ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΘΕΩΡΙΑΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ-ΕΚΘΕΣΗΣ Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ 2ο

ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΑ Η ΠΕΙΘΩ ΩΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΟΡΙΣΜΟΣ:

Πειθώ: η ικανότητα ή η δύναμη που έχει κάποιος να πείθει τους άλλους. Πολύ συχνά στη επικοινωνία μας με τους άλλους ανθρώπους προσπαθούμε να τους πείσουμε για την ορθότητα των απόψεών μας, ούτως ώστε να τις αποδεχτούν ή να ενεργήσουν σύμφωνα με αυτές. Η πειθώ ασκείται με τους παρακάτω βασικούς τρόπους:

ΤΡΟΠΟΙ ΠΕΙΘΟΥΣ:

1.  Επίκληση στη λογική.

2.              Επίκληση στο συναίσθημα.

3.              Επίκληση στην αυθεντία.

4.              Επίκληση στο ήθος του πομπού.

5.              Επίθεση στο ήθος του αντιπάλου.

ΜΕΣΑ ΠΕΙΘΟΥΣ:

Πιο συγκεκριμένα:

1. Επίκληση στη λογική έχουμε, όταν ο ομιλητής/συγγραφέας καταφεύγει σε λογικά επιχειρήματα ή παραθέτει συγκεκριμένα τεκμήρια, προκειμένου να πείσει. Σε αυτήν την περίπτωση η πειθώ στοχεύει στην απόδειξη μιας θέσης ή άποψης.

Επιχειρήματα, με την ευρύτερη έννοια, είναι οι λογικές προτάσεις –κρίσεις που συνήθως διευθετούνται σε κλιμακωτή σειρά για την απόδειξη μιας θέσης. Σύμφωνα με τον αυστηρότερο ορισμό της Λογικής, επιχείρημα είναι μια σειρά προτάσεων / κρίσεων με την εξής χαρακτηριστική δομή: μία ή περισσότερες προτάσεις (προκείμενες) χρησιμεύουν ως βάση για την αποδοχή μιας άλλης πρότασης (συμπέρασμα), η οποία ακολουθεί λογικά τις προκείμενες. Η διαδικασία ή η μέθοδος με την οποία ο νους καταστρώνει ένα επιχείρημα λέγεται συλλογισμός.

π.χ. Προκείμενες:

-Τα φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας αποτελούν τροχοπέδη για την εξέλιξη της κοινωνίας.

-Ο ρατσισμός είναι φαινόμενο κοινωνικής παθογένειας.

Συμπέρασμα:

Άρα: Ο ρατσισμός αποτελεί τροχοπέδη για την εξέλιξη της κοινωνίας.

Τεκμήρια είναι συγκεκριμένα στοιχεία που αναφέρονται σε μια ορισμένη εμπειρία  και χρησιμοποιούνται από τον πομπό, για να υποστηρίξει τη θέση του.

 

Είδη τεκμηρίων

§  Παραδείγματα

§  Στατιστικά στοιχεία ή πορίσματα ερευνών

§  Αναφορές σε αυθεντίες

§  Γενικά αποδεκτές αλήθειες ή προσωπική γνώμη κάποιου που επικαλείται ο πομπός

§  Γνωμικά, ρητά, αποφθέγματα

§  Μαρτυρίες

§  Εποπτείες ή αντιλήψεις αισθήσεων

§  Γεγονότα (επικαιρικά ή ιστορικά) κ.λπ.

Π.χ. Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία το 48,8 % των μαθητών της Γ Λυκείου έγραφε κάτω από τη βάση στην Ιστορία στις Πανελλήνιες Εξετάσεις του 2004.

 

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΝ

 

1.     Ελέγχουμε αν σχετίζονται άμεσα με το θέμα κι αν θεωρούνται επαρκή προκειμένου να στηρίξουν το επιχείρημα (εγκυρότητα).

2.    Αν είναι αμερόληπτα ή δογματικά, αν είναι σήμερα αποδεκτά ή αντανακλούν αναχρονιστικές αντιλήψεις (αλήθεια).

3.    Γενικά πρέπει, για να είναι αξιόπιστα, να ισχύουν τα εξής: να είναι επεξεργασμένα, εξακριβωμένα, αξιόπιστα – από έγκυρη πηγή, επαρκή, ευρέως αποδεκτά.

4.    Σχετικά με γνώμη ειδικού, πρέπει να διαπιστώνεται αν το πρόσωπο κύρους που καταγράφεται είναι πράγματι ειδήμων στο εξεταζόμενο θέμα ή μήπως χρησιμοποιείται αυθαίρετα και καταχρηστικά ή γίνεται εκφοβιστική χρήση της αυθεντίας.

5.    Επιβάλλεται η αναγραφή των πηγών απ’ όπου προέρχονται τα τεκμήρια, προκειμένου να ελεγχθεί η αξιοπιστία τους, όπως σε στατιστικές μελέτες, και ο έλεγχος επιστημονικής αρτιότητας: ποιος διενεργεί την έρευνα, αν είναι επαρκές το δείγμα κ.λπ.

