Σάββατο 3 Δεκεμβρίου 2016

Στα 200 π.Χ., Καβάφης

http://latistor.blogspot.gr/2010/11/200.html

http://alexgger.blogspot.gr/2016/01/200.html
...................................................................................................................................................................

Πηγή

Κ. Π. Καβάφης (1863-1933)

 

Ο Κωνσταντίνος Καβάφης γεννήθηκε και έζησε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, με τις ιδιότυπες εμπειρίες που του πρόσφερε η ζωή της ελληνικής παροικίας, μακριά από την επίδραση που ασκούσε στους λογοτεχνικούς κύκλους της Αθήνας η ισχυρή προσωπικότητα του Παλαμά, ηγετική φυσιογνωμία της Νέας Αθηναϊκής Σχολής και της γενιάς του 1880. Με τη μελέτη κατόρθωσε να γίνει βαθύς γνώστης της ελληνικής ιστορίας και φιλολογίας (ιδιαίτερα των ελληνιστικών χρόνων) καθώς και της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας. Μολονότι χρονολογικά ανήκει στη γενιά του 1880, το έργο του έχει πολλά νεωτερικά στοιχεία και έτσι θεωρείται πρόδρομος της μοντέρνας ποίησης. Είναι ο πιο γνωστός Νεοέλληνας ποιητής εκτός Ελλάδας και ο περισσότερο μεταφρασμένος σε ξένες γλώσσες. Το έργο του έχει αποτελέσει πηγή έμπνευσης για πολλούς ξένους ποιητές και λογοτέχνες.

Δημιούργησε μια ποίηση ιδιότυπη με τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:

-          μετατόπιση του χρόνου του ποιήματος στην Αλεξανδρινή εποχή

-          συμβολισμός

-          διδακτικός τόνος

-          θεατρικότητα

-          λεπτή ειρωνεία

-          ρεαλισμός

-          υποβολή – υπαινικτικότητα

-          αίσθηση του τραγικού

-          στοχαστική – φιλοσοφική διάθεση

-          γλωσσική ακρίβεια – ευστοχία

-          πρόκειται στο σύνολό της για μια ποίηση αντι-λυρική (χωρίς τις παραδοσιακές λυρικές εξάρσεις) που συχνά γίνεται πεζολογική.

 

Φάσεις του έργου του Καβάφη:

α) 1884-1894: πρώιμη φάση (ρομαντισμός)

β) 1894-1903 (συμβολισμός)

γ) 1900-1933 (ποιητικός ρεαλισμός)

 

Τα ποιήματα του Καβάφη χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες:

-          Ιστορικά: αναφέρονται σε ιστορικά περιστατικά – ιδιαίτερα της Ελληνιστικής Εποχής – μέσα από τα οποία εκφράζονται σύγχρονες καταστάσεις

-          Φιλοσοφικά-Διδακτικά: εκφράζουν απόψεις πάνω σε θέματα και προβλήματα της ζωής, όπως η μοίρα, το χρέος, η ματαιότητα των ανθρώπινων μεγαλείων, η «ύβρις», κλπ, και χαρακτηρίζονται για τον διδακτικό-παραινετικό τους χαρακτήρα. Κάποια από αυτά είναι «παραινέσεις προς τους ομοτέχνους» του ποιητές για την ποίηση

-          Ερωτικά: συνδυάζουν τον ερωτισμό με τον αισθητισμό (υπερβολικό ενδιαφέρον για τη μορφή του ποιήματος = μεγάλο ενδιαφέρον για τα μορφικά-εξωτερικά χαρακτηριστικά του ποιήματος και όχι μόνο για το περιεχόμενό του)

Ωστόσο, ο κόσμος που εκφράζει ο ποιητής είναι ενιαίος.

 

Η γλώσσα του Καβάφη είναι ιδιότυπη όπως και η ποίησή του. Είναι δημοτική, με τύπους της καθαρεύουσας (ένα ίσως ηθελημένο πεζολογικό, ρεαλιστικό στοιχείο) και με τις ιδιαιτερότητες του Κωνσταντινουπολίτικου ιδιώματος.

 

Ο στίχος του σε ιαμβικό ρυθμό είναι ελεύθερος, πολύ κοντά στον πεζό λόγο, αλλά πολύ προσεγμένος ως προς τη μορφή του.

 

Ο Καβάφης αναγνώρισε (δημοσίευσε) συνολικά 154 ποιήματα. Θεωρείται ένας από τους κορυφαίους ποιητές, όχι μόνο της Ελληνικής αλλά και της Ευρωπαϊκής λογοτεχνίας.


Κ. Π. Καβάφης, Στα 200 π.Χ. (1931)

 

Το ποίημα αυτό είναι το προτελευταίο που δημοσίευσε ο Καβάφης (1931) και ανήκει στα λεγόμενα ιστορικά.

