ΠΟΛΥ ΒΑΣΙΚΑ ΔΗΜΟΥΛΑ

ΔΗΜΟΥΛΑ:                    Εκπρόσωπος υπαρξιστικής ποίησης, ανανέωση νεοελληνικού λυρισμού. Β΄ μεταπολεμική γενιά. Έζησε μια μεταβατική εποχή διάψευσης των προσδοκιών κι έντονων πολιτικοκοινωνικών διεργασιών, στις οποίες, όπως και άλλοι καλλιτέχνες, αρνείται να ενταχθεί. Στους ποιητές αυτής της περιόδου κυριαρχούν το κριτικό πνεύμα, ο σκεπτικισμός, η πεζολογία, η κυριολεξία, τα λιγότερα σχήματα λόγου, τα οποία δίνονται με τραχύτητα και σκληρότητα, και η συνειρμική αλληλουχία.

ΣΥΛΛΟΓΗ:                     «Το λίγο του κόσμου» 1971 κέρδισε το Β΄ κρατικό βραβείο ποίησης (1972). Με αυτή τη συλλογή εισερχόμαστε στη δεύτερη περίοδο της ποίησής της ¨ ωριμότητα. Ο Ανδρέας Καραντώνης έχει πει για αυτή τη συλλογή: «Ο κόσμος τούτος δεν είναι καλά πλασμένος… Αλλά μια που είμαστε αναγκασμένοι να τον ζούμε όπως μας έχει δοθεί, βρίσκουμε με τη Δημουλά μια κάποια ανακούφιση, όταν μπορούμε να ξεσκεπάσουμε την αναξιότητα και το μάταιό του.»

ΠΟΙΗΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ:      Πυκνός, ελλειπτικός, υπαινικτικός- κρυπτικός (εννοεί περισσότερα από όσα εκφράζει)

ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΓΛΩΣΣΑΣ: Ανάμειξη δημοτικής και καθαρεύουσας, αμφισημία και πολυσημία λέξεων, εναλλαγή μεταφορικής και κυριολεκτικής σημασίας τους, απροσδόκητα ζεύγη, σχήματα λόγου, όπως προσωποποίηση αφηρημένων εννοιών, ειρωνεία, λογοπαίγνια κ.ά.

ΠΟΙΗΤΙΚΗ:  Η ποιητική της Δημουλά καθορίζεται με βάση τη γυναικεία της ψυχολογία και την ιδιαιτερότητα της ιδιοσυγκρασίας της, μιας ιδιοσυγκρασίας που εξοικειώνεται με τις έννοιες της απουσίας, του κενού, του θανάτου και του δέους που αυτές προκαλούν (οι έννοιες αυτές αποτελούν και βασικά της θέματα ή μοτίβα). Παράλληλα, σημαντικά στοιχεία στην ποιητική της φυσιογνωμία είναι η ονειρική λογική και η γλωσσική της «αναρχία». Έτσι, ανατρέπει δομές, ανακατασκευάζει λέξεις, χρησιμοποιεί ελλιπή και ασυμπλήρωτα νοήματα, προσωποποιεί αφηρημένες έννοιες και απρόσωπα αντικείμενα, δίνει επίθετα αντί για αφηρημένες έννοιες κ.ά. Γενικά, χρησιμοποιεί τον υπερρεαλισμό με ένα δικό της τρόπο. Βασικές έννοιες της ποιητικής της είναι η μνήμη και η λήθη, το κενό, ο θάνατος, η φθορά, ο φόβος και η απουσία (κυρίαρχο γνώρισμα της ποίησής της, ειδικά της ώριμης περιόδου).

ΙΙ. α)  Η ποιήτρια Κική Δημουλά
ΙΙ. α)  Η ποιήτρια Κική Δημουλά

• 1931 (Αθήνα)
• Σύζυγός της  ο ποιητής Άθως Δημουλάς. Η ίδια σε μια συνέντευξή της είπε γι’ αυτόν: «Ανώτερες σπουδές: η μακρά ζωή μου κοντά στον ποιητή Άθω Δημουλά. Χωρίς εκείνον, είμαι σίγουρη ότι θα είχα αρκεστεί σε μια ρεμβαστική, αμαθή τεμπελιά, προς την οποίαν, ίσως και σοφά, ακόμα ρέπω. Του οφείλω το λίγο έστω που της ξέφυγα, την ατελή έστω μύησή μου στο τι είναι απλώς φωνήεν στην ποίηση και τι είναι σύμφωνον με την ποίηση, του οφείλω ακόμα την πικρότατη δυνατότητα να μπορώ σήμερα, δημόσια, να τον μνημονεύω εις επήκοον της πολυπληθούς λήθης».

Κική Δημουλά
(πρόσφατα έργα της)

• Ηχος απομακρύνσεων 2001 (ποιητ. συλλογή)
• Ο φιλοπαίγμων μύθος 2003 (πεζό κείμενο, η ομιλία της στην Ακαδημία Αθηνών στις 11/11/2003)
• Εκτός σχεδίου 2004 (πεζά)
• Χλόη Θερμοκηπίου 2005 (ποιητ. συλλογή)
• Μεταφερθήκαμε παραπλεύρως 2007 (ποιητ. συλλογή).

