MME, ANAΛΥΤΙΚΟ, ΜΕ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ/ 2

ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ

«…Τα μέσα επικοινωνίας μπορούν να είναι όργανα εξουσίας  ή

όπλο επαναστατικό, εμπορικό προϊόν  ή εργαλείο παιδείας.

Μπορούν να συμβάλουν στη διαμόρφωση

της ατομικής προσωπικότητας,

όπως και στην ομοιόμορφη κοπαδοποίηση

της ανθρωπότητας….» 

UNESCO

     

Ορισμός: Μέσα μαζικής ενημέρωσης (επικοινωνίας)  ονομάζονται τα μέσα που αποστέλλουν μηνύματα σε μεγαλύτερα, ετερογενή και διασκορπισμένα ακροατήρια (Janowitz, 1968) Ο όρος <<μαζική επικοινωνία>> πρωτοχρησιμοποιήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’30.  Ό όρος μαζική σηματοδοτεί ένα μεγάλο εύρος, πεδίο ή έκταση, όπως των ανθρώπων που δέχονται τα μηνύματα.  Ως προς τη χρήση του όρου  επικοινωνία ή ενημέρωση δε διαπιστώνεται συναίνεση. (επικοινωνία = αμφίδρομη διαδικασία, ενημέρωση= μονόδρομη διαδικασία)

Ιστορική αναδρομή:  Η ιστορία των σύγχρονων Μ.Μ.Ε. αρχίζει με τη δημιουργία του έντυπου βιβλίου στα τέλη του 15^ου αιώνα. Στα τέλη του 16^ου αι. διανέμονταν  φυλλάδια και δελτία ειδήσεων (newsletter), πρόδρομοι των εφημερίδων. Το ραδιόφωνο και η τηλεόραση  έχουν περίπου μία ογδοντάχρονη  και πενηντάχρονη ιστορία ως Μ.Μ.Ε. αντίστοιχα. Τα επονομαζόμενα μέσα τηλεματικής (λόγω του συνδυασμού των τηλεπικοινωνιών και της πληροφορικής) εμφανίστηκαν στη δεκαετία του ’70.

Τύπος: ετυμολογείται από το ρήμα τύπτω = κτυπώ  και σημαίνει στάμπα, αποτύπωμα. Συνεκδοχικά, σημαίνει κάθε προϊόν που προέρχεται από την τυπογραφία ή από άλλο μηχανικό, χημικό ή φωτομηχανικό μέσο, με το οποίο παράγεται μεγάλος αριθμός ομοίων εντύπων

Κιτρινισμός (κίτρινος τύπος): η προβολή στον Τύπο θεμάτων που εξάπτουν την περιέργεια  του κοινού (φόνων, σεξουαλικών σκανδάλων κ.λ.π.) συνήθως χωρίς να τηρείται η δημοσιογραφική δεοντολογία , με υπερβολές, συκοφαντικές επιθέσεις , κατασκευασμένα ρεπορτάζ κ.λ.π. (Γ. Μπαμπινιώτη, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας)

Αναμφισβήτητα, τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης αποτελούν δύναμη που, ανάλο­γα με τη χρήση τους, μπορούν ν’ αποβούν δύναμη του «Καλού» ή δύναμη του «Κακού». Όταν τηρούνται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται και γίνεται ορθή χρήση τους, μπορούν να λειτουργήσουν ευεργετικά, γιατί ο ρόλος τους επηρεάζει θετικά ό­λους τους τομείς της δραστηριότητας του ατόμου αλλά και της λειτουργίας της κοινωνίας. Επισημαίνουμε το θετικό τους ρόλο κατά τομείς:

Θετικός ρόλος

◊ Ενημερωτικός:

 - Η τηλεόραση και το ραδιόφωνο εκμηδένισαν τις αποστάσεις και έκαναν την οικουμένη μια κοινότητα, την υδρόγειο ένα «πλανητικό χωριό». Το ίδιο μήνυμα διαβιβάζεται και το βλέπουν ή το ακούν εκατομμύρια άνθρωποι την ίδια στιγμή.

- Προσφέρουν πολύπλευρη ενημέρωση: ειδήσεις, αγγελίες, διαφημίσεις, προγράμματα θεαμάτων, τόπος και χρόνος εκδηλώσεων, διάφορες οικονο­μικές δραστηριότητες.