 

Θέμα


Ο Κ. Π. Καβάφης με τον τίτλο του ποιήματος και με τα λόγια περηφάνιας ενός ανώνυμου ομιλητή («Εμείς οι Αλεξανδρείς…») ορίζει το θέμα του: η ακμή και η παρακμή δύο κόσμων και τρόπων ζωής (της Σπάρτης με τη φυλετική αξιοπρέπεια και εγωισμό και του Ελληνισμού των Ελληνιστικών βασιλείων).

 

Ιστορικό πλαίσιο


α) Ο πρώτος στίχος του ποιήματος αποτελεί μέρος της επιγραφής με την οποία αφιερώθηκαν απ’ τον Αλέξανδρο στον Παρθενώνα τα λάφυρα από τη μάχη του Γρανικού (334 π.Χ.). Ο Καβάφης την αρχή της επιγραφής την παίρνει από τον ιστορικό Αρριανό: «Αλέξανδρος Φιλίππου και οι Έλληνες πλην Λακεδαιμονίων, από των βαρβάρων των την Ασίαν κατοικούντων.»

β) Ο τίτλος του παραπέμπει σε μια κρίσιμη ιστορική καμπή (200 π.Χ.) δέκα χρόνια πριν από την καταστροφική Μάχη της Μαγνησίας (190 π.Χ), που οριστικοποίησε την επικράτηση των Ρωμαίων και την υποταγή των Ελληνιστικών Βασιλείων σ’ αυτούς.

γ) Πολλοί μελετητές συνέδεσαν το θέμα του ποιήματος με ιστορικά γεγονότα της εποχής του Καβάφη (Μικρασιατική Εκστρατεία (1919-1922).

Βλ. παρακάτω «Ο χρόνος της αφήγησης» (τρία χρονικά επίπεδα)

 

Ανασκόπηση ιστορικών γεγονότων

α) Εποχή Μ. Αλεξάνδρου

-          Συνέδριο της Κορίνθου (337 π.Χ.): Πανελλήνια Ένωση

-          Μάχη στον Γρανικό ποταμό (334 π.Χ.)

-          Μάχη στην Ισσό (333 π.Χ.)

-          Μάχη στα Γαυγάμηλα (331 π.Χ.)

-          Η ίδρυση των ελληνιστικών κρατών μετά τη μάχη της Ιψού (301 π.Χ.): Βασίλειο της Αιγύπτου, Βασίλειο της Συρίας, Βασίλειο της Βακτριανής και της Παρθίας.

β) Ελληνιστκή εποχή 

-          Μάχη της Μαγνησίας (190 π.Χ.): κατάληψη της Μ. Ασίας από τους Ρωμαίους και σταδιακή υποταγή όλης της ελληνιστικής Ανατολής.

γ) Σύγχρονη εποχή

 

ΔΟΜΗ – ΕΝΟΤΗΤΕΣ


 

1η (στ. 1):         Η επιγραφή που συνόδευε τα λάφυρα από τη μάχη του Γρανικού

2η (στ. 2-12):   Η «στάσις» των Λακεδαιμονίων

3η (στ. 13-23): Η θαυμαστή πανελλήνια εκστρατεία

4η (στ. 24-31): Οι συνέπειες από την πανελλήνια εκστρατεία

5η (στ. 32):       Απαξιωτικό σχόλιο για τη στάση των Λακεδαιμονίων

 

ΙΔΕΕΣ – ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ


 

Η πανελλήνια εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου

Ο ομιλητής υμνεί μ’ έναν καταιγισμό από επίθετα την πανελλήνια εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου και τη δημιουργία του νέου ελληνικού κόσμου. Δίνει έμφαση:

α) στη μεγάλη σε έκταση διασπορά του Ελληνισμού

β) στον κοσμοπολιτισμό που χαρακτηρίζει τον τρόπο ζωής των κατοίκων των νέων βασιλείων (η ελληνιστική εποχή ήταν ένα χωνευτήρι διαφόρων πολιτιστικών στοιχείων)

γ) στη διάδοση της ελληνικής γλώσσας μέχρι τη Βακτριανή και τους Ινδούς.

Αυτός ο «νέος κόσμος» που υμνήθηκε από τον σχολιαστή της επιγραφής θα έχει την ίδια μοίρα με τους Σπαρτιάτες. Ωστόσο, αυτό για το οποίο καυχιέται ο ομιλητής, η μεγάλη δηλαδή διάδοση της γλώσσας και του ελληνισμού θα έχει αντικειμενική υπόσταση και θα ζήσει για πολλές γενιές ακόμη.

 

 


Η στάση των Λακεδαιμονίων

Ο αφηγητής-ομιλητής, με την προοπτική που του δίνει η χρονική απόσταση και η επιτυχία της πανελλήνιας εκστρατείας, κρίνει ειρωνικά και αυστηρά την αντίδραση των Σπαρτιατών. Ο εγωισμός και η περηφάνια τους, η αλαζονική στάση τους απέναντι στους άλλους Έλληνες και η αξίωση που είχαν να αναγνωρίζουν οι υπόλοιποι Έλληνες τη μοναδικότητά τους, τους οδήγησε σε μια αδυναμία να προσαρμοστούν στις νέες ιστορικές καταστάσεις που θα επιφέρει η πανελλήνια εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου. Η στάση τους παρουσιάζεται όχι μόνο η ‘πρέπουσα’ αλλά και η ‘επιβεβλημένη’ από τον χαρακτήρα και τον τρόπο ζωής τους. Ωστόσο, ο ομιλητής, αν και κατανοεί συγκαταβατικά και ειρωνικά την άκαμπτη στάση τους, τούς κατηγορεί, που τυφλωμένοι από το παρελθόν δεν μπόρεσαν να διακρίνουν τον «ελληνικό καινούριο κόσμο» που γεννιόταν.

