'ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ', ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

Κική Δημουλά

ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ

ΕΝΙΣΧΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

Στόχοι διδακτικοί (βιβλίο καθηγητή):

 1) Γνωριμία με τη γυναικεία γραφή μιας από τις πλέον ποιοτικές σύγχρονες εκφράσεις της.

2) Η ανάδειξη της ξεχωριστής θεματικής που γεννά η γυναικεία οπτική, καθώς δίνει ένα στίγμα φορτισμένο από τα ιδιαίτερα βιώματα και τη ξεχωριστή ιδιοσυγκρασία του φύλου της.

3) Η γνωριμία με τη σύγχρονη έκφραση του νεοελληνικού λυρισμού η οποία μάλιστα χαιρετίστηκε και ως ανανέωσή του.

4) Η ανάδειξη μιας πρωτότυπης ποιητικής τεχνικής στην οποία κυριαρχούν τα σχήματα λόγου.

5) Η εξοικείωση με μια ποίηση που αντλεί το υλικό της απ’ την καθημερινότητα για να εξακτινώσει τελικώς της αναζητήσεις της στο βάθος της ανθρώπινης ύπαρξης.

ΔΗΜΟΥΛΑ:                    Εκπρόσωπος υπαρξιακής ποίησης, ανανέωση νεοελληνικού λυρισμού. Β΄ μεταπολεμική γενιά. Έζησε μια μεταβατική εποχή διάψευσης των προσδοκιών κι έντονων πολιτικοκοινωνικών διεργασιών, στις οποίες, όπως και άλλοι καλλιτέχνες, αρνείται να ενταχθεί. Στους ποιητές αυτής της περιόδου κυριαρχούν το κριτικό πνεύμα, ο σκεπτικισμός, η πεζολογία, η κυριολεξία, τα λιγότερα σχήματα λόγου, τα οποία δίνονται με τραχύτητα και σκληρότητα, και η συνειρμική αλληλουχία.

ΣΥΛΛΟΓΗ:                     «Το λίγο του κόσμου» 1971 κέρδισε το Β΄ κρατικό βραβείο ποίησης (1972). Με αυτή τη συλλογή εισερχόμαστε στη δεύτερη περίοδο της ποίησής της ¨ ωριμότητα. Ο Ανδρέας Καραντώνης έχει πει για αυτή τη συλλογή: «Ο κόσμος τούτος δεν είναι καλά πλασμένος… Αλλά μια που είμαστε αναγκασμένοι να τον ζούμε όπως μας έχει δοθεί, βρίσκουμε με τη Δημουλά μια κάποια ανακούφιση, όταν μπορούμε να ξεσκεπάσουμε την αναξιότητα και το μάταιό του.»

ΘΕΜΑΤΑ:                       Στέρηση, φθορά, απώλεια, θάνατος, συναισθηματική ματαίωση, υπαρξιακή αγωνία. Ό,τι της στερεί η πραγματικότητα το αναπληρώνει στην ποίησή της με τη νοσταλγία και την επικοινωνία με το «εσύ» που απουσιάζει.

ΠΟΙΗΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ:      Πυκνός, ελλειπτικός, υπαινικτικός- κρυπτικός (εννοεί περισσότερα από όσα εκφράζει)

ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΓΛΩΣΣΑΣ: Ανάμειξη δημοτικής και καθαρεύουσας, απουσία ρηματικών τύπων, αμφισημία και πολυσημία λέξεων, εναλλαγή μεταφορικής και κυριολεκτικής σημασίας τους, χρήση επιθέτων ως ουσιαστικών, πολλαπλότητα γενών, νεολογισμοί, απροσδόκητα ζεύγη, σχήματα λόγου, όπως προσωποποίηση αφηρημένων εννοιών, ειρωνεία, λογοπαίγνια κ.ά.

ΠΟΙΗΤΙΚΗ:  Η ποιητική της Δημουλά καθορίζεται με βάση τη γυναικεία της ψυχολογία και την ιδιαιτερότητα της ιδιοσυγκρασίας της, μιας ιδιοσυγκρασίας που εξοικειώνεται με τις έννοιες της απουσίας, του κενού, του θανάτου και του δέους που αυτές προκαλούν (οι έννοιες αυτές αποτελούν και βασικά της θέματα ή μοτίβα). Παράλληλα, σημαντικά στοιχεία στην ποιητική της φυσιογνωμία είναι η ονειρική λογική και η γλωσσική της «αναρχία». Έτσι, ανατρέπει δομές, ανακατασκευάζει λέξεις, χρησιμοποιεί ελλιπή και ασυμπλήρωτα νοήματα, προσωποποιεί αφηρημένες έννοιες και απρόσωπα αντικείμενα, δίνει επίθετα αντί για αφηρημένες έννοιες κ.ά. Γενικά, χρησιμοποιεί τον υπερρεαλισμό με ένα δικό της τρόπο. Βασικές έννοιες της ποιητικής της είναι η μνήμη και η λήθη, το κενό, ο θάνατος, η φθορά, ο φόβος και η απουσία (κυρίαρχο γνώρισμα της ποίησής της, ειδικά της ώριμης περιόδου).