◊ Πνευματικός:

-         Προβληματίζουν, οξύνουν την κρίση, διευρύνουν το πνεύμα και αναπτύσ­σουν τη φαντασία ^. απαλλάσσουν από τις προλήψεις και τις δεισιδαιμονίες.

-          Σημαντικός είναι και ο παιδαγωγικός ρόλος τους, γιατί προβάλλονται     και εκπαιδευτικά προγράμματα, που απευθύνονται, κυρίως, σε μαθητές.

◊ Πολιτιστικός:

  - Καλλιεργούν την αισθητική του ατόμου με την προβολή έργων τέχνης. Η πα­γκόσμια καλλιτεχνική δημιουργία γίνεται γνωστή με τα μέσα ενημέρωσης.

  - Διδάσκουν τη γλώσσα και καλλιεργούν το γλωσσικό αισθητήριο.

◊ Κοινωνικός:

- Κοινωνικοποιούν το άτομο, γιατί υποδεικνύουν τρόπους κοινωνικής συμπε­ριφοράς και προωθούν τους αναγκαίους όρους της κοινωνικής ζωής, όπως είναι ο διάλογος, η συνεργασία, η διαλλακτικότητα, η αναγνώριση της προ­σφοράς των άλλων και η προώθηση του κοινωνικού συμφέροντος έναντι του ατομικού. Μ' αυτό τον τρόπο αποβάλλεται ο φανατισμός, ο δογματισμός και η αντιπαλότητα μέσα από την κοινωνία.

- Συντελούν στην κοινωνική χειραφέτηση, γιατί συμβάλλουν στην περιστολή του κοινωνικού ρατσισμού.

- Ευαισθητοποιούν σε θέματα κοινωνικά, διαμορφώνουν στα άτομα κοινωνι­κή συνείδηση και τα παροτρύνουν να συμμετέχουν στην αντιμετώπιση των κοινω­νικών προβλημάτων.

◊ Πολιτικός:

- Διακινούν πολιτικές ιδέες, προωθούν το γόνιμο διάλογο, τη διαφάνεια και την αλήθεια.

-Ασκούν έλεγχο στη λειτουργία της κρατικής μηχανής και των πολιτικών θεσμών, ευαισθητοποιούν, αφυπνίζουν και ωθούν  τον πολίτη στη συμμετοχή στα κοινά. Αυτός είναι ο βασικότερος ρόλος ιδιαίτερα του Τύπου, απ’ όπου πηγάζει και η ονομασία του ως «τέταρτη εξουσία».

-Υπερασπίζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και αγωνίζονται για την εδραίωση της δημοκρατίας.

◊ Πανανθρώπινος:

- Συμβάλλουν στη συναδέλφωση των λαών, γιατί προωθούν την υγιή παγκοσμιοποίηση. Οι πολίτες ενημερώνονται για τα προβλήματα των συνανθρώπων τους σ' ολόκληρο τον πλανήτη, ευαισθητοποιούνται σχετικά μ' αυτά, αι­σθάνονται πολίτες του κόσμου  και συμμετέχουν στην επίλυσή τους.

◊ Ψυχαγωγικός:

- Ψυχαγωγούν τα άτομα, ιδίως των χαμηλών οικονομικών στρωμάτων, χωρίς μεγάλη δαπάνη. Προβάλλουν κινηματογραφικές ταινίες, παρουσιάζουν τη­λεπαιχνίδια και άλλα ψυχαγωγικά προγράμματα. Μ' αυτό τον τρόπο το άτο­μο καταπολεμά την πλήξη, την ανία και κάνει πιο υποφερτή τη μοναξιά του.

αρνητικά αποτελέσματα

Ωστόσο, όταν τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης δεν ανταποκρίνονται ορθά στον πολυσήμαντο τους, τότε οδηγούν στα ακόλουθα αρνητικά αποτελέσματα:

* Αποπροσανατολίζουν την κοινή γνώμη και διαστρεβλώνουν την πραγματι­κότητα, επειδή εξυπηρετούν πολιτικές ή άλλες σκοπιμότητες. Με την παραπληρο­φόρηση τα άτομα γίνονται μάζες, έρμαια αυτών που ελέγχουν τα μέσα επικοινω­νίας και ενημέρωσης.