Αν στο στ. 12 ο σχολιαστής της επιγραφής προσποιείται ότι κατανοεί την πεισματική στάση των Σπαρτιατών, στον στ. 32 θαμπωμένος από την ανωτερότητα του «νέου κόσμου», αδιαφορεί γι αυτούς ίσως και τους περιφρονεί.

 


ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ


 

Ο χρόνος της αφήγησης

Διακρίνουμε τρία χρονικά επίπεδα:

α) 334 π.Χ: έτος της νίκης στον Γρανικό ποταμό και της αποστολής στην Αθήνα των λαφύρων με τη γνωστή επιγραφή.

β) 200 π.Χ.:  Ένας Έλληνας του «νέου» κόσμου διαβάζει αρχικά την επιγραφή και αξιολογεί τα γεγονότα του παρελθόντος. Στη συνέχεια εξυμνεί τη δημιουργία του νέου ελληνικού κόσμου και την εξάπλωσή του σ’ έναν τεράστιο γεωγραφικό χώρο. Όμως ο φανταστικός Έλληνας αφηγητής αδυνατεί να συλλάβει ότι αυτός ο κόσμος βρίσκεται στο κατώφλι της παρακμής του και της ρωμαϊκής κυριαρχίας.

γ) 1931: χρόνος γραφής του ποιήματος (αναφορά στον εθνικό διχασμό, στους βαλκανικούς πολέμους, στη συνθήκη των Σεβρών και στη μικρασιατική καταστροφή).

 

Γλώσσα

Η γλώσσα πλησιάζει την κοινή δημοτική αλλά με αρκετούς λόγιους τύπους (πχ «ήσαν», «υπηρέτας», «οι εν Περσίδι», «βασιλέα», κλπ.)

 

Ύφος

Σκόπιμα κομπαστικό, ρητορικό, επιτηδευμένο, για να εκφράσει την περηφάνια του φανταστικού ομιλητή για τα κορυφαία επιτεύγματα που δημιούργησε η πανελλήνια εκστρατεία.

Σε αντίθεση με το γνωστό λιτό και πεζολογικό ύφος του Καβάφη, σκόπιμα παρατίθενται πολλά σημαντικά επίθετα, που με την έμφαση και τον θριαμβικό τους τόνο δίνουν την έπαρση του λόγου και της σκέψης του σχολιαστή της επιγραφής. Στη μακρά παράθεση εμφατικών επιθέτων βρίσκεται κρυμμένη έντεχνα η καυστική ειρωνεία του ποιητή.

 

Αφήγηση

Το ποίημα είναι γραμμένο σε α΄ πληθυντικό πρόσωπο («εμείς οι Αλεξανδρείς…») και έχει μορφή μονολόγου. Αφηγητής του ποιήματος (η παρουσία του γίνεται αντιληπτή για πρώτη φορά στον στ. 21: «βγήκαμε εμείς») είναι ένας Έλληνας που εκπροσωπεί, (γι αυτό χρησιμοποιεί το α΄ πληθυντικό πρόσωπο) τον ελληνικό πληθυσμό των ελληνικών βασιλείων (στα 200 π.Χ.) και που καυχιέται για τη δύναμη και την ακμή του «δοξασμένου κόσμου» του, περιφρονώντας ταυτόχρονα τους ξεπεσμένους Λακεδαιμόνιους.

 

Μετρική

Πέντε στροφές, 32 ιαμβικοί στίχοι.

Υπάρχουν διασκελισμοί (= το νόημα ενός στίχου συνεχίζεται στον επόμενο). Παράδειγμα: «μια Πανελλήνια εκστρατεία χωρίς / Σπαρτιάτη βασιλέα γι’ αρχηγό»

 

Αντίθεση – Ειρωνεία

Αυτή η χρονολογική τοποθέτηση του τίτλου έρχεται σε αντίθεση με τον ρητορικό και κομπαστικό λόγο του αφηγητή του ποιήματος, ο οποίος αγνοεί ότι βρίσκεται στο κατώφλι της παρακμής του κόσμου που υμνεί και της ρωμαϊκής κυριαρχίας.

 


Χαρακτηριστικά της καβαφικής ποίησης στο συγκεκριμένο ποίημα


-          Αλεξανδρινή (ελληνιστική) εποχή

-          Συμβολισμός

-          Ειρωνεία

-          Υποβολή – υπαινικτικότητα

-          Αίσθηση του τραγικού

 

 

 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου