ΘΕΩΡΙΑ Γ’ΛΥΚΕΙΟΥ, Τ+Κ ΚΟΥΝΤΟΥΡΗ

ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΤΑΞΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ

Τι είναι η περίληψη

Η περίληψη αποτελεί τρόπο περιεκτικής και συνοπτικής απόδοσης ενός κειμένου (άρθρου, επιφυλλίδας, δοκιμίου κ.λπ.). Πρόκειται για μια προσωπική δημιουργία, ένα νέο κείμενο, το οποίο είναι αυστηρά δομημένο, πυκνογραμμένο, με συνοχή και συνεκτικότητα. Αποτελεί μια σύνθετη γλωσσική δραστηριότητα με αφαιρετική λειτουργία. Απαλείφει επουσιώδεις, για το συντάκτη της, πληροφορίες και ανασυνθέτει, μέσω συγκεκριμένων διαδικασιών, το αρχικό κείμενο, εστιάζοντας στα ουσιωδέστερα.

Οι βασικότερες τεχνικές της περίληψης είναι η παράφραση (απλούστευση, μέσω της πραγματοποίησης διαφορετικών γλωσσικών επιλογών, διατηρώντας, ωστόσο, το νοηματικό κέντρο του κειμένου αφετηρίας) και η πύκνωση (απαλοιφή των πληροφοριών και των γλωσσικών επιλογών που θεωρούμε ότι είναι επουσιώδεις, περιττές).

ΒΗΜΑΤΑ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ ΔΟΘΕΝΤΟΣ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

Ø Ξεκινώ καταγράφοντας το νοηματικό κέντρο του αρχικού κειμένου (για ποιο θέμα «μιλάει» ο συγγραφέας, ο δημοσιογράφος, ο διανοητής κ.α.). Στη Γ’ Λυκείου κυρίως θα δηλώνουμε και το κειμενικό είδος (το εξεταζόμενο άρθρο/ η επιφυλλίδα που εξετάζουμε αναφέρεται…). Αν υπάρχει ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ, χρησιμοποιούμε και προσφώνηση.

Ø Διαβάζουμε όσες φορές χρειαστεί το αρχικό κείμενο και προσπαθούμε να προσδιορίσουμε το γραμματειακό είδος στο οποίο ανήκει (άρθρο, δοκίμιο κ.λπ.).

Ø Εντοπίζουμε τα σημεία που δυσχεραίνουν την κατανόηση του κειμένου τόσο στην έκφραση (δυσνόητοι όροι, άγνωστες λέξεις, μακροσκελείς περίοδοι κ.α.) όσο και στο περιεχόμενο (σύνθετοι συλλογισμοί, «απότομες» μεταβάσεις από τη μία ιδέα στην άλλη κ.α.) και προχωρούμε, μέσω της παράφρασης, στη γλωσσική εξομάλυνσή του («απλούστευση» των δύσκολων σημείων).

Ø Εντοπίζουμε την κύρια ιδέα, το κεντρικό νόημα του κειμένου εξετάζοντας παράλληλα το σκοπό της συγγραφής του.

Ø Χρήσιμο αλλά όχι υποχρεωτικό κρίνεται να διακρίνουμε τις νοηματικές ενότητες και αντιστοίχως να εντοπίσουμε το νοηματικό τους κέντρο.

Ø Υπογραμμίζουμε τη θεματική περίοδο κάθε παραγράφου καθώς και τις σπουδαιότερες λεπτομέρειες-σχόλια. Αν η περίληψή μας είναι συνοπτική, θα αξιοποιήσουμε μόνο τις θεματικές περιόδους, ενώ αν είναι εκτενής, θα βασιστούμε και στις σπουδαιότερες λεπτομέρειες. Οι θεματικές προτάσεις στηρίζουν, αιτιολογούν, επεξηγούν την κύρια ιδέα του κειμένου ή έρχονται σε αντίθεση με αυτήν.

Ø Σημειώνουμε τις διαρθρωτικές λέξεις και εκφράσεις, για να κατανοήσουμε τη συλλογιστική πορεία του συγγραφέα. Τηρούμε τη σειρά του κειμένου.

Ø Πριν προχωρήσουμε στη συγγραφή της περίληψης κρίνεται δέον να προβούμε στη δημιουργία πλαγιότιτλων (περιεκτική απόδοση της κατευθυντήριας ιδέας μιας παραγράφου), ούτως ώστε να έχουμε μια σχεδιαγραμματική εικόνα ολόκληρου του κειμένου. Παράλληλα, με αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζουμε ότι η περίληψη θα καλύπτει ολόκληρη την έκταση του κειμενικού αποσπάσματος.