ü  Τα τέσσερα ουσιαστικά που εξετάζονται αποτελούν βασικά θέματα της ποίησής της. Απουσιάζουν οι ρηματικοί τύποι- «αρρηματικός» λόγος. Το ρήμα έχει εγκλίσεις και διαθέσεις, αυτά όμως δηλώνουν δράση που εδώ απουσιάζει. Άλλωστε, η ποιητικότητα ενεργοποιεί ελεύθερα όλες τις «διαθέσεις.» Κυριαρχεί η «στατικότητα της θλίψης.» Αισθητοποιείται η «ακινησία της μοναξιάς.» Τα ρήματα, επίσης, διαθέτουν χρονικές βαθμίδες, αλλά το περιεχόμενο των 4 βασικών ουσιαστικών της ζωής είναι διαχρονικό. Έτσι, η φωνή του αφηγητή ακούγεται απρόσωπη και ανώνυμη. Το ποιητικό υποκείμενο εσκεμμένα «σβήνεται» (αναγωγή από το ατομικό στο καθολικό, από το προσωπικό στο πανανθρώπινο και διαχρονικό) Και στις τέσσερις στροφές ακολουθείται η τυπική σειρά των χαρακτηριστικών με τα οποία αναγνωρίζουμε γραμματικώς την κλιτή λέξη (τεχνολόγηση).

ΕΡΩΤΑΣ:                        Ενωτική, εξισωτική δύναμη έρωτα ¨ Έρνεστ Χεμινγουέη (υπαρξιστής) «Σ’ αγαπώ τόσο που θα ’θελα να ήμουν ο εαυτός σου». Καμύ: «Η αγάπη είναι στολισμένη με ψευδαισθήσεις του αιωνίου». Το ευάλωτο του έρωτα: διάψευση, πίκρα. Η απογοήτευση για τους ανυπεράσπιστους εραστές γίνεται πόνος (βασικό μοτίβο υπαρξισμού). Ο πληθυντικός αριθμός είναι μια κραυγή διαμαρτυρίας σε έναν κόσμο που έχει ως απαράβατο κανόνα το πνίξιμο όλων  των ανυπεράσπιστων «γενών» και ειδικά του πιο τρωτού γένους απ’ όλα, του έρωτα. Δεν της αρέσουν οι γενικεύσεις αλλά το πρόβλημα είναι μεγάλο à κρίση ανθρώπινων σχέσεων.

2^η στροφή:        Οι φόβοι αφορούν το κυρίαρχο τυραννικό αίσθημα της μεταπολεμικής υπαρξιακής λογοτεχνίας (φόβος απέναντι σε ταχύτητα, ρυθμούς ζωής / ζωή σε σύγχρονες μεγαλουπόλεις / αβεβαιότητα, ανεπάρκεια ανθρώπων σε σύγχρονη εποχή, μοναξιά, ασυνεννοησία, αλλοτρίωση / φόβος απέναντι στο «σύστημα» (βλ. δικτατορία).

3^η στροφή:        Άκλιτη: φιλοπαίγμων διάθεση ποιήτριας. Ξαφνιάζει «παίζοντας» με την ομόηχη λέξη «άκλητη». Η μνήμη είναι ακάλεστη, ξαφνική βλ. σχ. βιβλίου σελ. 94. Εδώ η μνήμη προσωποποιημένη φτάνει απρόσκλητη σαν επισκέπτης στην ποιήτρια.

4^η στροφή:        Νύχτα – ενικός αριθμός:

1)   Η πιο βασανιστική ώρα για το μοναχικό άτομο, η ώρα που γίνεται ο απολογισμός της μέρας και της ζωής.

2)   Μεταφορικά: η συναισθηματική κατάσταση: σιωπή, αδιέξοδο, θλίψη, μελαγχολία κ.ά.

3)   Η νύχτα ως περασμένη ηλικία. Πονεμένη αυτογνωσία: ο άνθρωπος δεν μπορεί να ξαναφτιάξει τη ζωή του, το μόνο που μένει είναι η μνήμη του έρωτα, της ευτυχίας.

