ΕΠΙΤΡΑΠΕΖΙΟΣ ΟΔΗΓΟΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ

1. ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ, ΤΗΝ ΕΚΦΡΑΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΥΦΟΣ

·    Να αποφεύγω τη χρήση απλοϊκών λέξεων και εκφράσεων της καθημερινής ομιλίας , του απροσχεδίαστου προφορικού λόγου και της «αργκό» των νέων  . Πρέπει να ακριβολογώ και να κυριολεκτώ.

·         Να αποφεύγω, εκτός εάν μου ζητηθεί από την εκφώνηση (π.χ. αφήγηση προσωπικής εμπειρίας), τη χρήση α΄ και β΄ ενικού και πληθυντικού προσώπου (εγώ, εσύ, εμείς, εσείς)

·         Να πλουτίζω το λόγο μου με εύστοχα επιθετικά,  προθετικά και επιρρηματικά σύνολα

·         Να επιδιώκω τη συντομία και την αμεσότητα. Κάθε ιδέα- επιχείρημα που θα χρησιμοποιώ να συντίθεται : ή από μία έως δύο κύριες προτάσεις ή από μία κύρια και μία δευτερεύουσα.

·         Να προσαρμόζω τη γραπτή μου εργασία ανάλογα με την περίσταση επικοινωνίας (δηλαδή για ποιον σκοπό γράφω , σε ποιον απευθύνομαι και κάτω από ποιες συνθήκες : περίληψη- τυπικό ύφος, άρθρο σε νεανικό έντυπο- επικοινωνιακό και δροσερό ύφος, επιστολή στο Λυκειάρχη- επίσημο ύφος κ.ά.)

·         Ειδικότερα, ως προς το ύφος (τον τρόπο και τον τόνο , δηλαδή, της έκφρασής μου) :

Α.  Να αποφεύγω το συναισθηματισμό και την φόρτιση , γιατί το γραπτό μου θα υστερήσει σε αντικειμενικότητα

Β. Να αποφεύγω τις υπερβολές  (επιθετικότητα, απολυτοσύνη, απορριπτικότητα, γενικεύσεις κ.ά.)

Γ. Να  επιδιώκω την ενιαιότητα : σε όλην την έκταση του γραπτού μου ένα ύφος και όχι ανάμειξη, π.χ., επίσημου και καθημερινού ύφους: Ο καταναλωτισμός ενισχύεται  από την προπαγάνδα της διαφήμισης και μας κάνει να θέλουμε να αγοράζουμε όλο και πιο πολλά και άχρηστα πράγματα (υπογράμμιση= επίσημο ύφος, πλάγια γράμματα= απλό)

·         Να κινώ το ενδιαφέρον του αναγνώστη με δημιουργικές γλωσσικές

      επιλογές

·         Να αποφεύγω τις ακυριολεξίες : Π.χ. «Δεν πρέπει να καθησυχάζουμε με

      την πρόσφατη επιτυχία της ομάδας μας». Ο μαθητής ήθελε να πει

      «εφησυχάζουμε»- ακυριολεξία =  γλωσσικό λάθος

·         Να αποφεύγω την προχειρότητα και την απλοϊκότητα : Π.χ., « Όλους

      αυτούς τους φτωχούς που έρχονται πρόσφυγες τους βάζουμε να

                  δουλεύουνε σε δουλειές που τα κάνουνε όλα με τα χέρια τους και που    

                  κουράζονται πιο πολύ από τους άλλους»

·         Να αποφεύγω τις επαναλήψεις λέξεων ή την παρουσία παραπανίσιων

      ομόρριζων σε μια περίοδο :  « Οι  νέοι καταναλώνουν  πολύ, δίχως

                  αυτοέλεγχο,  πολλά καταναλωτικά προϊόντα που τα προϊόντα αυτά τα

                  προβάλλει η διαφήμιση»

·         Να αποφεύγω την κατάχρηση της παρατακτικής σύνδεσης

      (…και…και…και…αλλά….αλλά….) : «Oι μεγαλύτεροι πρέπει να

      κατανοήσουν τις ιδιαιτερότητες της εφηβικής ηλικίας και τις επιθυμίες

      των παιδιών και να δίνουν προσοχή στα αιτήματά τους και να μην

      αδιαφορούν»