ΒΗΜΑΤΑ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ

ü Ξεκινάμε τη συγγραφή της περίληψης προτάσσοντας το νοηματικό κέντρο του κειμένου (το θέμα που πραγματεύεται ο συγγραφέας και την οπτική του γωνία). Θετικά αξιολογείται η καταγραφή του γραμματειακού είδους στο οποίο εντάσσεται το κείμενο. Π.χ. «Ο συγγραφέας στο άρθρο του αναφέρεται στην έξαρση του φαινομένου της νεανικής εγκληματικότητας στις σύγχρονες κοινωνίες».

ü Όταν ξεκινάμε τη σύνθεση της περίληψης, χρησιμοποιώντας το «συγγραφέα», δηλώνουμε στη θεματική πρόταση το είδος (κειμενικά είδη, ύλη Γ΄ Λυκείου: δοκίμιο πειθούς ή στοχασμού, χρονογράφημα, επιφυλλίδα κ.α.), στο οποίο ανήκει το κείμενο αφετηρίας καθώς και τη γλωσσική πράξη του συγγραφέα.

ü Έχοντας εντοπίσει την πορεία των συλλογισμών του συγγραφέα, προχωρούμε στην περίληψη του αρχικού κειμένου, κάνοντας χρήση των κατάλληλων διαρθρωτικών λέξεων και φράσεων. Με αυτόν τον τρόπο διασφαλίζουμε την ομαλή μετάβαση από παράγραφο σε παράγραφο, από τη μία νοηματική ενότητα στην άλλη.

ü Αξιοποιούμε τους πλαγιότιτλους που έχουμε γράψει δίδοντας έμφαση στο νοηματικό βάρος του λόγου και τη λογική αλληλουχία. Σε αυτό το στάδιο αναπαραγωγής του αρχικού κειμένου, χρησιμοποιούμε και τις σημειώσεις που κρατήσαμε ή τις σημαντικότερες λεπτομέρειες ανά παράγραφο που έχουμε εντοπίσει.

ü Κλείνοντας το κείμενό μας, σχηματίζουμε μία συμπερασματική περίοδο, στην οποία συμπυκνώνουμε τις τελικές κρίσεις του συγγραφέα.

ü Έχοντας ολοκληρώσει τη συγγραφή της περίληψης, πάντοτε συγκρίνουμε το περιληπτικό κείμενο με το αρχικό, για να βεβαιωθούμε ότι δεν έχουμε παραλείψει κάποια σημαντική ιδέα του συγγραφέα. Παράλληλα, προβαίνουμε σε συστηματικό έλεγχο του κειμένου μας ως προς την έκφραση (γραμματική, ορθογραφία, σύνταξη) και τη δομή του λόγου.

v Προσοχή : Η διαδικασία ανάγνωσης του κειμένου αφετηρίας και συγγραφής της περίληψης δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 30΄.

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ-ΤΕΧΝΙΚΗ

· Σε καμία περίπτωση δε σχολιάζουμε το δοθέν κείμενου ούτε τα επιχειρήματα ή τις ιδεολογικές τοποθετήσεις του συγγραφέα.

· Προσπαθούμε κατά την απόδοση των διανοημάτων του συγγραφέα να αποφεύγουμε τους πλατειασμούς, τους βερμπαλισμούς κ.ά. Πρέπει να είμαστε συνοπτικοί, ακριβείς και περιεκτικοί.

· Μολονότι η περίληψη είναι μία διαδικασία αφαιρετικού χαρακτήρα (διάκριση ουσιώδους-επουσιώδους) πρέπει να αποφεύγουμε την υπερβολική αφαίρεση (απαλοιφή σημαντικών πληροφοριών του κειμένου και διανοημάτων του συγγραφέα), καθώς και την υπερβολική γενίκευση.

· Στην περίπτωση που ο συγγραφέας επανέρχεται σε μία ιδέα για λόγους έμφασης, ύφους κ.λπ. , εμείς δε μεταφέρουμε την επανάληψη στην περίληψη.

· Αν ο συγγραφέας παραθέτει παραδείγματα στο κείμενο του, δενταμεταφέρουμε στην περίληψη. Ωστόσο, αν κάποιο /-α παράδειγμα /-ατα καταλαμβάνει σημαντικό τμήμα του κειμένου αφετηρίας, κρίνεται απαραίτητο να κάνουμε μία περιεκτική αναφορά στο περιεχόμενό τους. Επιπλέον, εντοπίζουμε και αποδίδουμε στην περίληψη τη σχέση των παραδειγμάτων με τις ιδέες και τα διανοήματα του συγγραφέα (επιβεβαίωση, αντίθεση κ.ά.). Αν υπάρχουν αρκετά, μικρά συσσωρευμένα παραδείγματα, τα κατηγοριοποιούμε, π.χ. και παραθέτει οικονομικά παραδείγματα. Η λέξη «οικονομικά» λειτουργεί ως υπερώνυμο.