* Είναι δυνατόν ν' ασκήσουν επικίνδυνη προπαγάνδα [π.χ. Χίτλερ], να γίνουν φερέφωνα της εκάστοτε εξουσίας και να υπηρετούν τυφλά τα διάφορα κομματι­κά συμφέροντα. Με τον τρόπο αυτόν υπονομεύουν τη δημοκρατία, γιατί κατα­στρατηγούν τους θεσμούς, φαλκιδεύουν τις πολιτικές αξίες και προωθούν την α­ναξιοκρατία.

* Προξενούν «πλύση εγκεφάλου», ιδίως η τηλεόραση, που με τη δύναμη της εικόνας αιχμαλωτίζει τη σκέψη μας και συντελεί στο να ενεργούμε ασυνείδητα, να χειραγωγούμαστε και να ετεροκαθοριζόμαστε. Στερούν, επομένως, από τα ά­τομα την ελευθερία της βούλησης, που έχει ως αποτέλεσμα να δέχονται αδιαμαρ­τύρητα ό,τι τους «σερβίρεται», χωρίς να έχουν τη δυνατότητα ν' αντιδράσουν.

          * Απομονώνουν και αλλοτριώνουν τα άτομα που χάνουν την άμεση επικοινωνία  με το κοινωνικό σύνολο και οδηγούνται στην εσωστρέφεια και στη μοναξιά.[σε κάποιον τοίχο της Αθήνας υπάρχει τούτο το σύνθημα: «Όταν κλείνει η T.V.,  αρχίζει η ζωή» ].

     * Με την υπονόμευση του διαλόγου καταδικάζουν το άτομο σε πνευματική α­δράνεια και το οδηγούν στην παθητικοποίηση και στη μαζοποίηση.

     * Συγχέουν, πολλές φορές, την «είδηση» με το «σχόλιο», με αποτέλεσμα να φανατίζουν τα άτομα και να δυσχεραίνουν την εύρεση της αλήθειας.

     * Δημιουργούν τάσεις καταναλωτισμού, κερδοσκοπίας και αμοραλισμού. Καλλιεργούν το πνεύμα του υλικού ευδαιμονισμού, του «έχω» και όχι του «είμαι».

     * Διασύρουν άτομα, αμαυρώνουν υπολήψεις, ενοχοποιούν και καταδι­κάζουν, πολλές φορές, πρόσωπα, πριν αποφανθεί η δικαιοσύνη. Καταπατούν την αρχή της ιδιωτικότητας και συνιστούν κίνδυνο για τη Δημοκρατία.

   * Δημιουργούν πρότυπα βίας και εγκληματικότητας, ηρωοποιώντας εγκλη­ματίες, απατεώνες, αναρχικούς, περιθωριακούς τύπους και προβάλλοντας σκη­νές ακραίας βίας και απανθρωπιάς [σε κάποιον τοίχο της Αθήνας υπάρχει το ακόλουθο σύνθημα: «Οι δρόμοι φαίνονται καθαροί, γιατί όλα τα σκουπίδια μαζεύτηκαν στην τηλεόραση» ].

* Συχνά οδηγούν στην ηθική άμβλυνση, γιατί δεν προωθούν ηθικά πρότυπα, αλ­λά προβάλλουν σκηνές ή δημοσιεύουν άρθρα που διεγείρουν τη νοσηρή φαντασί­α, εξάπτουν και ικανοποιούν τα κατώτερα ένστικτα.

      * Η κακή πληροφόρηση και η δημιουργία τεχνητής έντασης ασκούν στις μά­ζες μια ασυνείδητη ψυχολογική βία, με αποτέλεσμα οι επιτήδειοι να κατευθύνουν τα άτομα όπου θέλουν.

* Πολλές φορές οι παραγωγοί προγραμμάτων, επιδιώκοντας την ψυχαγωγί­α των θεατών, υποβαθμίζουν τη νοημοσύνη τους με χοντροκομμένες εκπομπές που προβάλλουν καθώς και με την ακατάσχετη βωμολοχία τους.

* Στερούν από το άτομο τον ελεύθερο χρόνo, με αποτέλεσμα να δαπανάται άστοχα το πο­λύτιμο αυτό αγαθό που θα μπορούσε να διατεθεί για την πνευματική του εξύψωση ή τη συμμετοχή του στην επίλυση κοινωνικών προβλημάτων. Ιδιαίτερα, στερούν από τους μαθητές αρκετό χρόνο που τους είναι πολύτιμος για την πνευματική  κα­τάρτιση και την ομαλή κοινωνικοποίηση.

