ.) σχηματίζουν τη γενική σε -ης και σε -έως, π.χ.: σκέψης και σκέψεως, κυβέρνησης και κυβερνήσεως. Όσα, όμως, έχουν λαϊκή προέλευση, μόνο σε -ης: θύμηση - θύμησης, γέμιση - γέμισης Η γενική σε -εως είναι γενικά προτιμότερη ενώ προτιμάται πάντα μετά από λόγιες προθέσεις ή λόγιες και μη τυποποιημένες φράσεις: προ της αποφάσεως, υπέρ της λύσεως, περί της σχέσεως, σχέδιο πόλεως, πρώτης τάξεως, οδηγίες χρήσεως, ημερομηνία λήξεως, ομάδα κρούσεως, κρίση συνειδήσεως, χαίρω εκτιμήσεως, πάσης φύσεως, πορεία πλεύσεως, έτος ιδρύσεως κλπ.

Θηλυκά επαγγελματικά και άλλα ονόματα σε -έας(-εύς) (εισαγγελέας, γραμματέας, συγγραφέας κ.ά.) σχηματίζουν τη γενική ενικού με τον λόγιο τύπο: τής εισαγγελέως, τής γραμματέως, τής συγγραφέως αντί των γενικών: τής εισαγγελέας, τής γραμματέας, της συγγραφέας.

Ο κύριος Παντελέων, του κ. Παντελέοντος, η κυρία Παντελέοντος, της κ. -Παντελέοντος κλπ. (και όχι του κ. Παντελέων, η κ. Παντελέων).

Το πλαγκτόν είναι ελληνική λέξη. Η γενική είναι του πλαγκτού (και όχι του πλαγκτόν). Δεν έχει όμως πληθυντικό.

Συνήθως, τα θηλυκά σε -ώ στη γενική έχουν κατάληξη -ώς: της Αργυρώς, της Κλειώς, της πειθώς. Η κατάληξη σε -ούς δεν είναι λάθος αλλά είναι αρχαιοπρεπής και επιτρέπεται μόνο σε λόγιες λέξεις και σε αρχαία ονόματα. Έτσι: Της Αργυρώς (αλλά όχι της Αργυρούς), της Κλειώς (αλλά και της Κλειούς [της αρχαίας]), της Σαπφούς (της αρχαίας ποιήτριας), αλλά της Σαπφώς Νοταρά. Ειδικά για την πειθώ και την ηχώ, προτιμότερες είναι οι γενικές της πειθούς και της ηχούς, παρόλο που, τυπικά, οι σωστοί τύποι είναι της πειθώς, της ηχώς. .

"Ανένταχτες" και "ανυπόταχτες" γενικές συνηθισμένων λέξεων που δεν υπάρχουν στις νεοελληνικές γραμματικές: ο πρύτανης-του πρυτάνεως ή του πρύτανη-των πρυτάνεων ο πρέσβης-του πρέσβεως ή του πρέσβη-των πρέσβεων η Άλκηστις-της Άλκηστης το πυρ-του πυρός το οξύ (ουσ.)-του οξέως το ήπαρ-του ήπατος