· Αν υπάρχει αρίθμηση στο αρχικό κείμενο, δεν τη μεταφέρουμε στην περίληψη, αλλά προσπαθούμε να εντοπίσουμε το νοηματικό κέντρο της αρίθμησης το οποίο αποδίδουμε συνοπτικά, χρησιμοποιώντας τις κατάλληλες διαρθρωτικές λέξεις.

· Αν το κείμενο αφετηρίας είναι διαλογικό, στην περίληψη αποδίδουμε το διάλογο με γ΄ ενικό πρόσωπο.

ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ

o Θετικό στοιχείο θεωρείται η χρήση του κατάλληλου ύφους για το συγκεκριμένο είδος του κειμένου (πληροφοριακό ύφος). Σημαντική είναι η εξεύρεση υφολογικής ισορροπίας, ούτως ώστε να μην απομακρυνόμαστε υπερβολικά από το ύφος του συγγραφέα (π.χ. να μετασχηματίσουμε ένα λόγιο ύφος σε νεανικό) ούτε, όμως, να μιμούμαστε «δουλικά» το ύφος του αρχικού κειμένου.

o Προκρίνεται η χρήση του γ΄ ενικού προσώπου. Αν υπάρχει περίσταση-πλαίσιο επικοινωνίας, π.χ. «να παρουσιάσετε το κείμενο…», τότε μπορούμε να κάνουμε περιορισμένη χρήση α’ προσώπου, συνήθως πληθυντικού.

o Το ύφος της περίληψης καθορίζεται και από τις περιστάσεις επικοινωνίας (ποιος γράφει την περίληψη, για ποιο σκοπό, σε ποιον απευθύνεται).

o Αποφεύγουμε να χρησιμοποιούμε ατόφιες φράσεις του αρχικού κειμένου. Ωστόσο, αν κρίνεται απαραίτητο να χρησιμοποιήσουμε επιλεκτικά κάποια φράση του συγγραφέα, για λόγους έμφασης, συγκεφαλαίωσης κ.λπ., τότε την παραθέτουμε εντός εισαγωγικών.

o Διατηρούμε στην περίληψη τους κύριους όρους του κειμενικού αποσπάσματος, καθώς και την ειδική ορολογία. Αν έχουμε τη δυνατότητα, χρησιμοποιούμε συνώνυμες λέξεις, π.χ. παγκοσμιοποίηση : διεθνοποίηση.

o Μετασχηματίζουμε τον ευθύ λόγο σε πλάγιο. Π.χ. Θεωρώ ότι υπάρχει πρόβλημα : ο συγγραφέας πιστεύει ότι υφίσταται πρόβλημα.

o Αποφεύγουμε στην περίληψη τα αρκτικόλεξα, τις συντμήσεις, απαριθμήσεις, αποσιωπητικά, βραχυγραφίες.

Τεχνικές πύκνωσης του λόγου

Καθοριστικής σημασίας για τη σύνταξη μιας άρτιας περίληψης είναι η παραγωγική αξιοποίηση των βασικότερων τεχνικών πύκνωσης του λόγου. Ορισμένες από τις χρηστικότερες τεχνικές είναι οι ακόλουθες :

ü Η αντικατάσταση μιας σειράς ενεργειών από ένα φραστικό σύνολο που συνοψίζει το σύνολο των πράξεων. Π.χ. Το άτομο πρέπει να είναι κοινωνικά ενεργό, να αναλαμβάνει πρωτοβουλίες, να διεκδικεί αξιώματα, να ελέγχει τους φορείς εξουσίας : να συμμετέχει στα κοινά.

ü Η αντικατάσταση ενός συνόλου υπωνύμων από το αντίστοιχο υπερώνυμο. Π.χ. Ο τύπος, η τηλεόραση, το ραδιόφωνο : τα Μέσα

ü Η απαλοιφή πλεοναζόντων ονοματικών, επιρρηματικών και άλλων προσδιορισμών. Π.χ. α) ο σταθερός και ακλόνητος σύμμαχος : ο σύμμαχος , β) η άκριτη και άκρατη κατανάλωση : η υπερκατανάλωση.

ü Η αντικατάσταση δευτερευουσών προτάσεων από μετοχές ή προθετικά σύνολα με ισοδύναμο νόημα. Π.χ. α) Αν αποπειραθούμε να εξετάσουμε : εξετάζοντας, β) Επειδή το φαινόμενο του νεοπλουτισμού σημειώνει σημαντική αύξηση : εξαιτίας της έξαρσης του νεοπλουτισμού.