* Δημιουργούν προκαταλήψεις και στερεότυπα εναντίον ατόμων, λαών και ιδεολογιών, με α­ποτέλεσμα να συνωθούν στην καλλιέργεια και την αναβίωση ρατσιστικών αντιλήψε­ων

·         Εκβαρβαζίζουν τη γλώσσα. Η διαφήμιση έχει το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης για την κατάσταση αυτή.

·         Συρρικνώνεται ο λόγος (γλώσσα, εμβάθυνση, λογική , στοχασμός, κριτική σκέψη κ.α.) και προτάσσεται η εικόνα («πολιτισμός της εικόνας», «κοινωνία του θεάματος»)

προϋποθέσεις:

    Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης μπορούν να επιτελέσουν ορθά τον προορισμό τους, αν υπάρξουν και τηρηθούν οι εξής, κυρίως, προϋποθέσεις:

* Κανόνες λειτουργίας-δεοντολογία στο πλαίσιο του δημοκρατικού πολιτεύματος, που θα επιτρέπει την ελεύθερη έκφραση στα μέ­σα μαζικής ενημέρωσης αλλά σε πλαίσιο νόμου, λογικής και αυτοσυγκράτησης. Ο πλουραλισμός/πολυφωνία, εξάλλου, που είναι στοιχείο της Δημο­κρατίας, θα συμβάλει στην ελεύθερη, απρόσκοπτη και αντικειμενική ενημέρωση του κοινού. Η Πολιτεία, που αποτελεί την οργανωμένη έκφραση του κοινωνικού συνόλου, σε συνεργασία με τους δημοσιογράφους, οφείλει να θεσπίσει, λοιπόν, συγκεκριμένο κώδικα δημοσιογραφικής δεοντολογίας. Καθήκον της Πολιτείας αλλά και των δημοσιογράφων είναι η συνεχής εγρήγορσή , αρκεί να μη φτάνει στο σημείο της υπερβολής, της ακρότητας και της λογοκρισίας.

* Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης να μην είναι αιχμάλωτα οικονομικών και κομματικών συμφερόντων. Σ' αυτή την περίπτωση παρεκκλίνουν από τον προο­ρισμό τους και, για να εξυπηρετήσουν ιδιοτελείς σκοπιμότητες, επιδίδονται σε«κιτρινισμό».

* Η ενημέρωση θα πρέπει να γίνεται με τέτοιο τρόπο, ώστε να φωτίζονται ό­λες οι πλευρές των θεμάτων, για να μπορεί ο θεατής να σχηματίζει αντικειμενική άποψη. Αυτό θα επιτευχθεί, αν τα Μέσα Ενημέρωσης εξυπηρετούν την αλήθεια και μόνο αυτή. Η σύγχυση της «είδησης» με το «σχόλιο» και οι άλλες σκοπιμότη­τες παραμορφώνουν την πραγματικότητα και αποπροσανατολίζουν τους θεατές. Κύρια, επομένως, επιδίωξη των μέσων ενημέρωσης θα πρέπει να είναι η σφαιρι­κή, έγκυρη και έγκαιρη ενημέρωση. Βέβαια, η πλήρης αντικειμενικότητα είναι ανέφικτη.

* Οι φορείς των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, και ιδιαίτερα οι δημοσιογράφοι, θα πρέπει να διαθέτουν όχι μόνο επαγγελματική κατάρτιση, αλλά και ήθος, ώστε να ακολουθούν τη δημοσιογραφική δεοντολογία, να σέβο­νται την προσωπικότητα του θεατή ή του αναγνώστη και να συνειδητοποιούν τις ευθύνες τους απέναντι στο κοινωνικό σύνολο. Είναι φυσικό πως θα πρέπει να εί­ναι απαλλαγμένοι από τον κομματισμό, την προκατάληψη, το φανατισμό, το δογματισμό και τους διάφορους ρατσισμούς.

     * Το άτομο και ευρύτερα το κοινό με τη στάση του θα πρέπει να ελαχιστοποιήσει τις αρνητικές επιδράσεις των Μέσων. Αυτό θα επιτευχθεί:

- Με την κατάλληλη Παιδεία, μέσω της οποίας θα αποκτήσει ελευθερία βού­λησης και θα μάθει να κρίνει, να διασταυρώνει, να συγκρίνει και να επιλέγει. Με αυτό τον τρόπο δε θα «πέφτει» θύμα προπαγάνδας και παραπληροφόρησης.