 

 

 

2. Επίκληση στο συναίσθημα έχουμε, όταν ο ομιλητής / συγγραφέας
προσπαθεί να προκαλέσει στο δέκτη του μηνύματος κάποια συναισθήματα (π.χ. φόβο, οργή ανησυχία, περιφρόνηση, ενθουσιασμό, ντροπή, οίκτο κ.ά.) που θα τον οδηγήσουν στη λήψη της απόφασης / την πραγματοποίηση μιας ενέργειας την οποία επιδιώκει ο πομπός.

Τα μέσα που χρησιμοποιούνται συνήθως είναι:

ü  η περιγραφή

ü  η αφήγηση

ü  η συγκινησιακή γλώσσα

ü  το χιούμορ / η ειρωνεία

ü  η ποιητική / μεταφορική γλώσσα

ü  τα ρητορικά ερωτήματα

ü  τα ανάλογα σημεία στίξης

ü  η χρήση της προστακτικής και υποτακτικής έγκλισης κ.ά.

 

 Προσοχή: Πρέπει να γίνεται συστηματική χρήση των ανωτέρω μέσων, για να υποστηριχθεί ότι υπάρχει επίκληση στο συναίσθημα. Δεν επαρκεί π.χ. η παρουσία δύο ή τριών συναισθηματικά φορτισμένων λέξεων ή η περιορισμένη χρήση σχημάτων λόγου, για να τεκμηριωθεί η επίκληση στο συναίσθημα.

 

3. Επίκληση στην αυθεντία έχουμε, όταν ο ομιλητής / συγγραφέας παραθέτει τα λόγια ή τις απόψεις ενός άλλου ατόμου καταξιωμένου και στον τομέα του ή-και ειδικού στο θέμα υπό πραγμάτευση, προκειμένου να ενισχύσει τη δική του επιχειρηματολογία. Συνήθως γίνεται ονομαστική αναφορά στην αυθεντία ή καταγράφεται η ειδικότητά της και ενδεχομένως ο τίτλος του έργου της αυθεντίας. Σ' αυτή την περίπτωση είτε παρατίθενται αυτούσια τα λόγια της αυθεντίας σε εισαγωγικά είτε έχουμε απλώς νοηματική απόδοση των απόψεων αυτών από τον πομπό. Η χρήση αυτού του τρόπου πειθούς δείχνει ότι ο ομιλητής/ συγγραφέας κατέχει το αντικείμενο του. Όταν όμως γίνεται σε υπερβολικό βαθμό, μαρτυρεί έλλειψη αυθεντικών επιχειρημάτων.

 

      Π.χ. Οι γενετιστές υποστηρίζουν ότι τα βλαστοκύτταρα αναμένεται να            προσφέρουν θεραπείες για πάρα πολλές ασθένειες του ανθρώπου.

  

   Δυσκολία προκαλείται συχνά στη διάκριση της επίκλησης στην αυθεντία από την αναφορά στην αυθεντία ως υποκατηγορία τεκμηρίων στην επίκληση στη λογική. Στοιχείο που μπορεί να μας συνδράμει στη διάκριση είναι το αν αναφέρεται η άποψη της αυθεντίας στο πλαίσιο της ενίσχυσης της επιχειρηματολογίας του πομπού (επίκληση στην αυθεντία) ή αν απλώς αναφέρεται η αυθεντία σαν να ήταν παράδειγμα για κάτι (τεκμήριο: επίκληση στη λογική).

 

4.  Επίκληση στο ήθος του πομπού έχουμε, όταν ο πομπός προσπαθεί να κερδίσει την εμπιστοσύνη του δέκτη μιλώντας για τον εαυτό του, το ήθος του και τις προσωπικές του επιτυχίες. Έτσι, χρησιμοποιούνται:

α) το α΄ ενικό πρόσωπο

β) λέξεις που δηλώνουν ηθικές αρετές - προτερήματα

γ) αναφορές σε πεπραγμένα — επιτυχίες του ομιλητή.

 

Π.χ.  Ζητώ την υποστήριξή σας ως ένας πολιτικός που πάντοτε στάθηκα στο πλευρό σας και σας υποστήριξα με όλες μου τις δυνάμεις.

 

5.  Επίθεση στο ήθος του αντιπάλου έχουμε, όταν ο πομπός, αντί να
παραθέσει τα δικά του επιχειρήματα ή να ανασκευάσει αυτά του αντιπάλου, επιτίθεται προσωπικά εναντίον του. Συχνά χρησιμοποιούνται:

α) το γ΄ ενικό πρόσωπο

β) λέξεις που δηλώνουν ελαττώματα

γ) αναφορά σε πεπραγμένα – αποτυχίες του αντιπάλου.

 

Π.χ. Ο κ. Χ, αν και έχει άστατη προσωπική ζωή, έχει το θράσος να ζητά την ψήφο σας για τη διακυβέρνηση του τόπου.