4)   Νύξ : κόρη του Χάους και του Ερέβους. Στους Ορφικούς θεωρείται ότι γεννήθηκε απ’  τον έρωτα.

Οι νύχτες – πληθυντικός αριθμός:

Γενικεύεται το βίωμα à όχι μόνο ατομική μοίρα αλλά η τραγική μοίρα της εποχής μας. Πόνος μοναχικού ανθρώπου αλλά και ανάλογων ιστοριών (πληθυντικός αριθμός) που έζησαν τον έρωτα της ζωής τους και τελικά τον έχασαν. Έχουμε ξανά σύνδεση με τη μυθολογία: οι Ερινύες (τύψεις) ως εκπροσώπηση του φόβου γεννήθηκαν απ’ τη Γη και το Σκότος (νύχτα).

ü  Το ποιητικό υποκείμενο δε φαίνεται πουθενά. Ωστόσο, μπορεί να εννοηθεί η ίδια η ποιήτρια ή οποιοσδήποτε άλλος έχει νιώσει τον πόνο της ερωτικής απώλειας. Η φωνή του αφηγητή ακούγεται εντελώς απρόσωπη (ίσως σε κάποια σημεία να μπορούμε να καταλάβουμε ότι πρόκειται για γυναίκα)

ü  ΚΑΙ ΤΑ 4 ΒΑΣΙΚΑ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΣΤΟ ΠΟΙΗΜΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΖΩΗ ΑΛΛΗΛΟΔΙΑΠΛΕΚΟΝΤΑΙ: Π.χ. ο έρωτας τελειώνει, το αγαπημένο «εσύ» χάνεται, εγκαθιδρύεται ο φόβος που πολλαπλασιάζεται- γιγαντώνεται με το πέρασμα του χρόνου. Όλα τα θετικά και τα αρνητικά που αποκόμισε κανείς από τον έρωτα και την απώλειά του εναποθηκεύονται στην πανίσχυρη μνήμη, τη γλυκόπικρη, και ανακαλούνται διαρκώς, κυρίως προκαλώντας θλίψη για το αμετάκλητο της απώλειας. Τέλος, τη νύχτα ανθίζει ο έρωτας, αλλά, μετά το τέλος του, τότε γιγαντώνονται οι φόβοι και τότε η μνήμη λειτουργεί πιο έντονα.

Αφηγηματικός τρόπος: αφήγηση

Εστίαση: εσωτερική

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΟΙΗΣΗΣ ΔΗΜΟΥΛΑ ΣΤΟ ΠΟΙΗΜΑ

-Βιωματική ποίηση

-Αίσθηση του τραγικού

-Προσωποποίηση εννοιών

-Σιβυλλική ποίηση – γρίφος

-Χαμηλόφωνη ποίηση, εξομολογητικός τόνος

-Εσωτερική οργάνωση του ποιητικού λόγου

-Αίσθηση χρόνου που φεύγει

-Μεταφορική χρήση της γλώσσας – απροσδόκητα ζεύγη λέξεων

-Ιδιότυπη γλώσσα, αμφισημία λέξεων

-Συναισθηματικό δίδαγμα

-Επίδραση από τα διδάγματα της υπαρξιστικής φιλοσοφίας

-Μετάβαση από το συγκεκριμένο στο αφηρημένο και από το προσωπικό στο καθολικό.

ΑΟΡΙΣΤΙΑ ΧΡΟΝΟΥ – ΧΩΡΟΥ – ΠΡΟΣΩΠΩΝ

Δίνει γενική διάσταση στο χρόνο και στο χώρο, καθολικότητα και διαχρονικότητα στο ανθρώπινο βίωμα/δράμα.

Νίκος Δήμου: έρωτας (μη ον), φόβος (του μη όντος), μνήμη (το μη ον γίνεται ον), νύχτα (το ον γίνεται μη ον).

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΜΟΝΤΕΡΝΑΣ ΠΟΙΗΣΗΣ στον «πληθυντικο αριθμο»

1. Ελλειπτικός λόγος-κρυπτικός
2. Προσωποποίηση αφηρημένων εννοιών και οικείωσή τους από τη Δ.
3. Ολιγόστιχο ποίημα
4. Ελεύθερος στίχος
5. Συνηθισμένο θέμα ιδωμένο με πρωτότυπο τρόπο
6. Συμβολισμοί
7. Μεταφορική γλώσσα και απροσδόκητα ζεύγη λέξεων
8. Βιωματικότητα
9. Η ανατροπή. Δήθεν γραμματική τεχνολόγηση

10.    Υπαρξισμός- Σουρεαλισμός

 ΚΚ