- Με το να βρίσκεται σε διαρκή εγρήγορση, ώστε, με τη λογική επεξεργασία και αποκωδικοποίηση των μηνυμάτων, ν' αποφεύγεται η «πλύση εγκεφάλου», ο αποπροσανατολισμός και η καταστρατήγηση της εσωτερικής ελευθερίας από τον καταιγισμό των πληροφοριών.

- Με το να το διακρίνει η επιλεκτικότητα και η ικανότητα διάκρισης ανά­μεσα στο αξιόλογο και μη αξιόλογο. Να μην παρακολουθεί ανεξέλεγκτα ό,τι του «σερβίρεται», αλλά μόνο τις εκπομπές που το αναβαθμίζουν και σέβονται την προσωπικότητά του.

- Με την αυτοκριτική, τον αυτοέλεγχο και την αυτοκυριαρχία το άτομο θα  επιβληθεί στον εαυτό του και θα αποδεσμευτεί από την αιχμαλωσία της ανεξέλε­γκτης παρακολούθησης των προβαλλόμενων προπαγανδιστικών ή χαμηλής ποιότητας θεαμάτων.

 

ΣΧΕΤΙΚΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

ΡΗΜΑΤΑ

Α. Για θετική επίδραση: αναπτύσσουν, απευθύνονται, αποκαλύπτουν, αφυπνίζουν, διαδίδουν, διακινούν, διαμορφώνουν διευρύνουν, διδά­σκουν, εκμηδενίζουν, ελέγχουν εμπλουτίζουν, ενημερώνουν, επιμορ­φώνουν, ευαισθητοποιούν, ευνοούν, καλλιεργούν, καταγγέλλουν, κοινωνικοποιούν, μεταβιβάζουν, μεταδίδουν, μεταφέρουν, παρουσιάζουν, πληροφορούν, προβάλλουν, προσφέρουν, προωθούν, συμβάλλουν, συντελούν, ψυχαγωγούν.

Β. Για αρνητική επίδραση: αιχμαλωτίζουν, αλλοτριώνουν απομονώνουν, αποπροσανα­τολίζουν, ασκούν, διαστρεβλώνουν, δουλαγωγούν, εξαρτώνται, εξυπηρετούν, εξωκατευθύνουν, ετεροκαθορί­ζουν, ηρωοποιούν, ισοπεδώνουν, κηλιδώνουν, μαζοποιούν, οπαδοποιούν, παθητικοποιούν, παραποιούν, παραπληροφορούν, προκα­λούν, προξενούν, στερούν, συγκαλύπτουν, τυποποιούν, υπηρετούν, υποβαθμίζουν, υπονομεύουν, φαλκιδεύουν, φανατίζουν, χειραγωγούν.

Ουσιαστικά: αλλοτρίωση, αντικειμενικότητα, αποκωδικοποίηση μηνύμα­τος, αποπληροφόρηση, αποπροσανατολισμός, δημοσιογραφική δεοντολογία, διακίνηση ιδεών, διασταύρω­ση πληροφοριών, εμβέλεια, ενημέρωση, εξωκατεύθυνση, επικοινωνία, ετερο­καθορισμός, ηλεκτρονική εποχή, καταιγισμός (μηνυμάτων - πληροφοριών), κιτρινισμός, μάζα, μαζοποίηση, μήνυμα, οικουμενικότητα, ομοιογένεια, ομοιομορφία, oπτική , εποχή, πλανητική αγέλη, πλανητικό χωριό, πληροφορία, πλύση εγκεφάλου, προπαγάνδα, υπερπληροφόρηση,  υποπληροφόρηση, υποχείριο, φερέφωνο, χειραγώγηση, ψυχαγωγία.

Α. Προσδιορισμοί στα ουσιαστικά ενημέρωση, πληροφόρηση: αντικειμενική, διεθνής, έγκαιρη, έγκυρη, εναλλακτική, ελεγχόμενη, ελκυστική, εύπε­πτη, ελεύθερη, καταιγιστική, κομματική, μαζική, μαζοποιητική, οικουμενική, ορθή, ουσιαστική, πλασματική, πλανητική, πλουραλιστική, πολυφωνική, παρα­πλανητική, σκανδαλοθηρική, στρεβλή, ψευδής.

Β. Προσδιορισμοί στο ουσιαστικό επικοινωνία:  διεθνής, ελεγχόμενη, ελεύθερη, εναλλακτική, μαζική, οικουμενική.

ΚΚ,ΓΠ.