·         Να αποφεύγω τον «πουπουδισμό» ( …που…που…όπου…)

·         Να μην παραθέτω με ασύνδετο σχήμα (…,…,…,) ανόμοια και

      ετερόκλητα λεκτικά σύνολα ή μονολεκτικούς τύπους:  «Οι νέοι  στις

      συναναστροφές τους εκδηλώνουν συναισθήματα φιλίας, επικοινωνίας και

      υπευθυνότητας» ( η επικοινωνία και η υπευθυνότητα δεν είναι

      συναισθήματα)

·         Να  μην αρχίζω τις προτάσεις μας με το «και» (μόνον για επίταση)

·         Να μη χωρίζω με τελεία την κύρια από τη δευτερεύουσα πρόταση :

      «Οι νέοι προσπαθούν πολύ. Ώστε να επιτύχουν τους στόχους τους»

2. ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ

·         Η θεματική μου πρόταση να είναι ακριβής, σύντομη και εύστοχη. Να περιέχει όχι μόνον το θεματικό κέντρο της παραγράφου στην οποία ανήκει αλλά και τη δική μου οπτική γωνία, τη στάση μας στο θέμα. Μια επιτυχημένη θεματική πρόταση θα ήταν : « Βασική προϋπόθεση για την επιτυχημένη επιλογή επαγγέλματος είναι ο σωστός επαγγελματικός προσανατολισμός στο σχολείο» (με τις υπογραμμισμένες λέξεις φαίνεται και η στάση του συγγραφέα στο θέμα ). Μια μη επιτυχημένη θεματική είναι : « Ο διάλογος είναι ένα πολύ σπουδαίο πράγμα για τη ζωή μας, γιατί μας φέρνει πιο κοντά, μας βοηθά να είμαστε αγαπημένοι και να συνεργαζόμαστε για τα προβλήματά μας» (οι υπογραμμισμένες λέξεις φανερώνουν ανακρίβεια, προχειρότητα, τάση για γενικολογία,  και υπεραπλούστευση. Επίσης, αυτή η μη επιτυχημένη θεματική έχει μεγάλο μέγεθος και περιλαμβάνει στοιχεία ανάπτυξης, τα οποία κανονικά θα έπρεπε να καλύπτονται από τις λεπτομέρειες-σχόλια- προκείμενες).

·         Να αποφεύγω τις πολλές και περιττές λεπτομέρειες, τα πολλά και απλοϊκά παραδείγματα από την καθημερινότητα καθώς και τους πλατειασμούς, να ξεφεύγω, δηλαδή, από την απόδειξη ή τη διευκρίνιση της θεματικής πρότασης : «  Η επίσκεψη στο τοπικό αρχαιολογικό μουσείο ήταν πολύ ενδιαφέρουσα. Εκεί είδαμε αγάλματα, μωσαϊκά, αγγεία, κοσμήματα, απομιμήσεις όπλων, κομμάτια από κίονες και άλλα πολλά. Στον πρώτο όροφο είχε πολύ κόσμο και στον δεύτερο αργήσαμε, γιατί είχε ουρές αλλά στον τρίτο είδαμε τα καλύτερα. Οι τουρίστες είχανε μείνει με το στόμα ανοιχτό και μιλάγανε σιγά- σιγά ενώ εμείς μιλάγαμε δυνατά. Ήταν ωραία στην εκδρομή. Όποιος πάει στο μουσείο μαθαίνει πολλά».