Κική Δημουλά

• «Μιλάει για το σκοτάδι, το μη ον, το μηδέν, πράγματα που δεν λέγονται - κι όμως τα λέει. Ενώ οι περισσότεροι ποιητές, όταν πάνε να ασχοληθούν με το αφηρημένο συντρίβονται, η Δημουλά μπορεί και κάνει φιλοσοφική ποίηση, τόσο χειροπιαστή όσο ένας σβώλος χώμα και τόσο μεταφυσική όσο η αποφατική θεολογία. Πρόκειται για ένα άλλο είδος ποίησης. Θα την ονόμαζα μετα-ποίηση και με τις δύο σημασίες του μετά. Αν η ποίηση οριοθετεί έναν κόσμο, αυτή καλύπτει δύο, ταυτόχρονα, μεταποιώντας τις λέξεις». (Ν. Δήμου).

Κική Δημουλά

• «Μια κλασική ερώτηση που υποβάλλεται στους ποιητές είναι πώς γράφεται ένα ποίημα. Με τόσους τρόπους, όσοι είναι και οι ποιητές στον κόσμο. Τώρα πώς γράφεται ένα καλό ποίημα, ε, αυτό πια πραγματικά μόνο ένας θεός το ξέρει. Πάντως με σκληρή δουλειά και εσωτερικές αιμορραγίες. Με άγρυπνη τη δυσπιστία του ποιητή απέναντι σ’ αυτό που γράφει. Με γενναιότητα αυτοκριτικής. Σκίζοντας. Τα καλά ποιήματα που γράφτηκαν ανεμπόδιστα από την αρχή ως το τέλος, μονορούφι, πιστεύω ότι είναι τόσο σπάνια, όσο η ευτυχία».

Κική Δημουλά

• Χαρακτηριστικά της ποίησής της: - βιωματική γραφή με έντονο το συναισθηματικό φορτίο.

- Ιδιαίτερο γνώρισμα η λειτουργία των αφηρημένων εννοιών.
- Ο λειτουργικός ρόλος που παίζουν τα άψυχα αντικείμενα που τα «εμψυχώνει» ώστε να αποκτούν έκφραση, βιώματα, πάθη.

• Τα θέματα της ποίησής της είναι η στέρηση, η φθορά, η απώλεια, η υπαρξιακή αγωνία, τα κοινά ανθρώπινα βιώματα με τη ματιά της γυναικείας ευαισθησίας και οξυδέρκειας.

- Η επιδίωξη της ελευθερίας σε αστικό τοπίο αποτελεί αίτημα της ποίησής της.

• Ως προς τη γλώσσα είναι τολμηρή η απόπειρα λεξιπλασίας.

β) Το λίγο του κόσμου 1971

• « Η ποιήτρια προσπαθεί να αποτυπώσει μέσα από τις συνηθισμένες εκφράσεις της καθημερινής ζωής την ένταση της εσωτερικής διάθεσης και τις διαθλάσεις της. Εξακολουθεί η συνεχής εναλλαγή ανάμεσα στον κόσμο των συγκεκριμένων και του εσωτερικού· αλλά ο στίχος μετεωρίζεται με λιτότητα σε μια κατάσταση διάχυτη και δημιουργεί την επιδιωκόμενη έκσταση και έξαρση.» (Βιβλίο του εκπαιδευτικού).

Σημείο Αναγνωρίσεως

• Θέμα: η συνομιλία με τα αγάλματα που συναντά ο μοναχικός και προσεκτικός παρατηρητής.
• Σχολιασμός του τίτλου: διαδικασία αναγνώρισης.
• Σχολιασμός υποτίτλου: «άγαλμα γυναίκας με δεμένα χέρια».

Σημείο Αναγνωρίσεως

• Πρόταση ερμηνείας: - η προληπτική αναγνώριση, - το ποιητικό υποκείμενο και η γνώση του, - η χρήση του β΄ προσώπου, - η προσωπική σχέση ποιητικού υποκειμένου-αντικειμένου.

Σχολιασμός στίχων

• «στολίζεις κάποιο πάρκο» 
• «από μακριά εξαπατάς»
• «έχεις ελαφρά ανακαθήσει»
• «δεμένα είναι πισθάγκωνα τα χέρια σου/ μ’ ένα σκοινί μαρμάρινο»
• «η στάση σου είναι η θέλησή σου»

(αποστασιοποίηση από το άγαλμα, υποστασιοποίηση του προσώπου).
Σχολιασμός στίχων

• «έτσι με παραγγείλανε στο γλύπτη/ αιχμάλωτη»
• «Δεν μπορείς / ούτε μια βροχή να ζυγίσεις στο χέρι σου, / ούτε μια ελαφριά μαργαρίτα, /Δεμένα είναι τα χέρια σου».
• Άργος, Ίώ : μυθικά σύμβολα / σημεία αναγνωρίσεως.