ü Η αντικατάσταση μιας αναφορικής πρότασης από ένα νοηματικά ισοδύναμο ουσιαστικό ή επίθετο. Π.χ. Οφείλουμε να εντοπίσουμε και να στιγματίσουμε εκείνους που συνειδητά και μεθοδικά παραπλανούν το λαό : τους λαοπλάνους.

ü Χρήση παθητικής σύνταξης

ü Αποδίδοντας μονολεκτικά τις περιφράσεις (ξέσπασε σε δάκρυα →έκλαψε)

ü Προτιμώντας το ασύνδετο σχήμα (…,…,…,) από τη διαδοχική υπόταξη (δύο ή παραπάνω δευτερεύουσες προτάσεις στη σειρά)

ü Μετατρέποντας την μεταφορική/ποιητική/ συνυποδηλωτική χρήση τη γλώσσας από το συγγραφέα σε κυριολεκτική

ü Αντικαθιστώντας ένα προθετικό σύνολο με ένα επίρρημα : Oι δυνάμεις καταστολής επενέβησαν στη διαδήλωση με τον πιο άγριο και βίαιο τρόπο : άγρια και βίαια

ü Η παράκαμψη συμπληρωματικών προτάσεων και των επεξηγήσεων. Π.χ. Με βάση τα αναφερθέντα, καθίσταται σαφές πως απαιτείται η συνδρομή όλων των εμπλεκομένων φορέων για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του προβλήματος : Με τη συμμετοχή των εμπλεκομένων φορέων, αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά το πρόβλημα.

ΤΡΟΠΟΙ ΣΥΝΔΕΣΗΣ ΤΩΝ ΠΕΡΙΟΔΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ

q Χρήσιμες εκφράσεις για την αρχή της περίληψης:

Ä Ο συγγραφέας / δοκιμιογράφος / αρθρογράφος υποστηρίζει, τονίζει, επισημαίνει, πραγματεύεται το θέμα, αναφέρεται, συμπεραίνει, παρουσιάζει, αντιτίθεται, εξετάζει, θίγει το θέμα, με αφορμή το… διαπιστώνει ότι, εκφράζει την πρόθεση να προσεγγίσει, διερευνά, διατυπώνει την άποψη… κ.ά.

Ä Στο άρθρο / δοκίμιο / επιφυλλίδα κ.α. αυτό υποστηρίζεται, θίγεται το θέμα, διερευνάται, προβάλλεται, διευκρινίζεται, αναλύεται, ερμηνεύεται διατυπώνεται η άποψη, τονίζεται, εκφράζεται η πρόθεση κ.ά.

Ä Χρησιμοποιώ τις κατάλληλες διαρθρωτικές λέξεις και εκφράσεις - συνώνυμες αυτών που επιστρατεύει ο συγγραφέας. Με τον τρόπο αυτό διασφαλίζεται η ομαλή μετάβαση από παράγραφο σε παράγραφο και από νοηματική ενότητα σε νοηματική ενότητα:

Ø Καταρχάς, αρχικά, στην αρχή του κειμένου κ.ά.

Ø Στη συνέχεια, επιπρόσθετα, επιπλέον, παράλληλα, ταυτόχρονα κ.ά.

Ø Αντίθετα, εντούτοις, ωστόσο, μολαταύτα κ.ά.

Ø Ανάλογα, αντίστοιχα, συσχετίζοντας κ.ά.

Ø Κατεξοχήν, ιδιαίτερα, προπάντων κ.ά.

Ø Σαφέστερα, ειδικότερα, αναλυτικότερα, πιο συγκεκριμένα κ.ά.

Ø Συμπερασματικά, καταληκτικά, ανακεφαλαιωτικά, συνεπώς, επομένως κ.ά.

ΠΡΟΣΟΧΗ: Δεν πρέπει να χρησιμοποιούμε συνεχώς διαρθρωτικές λέξεις= μηχανιστική, τυποποιημένη συνοχή.

ΒΑΣΙΚΑ ΧΡΗΣΙΜΑ ΡΗΜΑΤΑ

Για την αρχή της περίληψης

ü Ο συγγραφέας / αρθρογράφος /δοκιμιογράφος κ.ά. αναφέρεται, πραγματεύεται, προσεγγίζει, εκθέτει, καταγράφει, προβληματίζεται, αναδεικνύει, επισημαίνει κ.ά.

Για το κύριο μέρος περίληψης

ü Τονίζει, αντιπαραθέτει, αντιπαραβάλλει, αναζητά, εστιάζει, διερευνά κ.ά.

Για το καταληκτικό μέρος της περίληψης

ü Συμπεραίνει, καταλήγει, συνοψίζει, προτείνει, ανακεφαλαιώνει, διαπιστώνει κ.ά.