·         Πρέπει στην παράγραφο να μεταβαίνω ομαλά από το ένα νόημα στο άλλο (λογική σύνδεση σκέψεων= συνοχή). Αυτό το πετυχαίνω κυρίως , όταν τα επιχειρήματά μου έχουν μεταξύ τους συγγένεια και συνάφεια ως προς το νόημα. Επίσης, χρησιμοποιούμε τις λεγόμενες «διαρθρωτικές λέξεις και εκφράσεις» (βλέπε ΦΥΛΛΑΔΙΟ «Η ΣΥΝΟΧΗ») . Προσοχή : δεν τοποθετώ στην αρχή ΚΑΘΕ περιόδου και από μία διαρθρωτική λέξη ή έκφραση.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ- ΕΝΙΣΧΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Ακολουθούν επιλεγμένες πηγές που παραθέτουν περισσότερα ακόμα παραδείγματα παραγράφων με απαραίτητες διευκρινήσεις για την ακόμα βαθύτερη κατανόηση της παραγράφου από το μαθητή.

Κατανοώ τους τρόπους ανάπτυξης των παραγράφων

Α) Τρόποι ανάπτυξης παραγράφου:

Ο τρόπος ανάπτυξης μιας παραγράφου εξαρτάται από το νοηματικό περιεχόμενο    της θεματικής περιόδου.  Αυτή θα σταθεί ο σίγουρος οδηγός σας, γιατί αυτή    εκφράζει την κύρια ιδέα που θέλετε να αναπτύξετε. Μια παράγραφος, λοιπόν,    ανάλογα με τη θεματική της περίοδο,  μπορεί να αναπτυχθεί με: παραδείγματα,    σύγκριση και αντίθεση, αιτιολόγηση, ορισμό, διαίρεση, αίτια και αποτελέσματα,    αναλογία καθώς και με συνδυασμό μεθόδων.

1. Συγκεκριμένα παραδείγματα: συχνά η θεματική πρόταση διασαφηνίζεται     και αναπτύσσεται καλύτερα με την παράθεση συγκεκριμένων παραδειγμάτων.

Παράδειγμα:

Όσο πιο κοντά μας διαδραματίζεται ένα γεγονός, τόσο πιο ενδιαφέρον είναι.     Για την αθηναϊκή εφημερίδα (η διακοπή του ρεύματος στην Αθήνα είναι η πρώτη είδηση, για τους  "Τάιμς της Ν. Υόρκης" δεν είναι ούτε μονόστηλο.] [Οι     δέκα πρόσκοποι που χάθηκαν στην Πάρνηθα είναι για μας σπουδαίο θέμα, ενώ οι εκατό Ινδοί στρατιώτες που χάθηκαν στα Ιμαλάια πάνε κατευθείαν στο καλάθι]. Η έδρα της εφημερίδας ή του πρακτορείου ειδήσεων παίζει αποφασιστικό  ρόλο στην επιλογή και την ιεράρχηση των ειδήσεων. [Για την τοπική εφημερίδα της Καλλιθέας πρώτο θέμα είναι ο θάνατος του δημάρχου της και όχι ο θάνατος     του Μπρέζνιεφ].  Το δεύτερο, λοιπόν, αστέρι της είδησης είναι η εγγύτητα.

                                          (Χ. Πασαλάρης, Μια ζωή τίτλοι)

2. Σύγκριση και αντίθεση: όταν έχουμε να συγκρίνουμε δυο πρόσωπα, πράγματα     ή ιδέες, σημειώνουμε  τις ομοιότητες και διαφορές τους.  Αντίθετα, όταν  αντιπαραθέτουμε το ένα στο άλλο, τονίζουμε τις διαφορές τους.

 Παράδειγμα:  

 Ένα χάσμα χωρίζει  το Σωκράτη από τους σοφιστές. Ο Σωκράτης ζήτησε τη  μία και καθολική έννοια, τη μία και καθολική αλήθεια,  ενώ οι σοφισταί υποστήριζαν τις πολλές γνώμες για το ίσιο πράγμα. Επίσης και στον τρόπο της ζωής υπάρχει ριζική αντίθεση μεταξύ σοφιστών και Σωκράτους.  Οι    σοφισταί ήταν έμποροι  γνώσεων, ενώ ο Σωκράτης υπήρξε ένας άμισθος    δάσκαλος και  ερευνητής της αλήθειας. Το μόνο κοινό μεταξύ των σοφιστών    και του Σωκράτους ήταν  ότι και αυτός και εκείνοι διαπίστωσαν ότι η    παραδεδομένη μόρφωση και παιδεία δεν ήταν αρκετή για την εποχή τους.