Σχολιασμός στίχων

• «ελευθερίες και ισότητες»
• «με δεμένα πάλι τα χέρια, αιχμάλωτη»
• ρεαλιστικά «σημάδια» αναγνωρίσεως
• «Για τα δεμένα χέρια σου, που έχεις/ όσους αιώνες σε γνωρίζω/ σε λέω γυναίκα».

Σχολιασμός στίχων

• στ.33  «σε παρέδωσε...ο γλύπτης» και στ.  14 «σε παραγγείλανε στο γλύπτη»: διάρκεια και  αναπαραγωγή.
• «Σε λέω γυναίκα/ γιατ’ είσ’ αιχμάλωτη».

Παράλληλο ποίημα

• «Υπό φθινόπωρον», Επί τα ίχνη.

γ) Χαίρε ποτέ 1988

• Η ποιητική συλλογή Χαίρε ποτέ  αποτελείται από ποιήματα ελεγειακού χαρακτήρα
• έχουν επίκεντρο τον χρόνο, τη μνήμη, την απουσία και τον θάνατο.
• Τα συναισθήματα που κυριαρχούν φέρουν τη σφραγίδα του βιώματος του θανάτου, που προήλθε από την απώλεια του συζύγου της ποιήτριας το 1985.
• Και στη συλλογή αυτή η ποιήτρια επιμένει στην τεχνική της χρήσης αφηρημένων εννοιών με υπόσταση υποκειμένων.

Κονιάκ  Μηδέν   Αστέρων

• Θέμα: η προσπάθεια να αντιμετωπιστεί η στέρηση και να αναπληρωθεί η απουσία μέσω μιας ιδιότυπης επικοινωνίας με τον άλλο που λείπει.
• Ο ρόλος της φωτογραφίας στην ποίηση της Δημουλά.

Κονιάκ  Μηδέν   Αστέρων

• Σχολιασμός του τίτλου:

Η παράθεση των λέξεων συνιστά ένα οξύμωρο σχήμα, αφού ένα δυνατό συνήθως ποτό, του οποίου η δύναμη μετράται με 3, 4 ή 7 αστέρια, παρουσιάζεται εδώ να έχει χάσει τη δύναμη του, να είναι ένα ξεθυμασμένο κονιάκ μηδέν αστέρων.
Κονιάκ  Μηδέν   Αστέρων

• Πρόταση ερμηνείας : -διάκριση δύο ενοτήτων α) στ. 1-8

β) στ. 9-16 (στοιχείο
σύνδεσης ενοτήτων)
- το ποιητικό υποκείμενο.
Σχολιασμός στίχων

• «χαμένα πάνε εντελώς τα λόγια των δακρύων»
• «έχει μεγάλη πείρα ο χαμός»
• «όταν μιλάει η αταξία, η τάξη να σωπαίνει»
• «Τώρα πρέπει να σταθούμε στο πλευρό του ανώφελου»

Σχολιασμός στίχων

• «σιγά-σιγά να ξαναβρεί το λέγειν της η μνήμη /να δίνει ωραίες συμβουλές μακροζωίας / σε ό,τι έχει πεθάνει».
• η μνήμη και το «ανώφελο».
• η παλιά φωτογραφία.

Σχολιασμός στίχων

• «που είναι ακόμα στον ανθό του μέλλοντός της».
• «ανώφελα λιγάκι αγκαλιασμένοι»
• «ενώπιον ανωνύμως ευθυμούσης παραλίας»
• «Ναύπλιο Εύβοια Σκόπελος» (η απουσία στίξης= αδιάσπαστη συνέχεια).

Σχολιασμός στίχων

• «Θα πεις /και πού δεν ήταν τότε θάλασσα»
• η χωροχρονική ενότητα .

Στοιχεία μορφής

• ρηματικοί τύποι 
• ουσιαστικά στην πρώτη  ενότητα τα αφηρημένα («αταξία», «τάξη», «χαμός»», «μνήμη» κ.ά.)
• ουσιαστικά  στη δεύτερη ενότητα κυρίως τα συγκεκριμένα («φωτογραφία», «νέοι», «παραλίας» κ.ά.)

Στοιχεία μορφής

• τα επιρρήματα
• η επιλογή των αριθμών  στα πρόσωπα του ρήματος (αποστασιοποίηση-αντικειμενοποίηση).
• (επιστροφή και συμπλήρωση στο σχολιασμό του τίτλου).

Στοιχεία μορφής

• η ουσιαστικοποίηση του ουδετέρου των επιθέτων (π.χ «στο πλευρό του ανώφελου») 
• το οξύμωρο σχήμα («να δίνει συμβουλές μακροζωίας / σε ό,τι έχει πια πεθάνει»)
• άλλα εκφραστικά μέσα.

Παράλληλα  ποιήματα:

• «Υποκατάστατο», Χαίρε ποτέ
• «Φωτογραφία 1948», Το λίγο του κόσμου.

Το λίγο του κόσμου 1971, Χαίρε ποτέ 1988.