                                            (Ιστορία του Ελληνικού Έθνους)

Παρατήρηση - Οδηγία: για  πετυχημένες συγκρίσεις και  αντιθέσεις:

α) Στη θεματική περίοδο αναφέρετε τους ανθρώπους, τα αντικείμενα ή τις ιδέες    που σκοπεύετε να συγκρίνετε ή να αντιθέσετε.

β) Διαλέξτε  τις πιο χαρακτηριστικές ομοιότητες και διαφορές τους.

γ) Αριθμήστε τις και τοποθετείστε τις στη σειρά που θέλετε. Ίσως αποφασίσετε  να εκθέσετε τελευταία την πιο χτυπητή ομοιότητα ή διαφορά.

δ) Σύμφωνα με τη σειρά που σχεδιάσατε, απαριθμήστε τις λεπτομέρειες στο μεσαίο τμήμα της παραγράφου.

ε) Στην πρόταση-κατακλείδα διατυπώστε το συμπέρασμα σας από τη σύγκριση ή  αντίθεση που έχετε κάνει.

3. Αιτιολόγηση: η μέθοδος αυτή ακολουθείται όταν η άποψη που εμπεριέχεται   στη θεματική περίοδο χρήζει αιτιολόγησης, για να αποδειχθεί η αλήθεια του  ισχυρισμού.

Παράδειγμα

Ο σημερινός σύζυγος και πατέρας, δεν θέλει να σκεφτεί τον εαυτό του σε θέση    ίση με τη γυναίκα του και να συνεργαστεί μαζί της για τα κοινά προβλήματα του    σπιτικού τους. Αυτό συμβαίνει, γιατί πριν λίγα χρόνια ο  τωρινός σύζυγος και    πατέρας έζησε σαν παιδί, μέσα σε μια λειτουργική αυστηρότητα του οικογενειακού    του περιβάλλοντος,  η οποία τον είχε καταπιέσει κι ακόμα  του είχε κάνει βίωμα    ζωής, πως ο άντρας έχει την πρωτοκαθεδρία, είναι νοικοκύρης, ενώ η γυναίκα  είναι η νοικοκυρά και το κοινωνικά  ετερόνομο άτομο. Δεν τολμούσε να    αντιμιλήσει στο γονιό, που ήταν η εξουσία, Ο διάλογος ήταν ανύπαρκτος, αφού ο νοικοκύρης αποφάσιζε για την τύχη των μελών της μονοκρατορικής   οικογενειακής επικράτειας.

                                                        ( Γιάννης Σκληρός)

Παρατήρηση - Οδηγία: κατά την ανάπτυξη παραγράφου με αιτιολόγηση έχετε

 υπόψη σας τα ακόλουθα:

α) Διατυπώστε έτσι τη θεματική σας περίοδο, ώστε κάθε λογικός άνθρωπος να   ζητήσει να μάθει το  "Γιατί;".

β) Φέρτε πειστικές αιτιολογήσεις, για να αποδείξετε τη Θέση που διατυπώσατε στη θεματική σας περίοδο.

γ) Εκφράστε κάθε αιτιολογία σας με μια καλή πρόταση.

δ) Γράψτε,  αν χρειαστεί, μια πρόταση κατακλείδα που  να ολοκληρώνει την ιδέα που  υποστηρίχτηκε στην παράγραφο.

4.  Ορισμός:  με τη μέθοδο του ορισμού στην αρχή της παραγράφου ορίζεται η   κεντρική θεματική έννοια και, στη συνέχεια, αναλύεται με διάφορες ειδικές   λεπτομέρειες, παραδείγματα κ.λπ.

Παράδειγμα          

Στα λεξικά, στις εγκυκλοπαίδειες και στα βιβλία, η  διαφήμιση εμφανίζεται ως η  γνωστοποίηση στο κοινό, με διάφορα μέσα (διαλαλητές,  έντυπα, ραδιόφωνο, τηλεόραση, κ.λ.π.) των ιδιοτήτων που χαρακτηρίζουν ίνα προϊόν με σκοπό την αύξηση των πωλήσεων του. Εντούτοις, ο  ορισμός της διαφήμισης σαν γνωστοποίησης αποτελεί ευφημισμό που δεν ανταποκρίνεται  ούτε στο ελάχιστο στη σημερινή μορφή της διαφήμισης. Η διαφήμιση ξεκίνησε και αναπτύχθηκε σαν φαινόμενο συνδεδεμένο στενά με την οικονομική ζωή των επιχειρήσεων.  Σήμερα όμως έχει φτάσει στο σημείο, χωρίς να χάσει τον οικονομικό της χαρακτήρα και παράλληλα μ'  αυτόν,  να επιτελεί πρόσθετες ουσιαστικές λειτουργίες, έμμεσα αλλά αποτελεσματικά.

                                                    (Θόδωρος Λιανός)

5. Διαίρεση: διαίρεση είναι το κομμάτιασμα ενός όλου στα μέρη του. Ο τρόπος   αυτός ανάπτυξης των παραγράφων μας αποκαλύπτει τα συστατικά στοιχεία από τα οποία αποτελείται ένα αντικείμενο ή μια έννοια  και μας βοηθάει στην πληρέστερη κατανόηση τους, γιατί διασαφηνίζει συγχρόνως  και τα κύρια χαρακτηριστικά τους.

 Παράδειγμα

Ο πολιτισμός δεν είναι μονοσήμαντος. Έχει όψεις: την υλική και την πνευματική. Η πρώτη αποβλέπει    στην εξυπηρέτηση των υλικών αναγκών του ανθρώπου  και περιλαμβάνει όλα τα ορατά επιτεύγματα του,  από τα ατελή παλαιολιθικά εργαλεία μέχρι την τηλεόραση και τους υπολογιστές. Η δεύτερη έχει στόχο να ικανοποιήσει τις πνευματικές ανησυχίες του ανθρώπου, να απαντήσει στα  προαιώνια ερωτήματα του για τη ζωή, το θάνατο, τη φύση,  την αλήθεια, την ελευθερία. Εκφράζεται κατά κύριο λόγο με τη θρησκεία, την επιστήμη και την τέχνη.

6.Αίτια και αποτελέσματα: με τον τρόπο αυτό αναφέρετε στη θεματική περίοδο   τις αιτίες πρόκλησης  ενός φαινομένου και στα σχόλια  αναλυτικά τα  αποτελέσματα.

Παράδειγμα:

«Τέλος,  και άλλες εμπειρίες αποδείξανε ότι το μεγαλύτερο μέρος των ανθρώπων συγκρατεί ευκολότερα τα μηνύματα που επιβεβαίωναν την άποψη τους από εκείνα που την αντιστρατεύονται. Γι' αυτό το λόγο γίνεται εν γένει αποδεκτό πως τ' αποτελέσματα των μέσων μαζικής επικοινωνίας τείνουν,  τις περισσότερες φορές, να ενδυναμώσουν και να σταθεροποιήσουν τις ήδη διαμορφωμένες γνώμες. Τ' αποτελέσματα μεταστροφής δεν είναι ανύπαρκτα, αλλά είναι σπανιότερα. Ή - για να ακριβολογήσουμε- δυνατόν να υπάρξουν, όταν υιοθετηθούν γνώμες που τις εμφανίζουν ως νέες, ενώ είναι πάρα πολύ δύσκολο  να πείσεις, όταν αντιτίθεσαι ανοιχτά σε προϋπάρχουσες αντιλήψεις.

                                                         (Ζαν Καζνέβ)

7. Αναλογία: για να γίνουν πιο κατανοητά ορισμένα στοιχεία του περιγραφόμενου  αντικειμένου, δίνονται κάποια ανάλογα παραδείγματα από άλλους χώρους που είναι πιο οικείοι στον αναγνώστη / δέκτη. Στην παράγραφο που αναπτύσσεται με αναλογία υπάρχουν δύο μέρη  το ένα μέρος αναφέρεται στο περιγραφόμενο αντικείμενο, ενώ το άλλο σε ένα αντικείμενο που παρουσιάζει ομοιότητες  αναλογίες προς αυτό.

Παράδειγμα

Μια ανθρώπινη ψυχή χωρίς την πρέπουσα παιδεία μοιάζει με ένα μάρμαρο   λατομείου, που δεν αποκαλύπτει καμιά από τις ομορφιές του, ως τη στιγμή που η τέχνη του μαρμαρά  αποκαλύψει τα χρώματα και φέρει στο φως κάθε απόχρωση, κηλίδα και φλέβα που περνά μέσα  απ' τον κορμό του. Με τον ίδιο τρόπο και η παιδεία, όταν επενεργήσει πάνω σ' ένα έξοχο  πνεύμα, μας αποκαλύπτει όλες τις κρυφές αρετές και τα προτερήματα του, που χωρίς μια τέτοια βοήθεια δε θα μπορούσαν να βγουν στο φως.

8. Συνδυασμός μεθόδων: είναι δυνατός ο συνδυασμός όλων των προαναφερθέντων  μεθόδων  ανάπτυξης παραγράφου. Αν και οι παράγραφοι αναπτύσσονται με μια απλή μέθοδο, εντούτοις πολλές φορές οι συγγραφείς  χρησιμοποιούν ένα  συνδυασμό δύο ή περισσοτέρων μεθόδων. Ο λόγος που επιβάλλει το συνδυασμό είναι το ότι ο συγγραφέας γράφοντας την παράγραφο  του δεν έχει συγκεντρωμένη όσο πρέπει την προσοχή του πάνω στη  μέθοδο · τον  ενδιαφέρει πιο πολύ  το τι θέλει να πει και πώς μπορεί να το πει καλύτερα στους αναγνώστες του.  Συγκεντρώνεται επομένως στη μετάδοση των ιδεών του.

Παράδειγμα:      

Με τις αποδημίες συμβαίνει το ίδιο. Είτε είναι βίαιες είτε ειρηνικές,  είναι όπως τα φυσικά φαινόμενα: συμβαίνουν και κανείς δεν μπορεί να τις ελέγξει. Υπάρχει «αποδημία» όταν ένας ολόκληρος λαός, σιγά σιγά, μετακινείται από τη μια περιοχή στην άλλη (και δεν είναι καθοριστικό πόσοι θα μείνουν στην περιοχή προέλευσης, αλλά σε ποιο βαθμό οι αποδημούντες αράζουν ριζικά τον πολιτισμό της περιοχής στην οποία μετακινήθηκαν).  Υπήρξαν  μεγάλες αποδημίες από ανατολή προς  δύση, στη διάρκεια των οποίων οι  λαοί του Καυκάσου άλλαξαν την κουλτούρα και  τη βιολογική ταυτότητα των αυτοχθόνων.  Υπήρξαν οι μετακινήσεις των λεγόμενων «βαρβαρικών» φυλών που πλημμύρισαν τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και δημιούργησαν νέα βασίλεια και νέους πολιτισμούς, οι οποίοι ονομάστηκαν ακριβώς «ρωμαιοβαρβαρικοί» ή «ρωμαιογερμανικοί». Υπήρξε η ευρωπαϊκή αποδημία προς την αμερικανικήήπειρο, από τη μια πλευρά των ακτών της Ανατολής ως την Καλιφόρνια,  από την άλλη, από τα νησιά της Καραϊβικής και το Μεξικό ως  το άκρο του Cono Sur. Έστω  και εν μέρει υπήρξε πολιτικά προσχεδιασμένη, μιλώ για    αποδημία, γιατί οι λευκοί που  ήλθαν από την Ευρώπη δεν είναι τόσο ότι  πήραν τις συνήθειες και την κουλτούρα των ντόπιων,  όσο ότι ίδρυσαν ένα  νέο πολιτισμό στον οποίο  ακόμη  και  οι  ντόπιοι (όσοι επέζησαν)  προσαρμόστηκαν.

                                   (Ουμπέρτο Έκο, «Πέντε ηθικά κείμενα»)

Ø Η  συγκεκριμένη παράγραφος αναπτύσσεται με ορισμό και παραδείγματα.(Πηγή)